Bệnh viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi: Cần thận trọng

Viêm phế quản mạn tính là một trong những bệnh lý hô hấp mạn tính phổ biến, đặc biệt nghiêm trọng và tiềm ẩn nhiều nguy cơ khi xuất hiện ở nhóm đối tượng người cao tuổi. Với hệ miễn dịch suy giảm và khả năng phục hồi kém hơn, việc nhận biết sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi là vô cùng cần thiết.

Viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi là gì?

Viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi là tình trạng viêm kéo dài ở lớp niêm mạc đường hô hấp, đặc biệt là các ống phế quản. Bệnh được xác định khi người bệnh ho có đờm kéo dài ít nhất 3 tháng trong năm và tái diễn liên tục trong 2 năm liền.

Nguyên nhân gây viêm phế quản mạn tính ở người già

Viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi xuất phát từ sự kết hợp nhiều yếu tố như:

1. Hút thuốc lá (chủ động và thụ động)

Hút thuốc lá được xem là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi. Khói thuốc chứa hàng nghìn hóa chất độc hại, trong đó có các chất gây kích thích niêm mạc và phá hủy hệ thống lông mao - cơ chế bảo vệ tự nhiên của đường hô hấp. Khi lông mao bị tổn thương, đờm và vi khuẩn không được đẩy ra ngoài, dẫn đến viêm nhiễm tái phát và tổn thương mạn tính niêm mạc phế quản.

Ngay cả khi chỉ hít phải khói thuốc thụ động, người già cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn đáng kể so với người không tiếp xúc.

2. Ô nhiễm không khí

Tiếp xúc lâu dài với các chất ô nhiễm không khí cũng là một yếu tố nguy cơ đáng kể. Các chất gây ô nhiễm bao gồm:

• Khói bụi: Đặc biệt là bụi mịn PM2.5 có kích thước siêu nhỏ, có thể xâm nhập sâu vào các phế nang.
• Khí thải công nghiệp và giao thông: Chứa các chất kích thích và độc tố.
• Khói bếp: Khói từ việc đốt than, củi hoặc dầu sinh khối trong thời gian dài (thường gặp ở người cao tuổi nông thôn hoặc khu vực kinh tế khó khăn).

Những yếu tố này làm trầm trọng thêm tình trạng viêm mạn tính của đường thở, đẩy nhanh quá trình tiến triển của bệnh.

3. Yếu tố di truyền và cơ địa

Một số trường hợp viêm phế quản mạn tính ở người già có liên quan đến yếu tố di truyền, đặc biệt là tình trạng thiếu hụt Alpha-1 antitrypsin - một protein bảo vệ mô phổi khỏi men tiêu hủy. Khi thiếu hụt yếu tố này, phổi dễ bị tổn thương trước các tác nhân kích thích, dẫn đến viêm mạn tính kéo dài. Ngoài ra, những người có cơ địa dị ứng, bệnh nền mạn tính (như tiểu đường, tăng huyết áp, bệnh tim) cũng dễ mắc bệnh hơn do hệ miễn dịch suy yếu. (2)

Dấu hiệu viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi

Nhận biết sớm các dấu hiệu đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán và điều trị kịp thời, đặc biệt là khi các triệu chứng có thể bị nhầm lẫn với các vấn đề sức khỏe khác ở người cao tuổi.

1. Các triệu chứng điển hình

• Ho kéo dài: Triệu chứng đặc trưng nhất là ho dai dẳng. Cơn ho kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí quanh năm, gây mệt mỏi và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Khạc đờm mạn tính: Người bệnh thường khạc ra đờm đặc, có màu trắng, vàng hoặc xanh tùy theo mức độ viêm và tình trạng bội nhiễm.
• Khó thở: Ban đầu, khó thở chỉ xuất hiện khi gắng sức như leo cầu thang, đi bộ nhanh. Khi bệnh tiến triển, người bệnh có thể khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi, kèm cảm giác tức ngực.
• Thở khò khè: Âm thanh rít hoặc khò khè khi thở ra là dấu hiệu cho thấy đường thở bị hẹp do viêm và co thắt phế quản. Triệu chứng này thường rõ hơn vào ban đêm hoặc khi thời tiết lạnh.

