Sốt xuất huyết hồng cầu giảm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử lý

Sốt xuất huyết hồng cầu giảm xảy ra khi huyết tương thoát ra khỏi lòng mạch, ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy của cơ thể và dễ dẫn đến biến chứng nguy hiểm nếu không được xử lý đúng lúc.Vì vậy, việc theo dõi sát công thức máu trong suốt quá trình điều trị là rất quan trọng để kiểm soát các biến chứng nguy hiểm của bệnh.

Khi bị sốt xuất huyết, hồng cầu giảm có phải không?

Khi mắc sốt xuất huyết, hồng cầu không giảm ngay từ đầu mà thậm chí còn có thể tăng, dẫn đến tình trạng cô đặc máu. Lý giải vấn đề này chuyên gia cho biết nguyên nhân xuất phát từ cơ chế bệnh sinh của sốt xuất huyết, khi virus Dengue tấn công vào mao mạch, làm tổn thương lớp nội mạc và khiến huyết tương rò rỉ ra ngoài lòng mạch.

Huyết tương bị thất thoát trong khi số lượng hồng cầu vẫn giữ nguyên, khiến nồng độ hồng cầu trong máu trở nên cao hơn so với bình thường. Đây là lý do tại sao chỉ số Hematocrit (HCT) có thể tăng hơn 20% so với giá trị ban đầu.

Tình trạng máu cô đặc nếu không được kiểm soát kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Khi huyết tương thất thoát quá nhiều, thể tích tuần hoàn trong lòng mạch giảm mạnh, gây sốc giảm thể tích – một tình trạng nguy hiểm có thể dẫn đến suy đa tạng, rối loạn đông máu và tràn dịch màng bụng, màng phổi. Nếu không được bù dịch đúng cách, người bệnh có nguy cơ tử vong rất cao. Vì vậy, trong quá trình điều trị sốt xuất huyết, việc theo dõi chỉ số HCT thường xuyên là vô cùng quan trọng để kịp thời phát hiện và ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm.

Tuy nhiên, đến giai đoạn hồi phục, khi huyết tương dần được bù trở lại vào lòng mạch, chỉ số Hematocrit (HCT) sẽ giảm xuống mức bình thường hoặc thậm chí thấp hơn. Trong một số trường hợp, nếu bệnh nhân bị xuất huyết nhiều hoặc hoặc tủy xương bị ức chế, lượng hồng cầu cũng sẽ mất đi đáng kể, dẫn đến tình trạng thiếu máu. Khi đó, người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, suy nhược, xanh xao, chóng mặt và cần được theo dõi chặt chẽ để đảm bảo phục hồi tốt.

Một trường hợp thực tế là anh L.V.S, 30 tuổi, sống tại Hoàng Mai, Hà Nội, cơ thể trạng khỏe mạnh, thường xuyên tập thể thao. Dù có sức khỏe tốt, khi mắc sốt xuất huyết anh vẫn cảm thấy mệt mỏi, đau bụng, buồn nôn, sốt cao liên tục. Đến ngày thứ 4 của bệnh, anh sốt đến 39 độ, xét nghiệm cho thấy chỉ số HCT tăng lên 41,9%, một dấu hiệu của tình trạng cô đặc máu. Sau khi nhập viện và được điều trị tích cực, HCT của anh giảm xuống còn 35,6% – mức bình thường, tình trạng sức khỏe ổn định và anh được xuất viện sau 3 ngày.

Trường hợp của anh S. cho thấy rằng ngay cả những người khỏe mạnh cũng có thể gặp phải tình trạng cô đặc máu khi mắc sốt xuất huyết. Việc theo dõi sát sao các chỉ số xét nghiệm, đặc biệt là HCT và tiểu cầu, là điều cần thiết để phát hiện sớm nguy cơ biến chứng và có hướng xử trí kịp thời, giúp người bệnh tránh khỏi những hậu quả đáng tiếc.

Nguyên nhân sốt xuất huyết hồng cầu giảm

Giảm hồng cầu cũng được ghi nhận ở một số trường hợp bệnh bệnh sốt xuất huyết và thường liên quan đến các biến chứng phức tạp của bệnh. Hiện tượng này gây ra những mối lo ngại không chỉ vì làm giảm khả năng vận chuyển oxy đến các cơ quan, mà còn báo hiệu tình trạng mất máu hoặc xuất huyết nghiêm trọng. Để hiểu rõ hơn, việc xác định nguyên nhân sốt xuất huyết dẫn đến giảm hồng cầu đóng vai trò quan trọng trong công tác xử trí và điều trị.

