Tại sao không có vaccine sốt xuất huyết? Khi nào Việt Nam mới có?

Dengvaxia (Sanofi Pasteur - Pháp) là vắc xin sốt xuất huyết đầu tiên trên thế giới - đã được cấp phép ở một số quốc gia. Tuy nhiên, loại vắc xin này vẫn chưa được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép sử dụng để tăng khả năng phòng bệnh. Điều này khiến nhiều người thắc mắc tại sao không có vaccine sốt xuất huyết? Và khi nào Việt Nam mới có vắc xin sốt xuất huyết để chủ động phòng ngừa bệnh cũng như các biến chứng nguy hiểm do virus Dengue gây ra.

Vậy vắc xin sốt xuất huyết đã có ở Việt Nam hay chưa? Cách đăng ký tiêm vắc xin như thế nào? Bên cạnh vắc xin thì còn những biện pháp phòng ngừa nào khác? Tất cả những vấn đề này sẽ được BS Hoa Tuấn Ngọc - Quản lý Y khoa khu vực 1 Đông Nam Bộ, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC giải đáp trong bài viết này.

Việt Nam đã có vắc xin sốt xuất huyết

Việt Nam đã có vắc xin sốt xuất huyết, tiêm đầu tiên tại Hệ thống tiêm chủng VNVC. Ngày 20/9/2024, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC chính thức ra mắt và triển khai tiêm vắc xin sốt xuất huyết do Hãng dược phẩm Takeda (Nhật Bản) nghiên cứu và phát triển trong gần 45 năm, chỉ định tiêm cho trẻ em từ 4 tuổi và người lớn tại hàng trăm trung tâm hiện đại trên toàn quốc.

Việc Việt Nam chính thức có vắc xin sốt xuất huyết đánh dấu một bước phát triển quan trọng trong lĩnh vực y tế và phòng chống dịch bệnh của quốc gia. Sốt xuất huyết, do muỗi Aedes truyền nhiễm, từ lâu đã là một trong những mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam nói riêng và trên toàn cầu nói chung, đặc biệt trong bối cảnh thường xuyên xảy ra các đợt dịch bùng phát mỗi năm. Nỗ lực nghiên cứu và phát triển vắc xin chống lại căn bệnh này là ưu tiên hàng đầu của các nhà khoa học và cơ quan y tế.

Việc đưa vào sử dụng vắc xin sốt xuất huyết không chỉ mở ra cơ hội giảm đáng kể số ca nhiễm và tử vong do bệnh gây ra mà còn giảm tải gánh nặng cho hệ thống y tế. Theo các chuyên gia, vắc xin này được sản xuất bằng công nghệ hiện đại, thiết kế để bảo vệ cơ thể khỏi cả 4 tuýp virus Dengue, mang lại hiệu quả bảo vệ cao trên 80% và ngăn ngừa nguy cơ nhập viện hơn 90%. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu và quá trình đô thị hóa đang làm tăng nguy cơ truyền nhiễm bệnh.

Quá trình phát triển và thử nghiệm vắc xin đã trải qua nhiều giai đoạn nghiêm ngặt, đảm bảo an toàn và hiệu quả theo tiêu chuẩn quốc tế. Các thử nghiệm lâm sàng được thực hiện trên các nhóm đối tượng đa dạng, bao gồm cả trẻ em và người lớn, để đảm bảo tính khả thi và khả năng thích ứng rộng rãi của vắc xin.

Đây là lần đầu tiên người dân Việt Nam có cơ hội tiếp cận vắc xin sốt xuất huyết sau nhiều năm mong đợi cũng là nhiều năm chứng kiến dịch bệnh sốt xuất huyết hoành hành, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng người dân. Trước đó, vắc xin phòng sốt xuất huyết của Takeda, Nhật Bản đã được Bộ Y tế cấp phép lưu hành tại Việt Nam vào tháng 5/2024.

Vắc xin sốt xuất huyết của Takeda, Nhật Bản được đưa vào sử dụng lần đầu tiên trên thế giới từ năm 2018, đến nay được sử dụng rộng rãi tại hơn 40 quốc gia, đặc biệt ưu tiên sử dụng cho các nước thường xuyên có dịch phức tạp. Việt Nam là quốc gia thứ 37 sử dụng loại vắc xin này.

Đặc biệt, vắc xin được chứng minh có hiệu quả phòng tái nhiễm cho những người từng mắc sốt xuất huyết, điều này rất có ý nghĩa đối với Việt Nam bởi hiện số người từng mắc sốt xuất huyết ít nhất một lần khá cao, với tình trạng lần mắc bệnh sau thường nặng hơn lần trước thì việc tiêm vắc xin kịp thời giúp người bệnh được bảo vệ tốt sức khoẻ và tính mạng.