2. Các triệu chứng khác có thể xuất hiện

Bệnh viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi đôi khi còn gặp tình trạng mệt mỏi kéo dài, sụt cân không rõ nguyên nhân, yếu cơ dưới và sưng mắt cá chân, bàn chân hoặc cẳng chân. (3)

Các phương pháp chẩn đoán chính xác

Chẩn đoán chính xác đòi hỏi sự kết hợp của khám lâm sàng, đánh giá chức năng hô hấp và chẩn đoán hình ảnh.

1. Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành nghe phổi để phát hiện các âm thanh bất thường như ran rít, đồng thời hỏi kỹ về bệnh sử, đặc biệt là thói quen hút thuốc, tiền sử tiếp xúc với các chất ô nhiễm và tần suất, đặc điểm của cơn ho, khạc đờm.

2. Đo chức năng hô hấp (Hô hấp ký)

Hô hấp ký giúp để đánh giá tình trạng hoạt động của phổi thông qua việc xác định dung tích phổi, lưu lượng thở ra và phản ứng của đường thở với thuốc giãn phế quản, từ đó hỗ trợ chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác.

3. Chẩn đoán hình ảnh

• X-quang ngực: Giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây ho kéo dài như viêm phổi, ung thư phổi hoặc giãn phế quản.
• CT-scan ngực: Cho phép quan sát chi tiết hơn về cấu trúc phổi và mức độ tổn thương của niêm mạc phế quản, phát hiện các biến chứng như xơ phổi hoặc khí phế thũng.

4. Các xét nghiệm khác

• Xét nghiệm khí máu động mạch: Đánh giá khả năng trao đổi oxy và carbon dioxide của phổi, giúp xác định mức độ thiếu oxy và mức độ nặng của bệnh.
• Xét nghiệm đờm: Xét nghiệm này sẽ được tiến hành để nuôi cấy và tìm vi khuẩn, giúp bác sĩ lựa chọn kháng sinh phù hợp.

Hướng dẫn điều trị viêm phế quản mạn tính ở người già

Điều trị viêm phế quản mạn tính ở người già thường tập trung kiểm soát triệu chứng, ngăn đợt cấp và cải thiện chất lượng sống.

1. Điều trị không dùng thuốc

• Bỏ thuốc lá: Đây là bước can thiệp quan trọng và hiệu quả nhất, có thể làm chậm đáng kể quá trình tiến triển của bệnh. Người bệnh cần tránh tuyệt đối cả khói thuốc lá thụ động.
• Phục hồi chức năng hô hấp: Bao gồm hướng dẫn các bài tập thở giúp cải thiện sức khỏe cho những người có vấn đề về hô hấp.
• Tiêm phòng: Tiêm vắc xin phòng cúm hàng năm và vắc xin phế cầu, vắc xin phòng virus hợp bào hô hấp (RSV) là biện pháp bảo vệ quan trọng, giúp giảm nguy cơ đợt cấp và tử vong do nhiễm trùng hô hấp.

2. Điều trị bằng thuốc (theo chỉ định bác sĩ)

Phác đồ điều trị cụ thể sẽ do bác sĩ quyết định dựa trên mức độ tắc nghẽn và triệu chứng của từng người bệnh viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi.

• Thuốc giãn phế quản (dạng hít/xịt): Bao gồm thuốc tác dụng nhanh và thuốc tác dụng kéo dài, giúp làm giãn cơ xung quanh đường thở.
• Corticosteroid: Được sử dụng kết hợp với thuốc giãn phế quản kéo dài ở những bệnh nhân có đợt cấp thường xuyên, giúp giảm viêm phổi.
• Kháng sinh: Chỉ sử dụng khi có bằng chứng rõ ràng về đợt cấp do nhiễm khuẩn. Việc sử dụng kháng sinh không cần thiết có thể gây ra tình trạng kháng thuốc.
• Thuốc long đờm, tiêu nhầy: Giúp làm loãng chất nhầy, giúp người bệnh dễ dàng khạc đờm ra ngoài hơn.