1. Rò rỉ huyết tương – Tổn thương thành mạch

Tình trạng rò rỉ huyết tương là cơ chế bệnh sinh đặc trưng của sốt xuất huyết, đặc biệt trong giai đoạn nặng của bệnh. Virus Dengue gây tổn thương các tế bào nội mạc mạch máu, làm tăng tính thấm thành mạch. Điều này dẫn đến sự thoát dịch huyết tương vào các khoảng gian bào, khiến máu trong lòng mạch trở nên cô đặc. Mặc dù điều này làm tăng tạm thời chỉ số hematocrit (tỉ lệ hồng cầu so với thể tích máu), nhưng lượng hồng cầu có thể giảm nhanh chóng khi xuất hiện tình trạng xuất huyết hoặc phá hủy hồng cầu.

2. Xuất huyết nội tạng gây mất hồng cầu trực tiếp

Một trong những biểu hiện nguy hiểm của sốt xuất huyết nặng là xuất huyết từ các cơ quan nội tạng, chẳng hạn như đường tiêu hóa hoặc phổi. Khi cơ thể mất máu qua các tổn thương xuất huyết mà không được bù đắp, số lượng hồng cầu trong máu giảm rõ rệt. Các biểu hiện có thể bao gồm đi ngoài phân đen, nôn ra máu, hoặc chảy máu mũi – những triệu chứng thường đi kèm với tình trạng thiếu máu nghiêm trọng.

3. Ức chế tủy xương, giảm khả năng sản xuất hồng cầu

Virus Dengue được có khả năng tác động đến tủy xương – cơ quan sản xuất hồng cầu. Trong giai đoạn nhiễm trùng cấp tính, tủy xương có thể bị ức chế tạm thời, dẫn đến suy giảm tốc độ sản sinh hồng cầu. Điều này càng trở nên nghiêm trọng trong các trường hợp bệnh kéo dài hoặc xuất huyết nặng, khi cơ thể không kịp bổ sung lượng hồng cầu đã mất qua cơ chế sản sinh tự nhiên.

4. Phá vỡ và hủy hoại hồng cầu

Phản ứng miễn dịch dữ dội của cơ thể trong sốt xuất huyết cũng là một nguyên nhân dẫn đến giảm hồng cầu. Khi virus Dengue kích hoạt hệ miễn dịch, các yếu tố viêm có thể tấn công màng tế bào hồng cầu, khiến hồng cầu bị phá vỡ (tan máu). Ngoài ra, một số phản ứng miễn dịch bất thường có thể khiến cơ thể hiểu nhầm hồng cầu là "đối tượng ngoại lai" và tiêu hủy chúng, dẫn đến giảm số lượng hồng cầu trong máu ngoại vi.

5. Sự kết hợp của nhiều yếu tố

Trong thực tế, hiện tượng giảm hồng cầu trong sốt xuất huyết thường không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất mà là hệ quả tổng hợp của nhiều yếu tố. Chẳng hạn, một bệnh nhân bị xuất huyết tiêu hóa nặng có thể mất máu trầm trọng, trong khi tình trạng rò rỉ huyết tương và suy giảm tủy xương càng làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt hồng cầu. Đây là lý do tại sao việc theo dõi và xử trí giảm hồng cầu trong sốt xuất huyết cần được đánh giá toàn diện và phân tích cụ thể từng trường hợp.

Triệu chứng hồng cầu giảm khi bị sốt xuất huyết

Hồng cầu là tế bào máu đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy đến các mô và cơ quan trong cơ thể. Khi bị sốt xuất huyết, hồng cầu có thể giảm do nhiều nguyên nhân như ức chế tủy xương, xuất huyết nội tạng hoặc phá hủy hồng cầu. Việc suy giảm số lượng hồng cầu sẽ gây ra nhiều biểu hiện lâm sàng khác nhau, ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.

Một trong những triệu chứng rõ rệt nhất khi hồng cầu giảm là da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt do thiếu oxy cung cấp cho cơ thể. Bệnh nhân có thể cảm thấy chóng mặt, hoa mắt, suy nhược, đặc biệt là khi đứng lên hoặc vận động nhẹ. Đây là dấu hiệu của tình trạng thiếu máu, thường gặp khi số lượng hồng cầu xuống thấp đáng kể.