Việc triển khai vắc xin sốt xuất huyết tại Việt Nam cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế, các tổ chức quốc tế và cộng đồng. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của việc tiêm phòng cũng đóng vai trò then chốt trong việc tối ưu hóa hiệu quả của vắc xin.

Nhìn về tương lai, sự phát triển thành công và ứng dụng vắc xin sốt xuất huyết tại Việt Nam không chỉ là một bước ngoặt trong cuộc chiến chống lại bệnh truyền nhiễm ở trong nước mà còn đóng góp vào nỗ lực toàn cầu nhằm kiểm soát và đẩy lùi căn bệnh này.

Đây là một minh chứng cho thấy sự phối hợp hiệu quả giữa nghiên cứu khoa học, chính sách y tế và cam kết vì sức khỏe cộng đồng cùng nỗ lực đưa vắc xin về Việt Nam sớm có thể, triển khai tiêm chủng cho người dân cả nước của VNVC kỳ vọng có thể tạo ra những thay đổi tích cực và bền vững cho sức khỏe cộng đồng.

Trước đây, tại sao không có vaccine sốt xuất huyết ở Việt Nam?

Đến tháng 5/2024, Bộ Y tế mới chính thức phê duyệt và cấp phép vắc xin sốt xuất huyết đầu tiên tại Việt Nam, là vắc xin Qdenga (Takeda, Nhật Bản), sản xuất tại Đức. Trong khi đó, đã có một số quốc gia trên thế giới cấp phép sử dụng vắc xin sốt xuất huyết Dengvaxia (Sanofi Pasteur - Pháp).

Loại vắc xin này đã được FDA thông qua ngày 1/5/2019 và có thể phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết Dengue cho cả 4 tuýp huyết thanh virus. Điều này khiến nhiều người thắc mắc tại sao không có vaccine sốt xuất huyết, vì sao Việt Nam không cấp phép loại vắc xin này để tăng cường khả năng phòng bệnh?

Lý giải về vấn đề này, chuyên gia cho biết theo thông tin từ Viện Pasteur TP.HCM, vắc xin này đã thực hiện qua 2 nghiên cứu giai đoạn 3 (Nghiên cứu mang tên CYD14 ở 5 nước Châu Á trong đó có Việt Nam và nghiên cứu CYD15 ở 5 nước Châu Mỹ La tinh) với 35.000 người từ 2 – 16 tuổi đã tham gia.

Trong giai đoạn 3 của nghiên cứu CYD14, trẻ em dưới 9 tuổi đã được tiêm vắc xin Dengvaxia theo phác đồ 3 liều với các liều được tiêm cách nhau 0, 6 và 12 tháng. Kết quả cho thấy vắc xin Dengvaxia hiệu quả là 65,6% ở trẻ em trên 9 tuổi và 44,6% ở trẻ em dưới 9 tuổi.

Đồng thời, kết quả cũng ghi nhận trẻ em từ 9 tuổi trở lên có tỷ lệ nhập viện lên đến 80,75% trong khi trẻ em từ 9 tuổi trở xuống có tỷ lệ nhập viện khoảng 55,9%. Dữ liệu này cho thấy Dengvaxia tạo ra hiệu quả bảo vệ kém ở trẻ em dưới 9 tuổi. Ngoài ra, vắc xin Dengvaxia khác nhau về khả năng mang lại khả năng bảo vệ trên cả 4 tuýp huyết thanh của virus Dengue lần lượt là 50,3% đối với DEN-1, 42,3% đối với DEN-2, 74,0% đối với DEN-3 và 77,4% đối với DEN-4. (1)

Bên cạnh đó, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ cho biết vắc xin Dengvaxia còn mang điều kiện đặc biệt là trẻ phải có tiền sử mắc sốt xuất huyết rồi thì vắc xin mới mang lại hiệu quả. Nhưng lại làm gia tăng nguy cơ mắc sốt xuất huyết nặng và phải nhập viện ở những người chưa từng bị sốt xuất huyết… (2)

Theo các chuyên gia, tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết có đến 4 tuýp huyết thanh khác nhau, điều này đồng nghĩa với việc một người có nguy cơ mắc sốt xuất huyết 4 lần trong đời. Khi tiêm 1 mũi vắc xin sốt xuất huyết Dengvaxia cho một người chưa từng bị bệnh có thể coi như 1 lần bị sốt xuất huyết. Nếu chẳng may lần sau trẻ bị nhiễm virus Dengue thì sẽ như một lần tái nhiễm.