3. Thở oxy dài hạn tại nhà (trường hợp suy hô hấp nặng)

Liệu pháp oxy dài hạn tại nhà giúp duy trì nồng độ oxy trong máu ổn định, giảm gánh nặng cho tim và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Chế độ dinh dưỡng và chăm sóc tại nhà cho người bệnh

Chế độ chăm sóc tại nhà đúng cách góp phần không nhỏ vào việc kiểm soát bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

1. Dinh dưỡng hợp lý

Người cao tuổi mắc bệnh lý hô hấp mạn tính cần một chế độ dinh dưỡng đặc biệt:

• Ăn đủ chất, chia nhỏ bữa ăn: Việc ăn quá no có thể làm chèn ép cơ hoành, gây khó thở, do đó, người bệnh nên chia nhỏ bữa ăn thành nhiều bữa trong ngày.
• Tăng cường thực phẩm giàu protein và vitamin: Protein (thịt nạc, cá, trứng) giúp duy trì cơ bắp, bao gồm cả cơ hô hấp. Các vitamin (từ rau xanh, hoa quả tươi) giúp tăng cường miễn dịch.
• Uống đủ nước: Uống đủ nước là cách tự nhiên và hiệu quả để làm loãng đờm, giúp người bệnh dễ đào thải hơn.

2. Vận động phù hợp

Khuyến khích duy trì một mức độ vận động thể chất phù hợp với sức khỏe của mình. Các hình thức như đi bộ chậm, tập thể dục nhẹ nhàng giúp cải thiện sức khỏe.

3. Cải thiện môi trường sống

Môi trường sống sạch sẽ, trong lành là yếu tố then chốt:

• Giữ không gian sống sạch sẽ, thoáng đãng: Thường xuyên vệ sinh nhà cửa, tránh khói bụi, nấm mốc, phấn hoa và lông thú cưng, là những tác nhân kích thích đường thở.
• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế tối đa tiếp xúc với những người đang bị cảm lạnh, cảm cúm để tránh nguy cơ bội nhiễm và đợt cấp.

LƯU Ý QUAN TRỌNG: Ở người cao tuổi, viêm phế quản mạn tính làm giảm chức năng hô hấp, tăng nguy cơ bội nhiễm và tiến triển nặng khi gặp các tác nhân virus hoặc vi khuẩn đường hô hấp. Ngay cả những triệu chứng ho, khò khè nhẹ cũng có thể dẫn đến nhập viện kéo dài hoặc biến chứng nguy hiểm nếu không được phòng ngừa.

Do đó, việc tiêm chủng vắc xin phòng bệnh hô hấp như cúm, phế cầu, ho gà - bạch hầu - uốn ván, vắc xin và kháng thể đơn dòng phòng RSV cùng các vắc xin phòng bệnh lây qua đường hô hấp khác như não mô cầu, thủy đậu… là biện pháp chủ động, giúp tăng cường kháng thể, giảm nguy cơ mắc bệnh nặng, hạn chế biến chứng và bảo vệ sức khỏe lâu dài cho nhóm người cao tuổi, đặc biệt những người có bệnh nền mạn tính.

Viêm phế quản mạn tính ở người cao tuổi là bệnh lý hô hấp tiến triển chậm nhưng để lại nhiều hệ quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Việc kết hợp giữa điều trị y khoa, thay đổi lối sống, phục hồi chức năng hô hấp và chăm sóc dinh dưỡng đúng cách là chìa khóa giúp người bệnh kiểm soát tốt bệnh tình, nâng cao chất lượng cuộc sống.