Ngoài ra, bệnh nhân cũng có thể xuất hiện cảm giác mệt mỏi kéo dài, khó tập trung, ngay cả khi đã nghỉ ngơi đầy đủ. Khi mức oxy trong máu giảm, cơ thể không đủ năng lượng để duy trì các hoạt động bình thường, dẫn đến tình trạng uể oải, giảm hiệu suất làm việc hoặc học tập.

Khó thở, tim đập nhanh cũng là triệu chứng cho thấy hồng cầu giảm nghiêm trọng. Do thiếu oxy, tim phải hoạt động mạnh hơn để bù đắp, khiến nhịp tim tăng cao. Một số bệnh nhân có thể cảm thấy đánh trống ngực, khó thở ngay cả khi không vận động nhiều. Bên cạnh đó, sự giảm sút của hồng cầu còn có thể khiến bệnh nhân dễ bị lạnh, chân tay tê bì. Điều này xảy ra do máu không lưu thông đủ đến các chi, gây ra cảm giác tê cứng, thậm chí chuột rút.

Nếu số lượng hồng cầu giảm đáng kể kèm theo tình trạng xuất huyết nặng (chảy máu cam, chảy máu chân răng, bầm tím da, xuất huyết tiêu hóa), người bệnh có nguy cơ bị sốc giảm thể tích – một tình trạng nguy hiểm có thể đe dọa tính mạng. Lúc này, người bệnh có thể cảm thấy lạnh toát mồ hôi, da tái nhợt, lơ mơ, huyết áp tụt mạnh. Nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến suy đa tạng, thậm chí tử vong.

Chính vì vậy, việc theo dõi các triệu chứng của hồng cầu giảm trong sốt xuất huyết là vô cùng quan trọng. Nếu người bệnh có dấu hiệu mệt mỏi quá mức, khó thở, chóng mặt kéo dài hoặc có dấu hiệu xuất huyết nghiêm trọng, cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Sốt xuất huyết hồng cầu giảm có nguy hiểm không?

Sốt xuất huyết hồng cầu giảm rất nguy hiểm, đặc biệt khi mức hồng cầu giảm xuống quá thấp, làm ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy trong cơ thể. Các cơ quan nhạy cảm như tim, não và gan dễ bị tổn thương nghiêm trọng khi lượng oxy cung cấp bị suy giảm.

Mặc dù giảm hồng cầu trong sốt xuất huyết không phổ biến như giảm tiểu cầu, nhưng khi xảy ra, nó có thể gây thiếu máu, khiến người bệnh mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, da xanh xao và thậm chí là suy giảm chức năng cơ quan nếu tình trạng kéo dài.  Nếu tình trạng mất máu và thiếu oxy kéo dài, các cơ quan quan trọng như thận, tim và hệ thần kinh có nguy cơ tổn thương không hồi phục.

Ngoài ra, hồng cầu giảm thường đi kèm với xuất huyết nội tạng do mao mạch bị tổn thương, làm tăng nguy cơ chảy máu ồ ạt, sốc sốt xuất huyết và suy đa cơ quan. Đặc biệt, nếu người bệnh có sẵn các bệnh lý nền như thiếu máu, bệnh tim mạch thì sự sụt giảm hồng cầu càng làm tăng nguy cơ biến chứng nặng. Vì vậy, việc theo dõi sát sao chỉ số huyết học và can thiệp y tế kịp thời là rất quan trọng để tránh những hậu quả nghiêm trọng.

Chẩn đoán tình trạng giảm hồng cầu khi bị sốt xuất huyết

Chẩn đoán tình trạng giảm hồng cầu khi bị sốt xuất huyết chủ yếu dựa vào xét nghiệm công thức máu, giúp đánh giá chính xác mức độ ảnh hưởng của bệnh. Ở người bình thường, chỉ số hồng cầu dao động trong khoảng 0.335 - 0.450 L/L đối với nam và 0.336 - 0.450 L/L đối với nữ (1). Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy giá trị này giảm xuống dưới ngưỡng bình thường, bệnh nhân có thể đang bị thiếu máu do giảm hồng cầu, một tình trạng có thể xuất phát từ xuất huyết nội tạng hoặc suy giảm sản xuất hồng cầu do ức chế tủy xương trong quá trình nhiễm virus.

Ngoài xét nghiệm công thức máu, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm đông máu để đánh giá nguy cơ rối loạn đông máu, một biến chứng thường gặp ở bệnh nhân sốt xuất huyết nặng.

Nếu bệnh nhân có dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa như nôn ra máu, đi ngoài phân đen hoặc huyết áp tụt, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như siêu âm hoặc nội soi có thể được thực hiện để xác định mức độ xuất huyết. Việc phát hiện và theo dõi sát sao tình trạng giảm hồng cầu khi bị sốt xuất huyết là rất quan trọng nhằm ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm, đảm bảo hướng điều trị kịp thời và hiệu quả.

Cách xử lý khi sốt xuất huyết bị giảm hồng cầu

Trước hết, bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu sinh tồn như mạch, huyết áp, nhiệt độ và lượng nước tiểu. Thực hiện xét nghiệm công thức máu định kỳ giúp đánh giá mức độ giảm hồng cầu, tiểu cầu và hematocrit, từ đó xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh. Nếu chỉ số hematocrit tăng cao bất thường, điều đó có thể cho thấy tình trạng cô đặc máu nguy hiểm, cần can thiệp y tế ngay lập tức.

Một trong những biện pháp quan trọng để xử lý tình trạng giảm hồng cầu là bù dịch và duy trì cân bằng điện giải. Trong trường hợp bệnh nhân có dấu hiệu cô đặc máu hoặc sốc do thoát huyết tương, việc bù dịch là cần thiết để duy trì thể tích tuần hoàn và ổn định huyết động. Tuy nhiên, việc bù dịch cần được thực hiện đúng cách, tránh truyền quá nhiều có thể gây quá tải tuần hoàn, ảnh hưởng đến tim và phổi.

Đối với những bệnh nhân bị xuất huyết nặng dẫn đến thiếu máu nghiêm trọng, truyền hồng cầu lắng có thể được xem xét để cải thiện tình trạng thiếu oxy ở các mô. Tuy nhiên, quyết định truyền máu cần dựa trên mức độ thiếu máu, triệu chứng lâm sàng và các yếu tố nguy cơ kèm theo, tránh lạm dụng không cần thiết.

Ngoài ra, bệnh nhân cần được nghỉ ngơi tuyệt đối, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý và theo dõi sát các dấu hiệu xuất huyết. Việc sử dụng thuốc hạ sốt an toàn như paracetamol có thể giúp giảm triệu chứng sốt và đau nhức. Tuyệt đối tránh sử dụng các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen hoặc aspirin, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.

Bên cạnh việc điều trị, phòng ngừa sốt xuất huyết cũng là yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và tái nhiễm. Cần loại bỏ nơi sinh sản của muỗi bằng cách dọn dẹp môi trường sống, loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng, sử dụng màn chống muỗi, kem chống muỗi và mặc quần áo dài tay để tránh muỗi đốt. Việc giáo dục cộng đồng về các triệu chứng sốt xuất huyết và tầm quan trọng của việc tìm kiếm chăm sóc y tế kịp thời cũng giúp giảm thiểu nguy cơ biến chứng nặng.

Trường hợp nào cần gặp bác sĩ khi bị sốt xuất huyết hồng cầu giảm?

Khi bị sốt xuất huyết, nếu có dấu hiệu giảm hồng cầu, người bệnh cần được theo dõi sát sao và đến gặp bác sĩ ngay nếu xuất hiện các triệu chứng bất thường. Một trong những dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm là tình trạng mệt mỏi, chóng mặt, hoa mắt kéo dài do thiếu máu, đặc biệt khi người bệnh cảm thấy kiệt sức ngay cả khi nghỉ ngơi. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy số lượng hồng cầu đã giảm nghiêm trọng, làm giảm khả năng vận chuyển oxy trong cơ thể.

Ngoài ra, nếu người bệnh xuất hiện tình trạng da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, tay chân lạnh, hoặc có các biểu hiện rối loạn ý thức như lú lẫn, ngủ gà, hôn mê, thì cần đi khám ngay. Đây là những dấu hiệu cho thấy cơ thể đang bị thiếu oxy nghiêm trọng do mất máu hoặc sốc sốt xuất huyết. Những trường hợp có biểu hiện chảy máu bất thường như chảy máu cam kéo dài, xuất huyết dưới da lan rộng, chảy máu chân răng liên tục, tiểu ra máu, phân đen hoặc nôn ra máu cũng là dấu hiệu nguy hiểm cần nhập viện ngay để được xử lý kịp thời.

Bệnh nhân cũng cần đặc biệt chú ý đến các biểu hiện như đau bụng dữ dội, buồn nôn hoặc nôn liên tục, đây có thể là dấu hiệu của xuất huyết nội tạng, cần được bác sĩ kiểm tra và đánh giá ngay lập tức. Nếu sốt cao liên tục không giảm dù đã sử dụng thuốc hạ sốt đúng cách hoặc có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng như khát nước nhiều, tiểu ít, môi khô, lưỡi khô, thì người bệnh cũng nên đi khám để được bù dịch và điều trị phù hợp.

Cách phòng ngừa giảm hồng cầu trong sốt xuất huyết

Phòng ngừa tình trạng giảm hồng cầu khi mắc sốt xuất huyết đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị và phục hồi, giúp hạn chế các biến chứng nguy hiểm.

Trước hết, việc duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý là yếu tố then chốt. Người bệnh cần bổ sung thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan động vật, trứng, rau xanh đậm và các loại hạt để hỗ trợ quá trình sản xuất hồng cầu. Kết hợp với đó, việc hấp thu đủ vitamin C từ trái cây như cam, bưởi, ổi sẽ giúp cơ thể chuyển hóa và sử dụng sắt hiệu quả hơn, góp phần tái tạo lượng hồng cầu bị hao hụt do bệnh.

Bên cạnh dinh dưỡng, việc uống đủ nước cũng vô cùng quan trọng. Khi mắc sốt xuất huyết, cơ thể dễ bị mất nước do sốt cao, thoát huyết tương và xuất huyết, làm máu cô đặc, từ đó ảnh hưởng đến tuần hoàn và khả năng vận chuyển oxy. Vì vậy, người bệnh cần uống nhiều nước lọc, nước điện giải hoặc oresol để duy trì thể tích máu và hỗ trợ lưu thông tốt hơn.

Ngoài ra, nghỉ ngơi hợp lý giúp cơ thể có thời gian phục hồi và thúc đẩy quá trình tạo máu. Trong giai đoạn mắc bệnh, tủy xương có thể bị ức chế, làm giảm sản xuất hồng cầu. Tránh vận động mạnh sẽ giúp giảm nguy cơ chảy máu do vỡ mao mạch, hạn chế tình trạng mất hồng cầu thêm. Đồng thời, người bệnh cần theo dõi sát sao các dấu hiệu thiếu máu như chóng mặt, mệt mỏi, da xanh xao, nếu có triệu chứng bất thường cần tái khám ngay để được can thiệp kịp thời.

Đặc biệt, biện pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa tình trạng giảm hồng cầu do sốt xuất huyết là phòng bệnh ngay từ đầu bằng cách tiêm vắc xin. Hiện nay, vắc xin sốt xuất huyết Qdenga của hãng Takeda (Nhật Bản) đã được cấp phép tại Việt Nam, giúp phòng ngừa cả 4 tuýp virus Dengue.

Vắc xin này có hiệu quả trên 80% trong việc phòng bệnh và giúp giảm hơn 90% nguy cơ nhập viện do sốt xuất huyết nặng. Phác đồ tiêm gồm 2 mũi, mũi thứ hai cách mũi đầu tiên 3 tháng, áp dụng cho người từ 4 tuổi trở lên. Ngay cả những người đã từng mắc sốt xuất huyết cũng vẫn nên tiêm vắc xin để giảm nguy cơ tái nhiễm với các tuýp virus khác.

Bên cạnh việc tiêm phòng, mỗi người cần chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ sức khỏe như diệt muỗi, loại bỏ nơi muỗi sinh sản, sử dụng kem chống muỗi, mặc quần áo dài tay và ngủ màn để giảm nguy cơ bị muỗi đốt. Kết hợp tiêm vắc xin với chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý và chăm sóc sức khỏe đúng cách sẽ giúp giảm thiểu tối đa những tác động nguy hiểm của sốt xuất huyết, bao gồm cả tình trạng giảm hồng cầu.

Sốt xuất huyết hồng cầu giảm là một biến chứng đáng lo ngại, có thể gây thiếu máu, suy giảm oxy đến các cơ quan và dẫn đến nhiều hệ lụy nguy hiểm. Tình trạng này chủ yếu bắt nguồn từ hiện tượng xuất huyết nội tạng và sự ức chế tủy xương, làm gián đoạn quá trình sản xuất hồng cầu. Do đó, chủ động phòng ngừa bằng cách kiểm soát môi trường sống, tiêu diệt muỗi vằn – tác nhân truyền bệnh, tăng cường sức đề kháng và tiêm vắc xin sốt xuất huyết là biện pháp hữu hiệu để bảo vệ sức khỏe trước căn bệnh nguy hiểm này.