Trong các lần tái nhiễm sau, trẻ có nguy cơ xuất hiện những triệu chứng nặng hơn và nguy hiểm hơn so với các lần nhiễm trước đó. Bởi cơ thể lúc này đã có các miễn dịch kháng thể tăng cường, khi bị lần 2, lần 3 cơ thể sẽ phản ứng mạnh hơn, dễ thất thoát huyết tương nhiều hơn, dễ xuất huyết nhiều và nguy cơ suy các tạng cao hơn.

Bên cạnh đó, tại Việt Nam, việc xét nghiệm để xác định tiền sử mắc bệnh cho tất cả đối tượng là một thách thức, nhất là trong các chương trình tiêm chủng quy mô lớn. Điều này càng làm cho việc triển khai vắc xin trở nên khó khăn và không đảm bảo an toàn toàn diện. Chính vì vậy, cho đến nay, vắc xin sốt xuất huyết Dengvaxia (Sanofi Pasteur - Pháp) vẫn chưa được cấp phép sử dụng tại Việt Nam.

Cách đăng ký tiêm vắc xin sốt xuất huyết tại VNVC

Việc đăng ký trước khi tiêm vắc xin phòng sốt xuất huyết là rất cần thiết để quá trình tiêm vắc xin sốt xuất huyết diễn ra nhanh chóng và thuận lợi. Điều này không chỉ giúp các trung tâm tiêm chủng quản lý lượng người tiêm chủng, đảm bảo đủ nguồn vắc xin và phân bổ lịch tiêm hợp lý, tránh tình trạng quá tải mà còn giúp người tiêm chủng chủ động trong việc sắp xếp thời gian và theo dõi quá trình tiêm chủng, tiết kiệm thời gian tối đa khi đến làm thủ tục tại quầy Lễ tân.

Để đăng ký tiêm vắc xin sốt xuất huyết ở Hệ thống tiêm chủng VNVC, Quý Khách hàng có thể tham khảo một trong các cách sau:

Cách 1: Trang đăng ký tiêm ngay vắc xin sốt xuất huyết

• Bước 1: Truy cập đường dẫn: https://vnvc.vn/dang-ky-dat-giu-vac-xin-sot-xuat-huyet/
• Bước 2: Điền đầy đủ thông tin người được tiêm
• Bước 3: Kiểm tra lại thông tin đăng ký tiêm vắc xin và bấm “THANH TOÁN”
• Bước 4: Đợi xác nhận từ VNVC

Cách 2: Đăng ký qua trang đặt giữ vắc xin vax.vnvc.vn

• Bước 1: Truy cập trang đặt giữ vắc xin thông qua đường dẫn: https://vax.vnvc.vn/vaccine
• Bước 2: Bấm “CHỌN” các loại vắc xin cần tiêm (có thể chọn nhiều loại vắc xin cùng một lúc)
• Bước 3: Tại ô “DANH SÁCH VẮC XIN CHỌN MUA” bấm “ĐĂNG KÝ MŨI TIÊM”
• Bước 4: Điền đầy đủ thông tin người được tiêm
• Bước 5: Bấm “TIẾP TỤC”
• Bước 6:
  • Nếu Khách hàng chỉ đăng ký tiêm cho 01 người, bấm “XEM ĐIỀU KHOẢN VÀ THANH TOÁN”
  • Nếu Khách hàng đăng ký tiêm cho nhiều người (tối đa 05 người), bấm “THÊM NGƯỜI TIÊM” và thực hiện các thao tác từ bước 1 đến bước 6
• Bước 7: Đọc đầy đủ “CHÍNH SÁCH VÀ ĐIỀU KIỆN ĐĂNG KÝ & SẮP XẾP ƯU TIÊN” sau đó bấm “TÔI ĐÃ ĐỌC & ĐỒNG Ý”
• Bước 8: Chọn phương thức thanh toán mong muốn, bao gồm:
  • Thanh toán bằng thẻ thanh toán nội địa (ATM)
  • Thanh toán bằng thẻ VISA/MASTER/JCB
  • Thanh toán bằng thẻ thành viên
  • Thanh toán qua chuyển khoản
  • Thanh toán tại trung tâm
• Bước 9: Kiểm tra lại thông tin đăng ký tiêm vắc xin và bấm “THANH TOÁN”
• Bước 10: Đợi xác nhận từ VNVC

Cách 3: Đăng ký qua tổng đài

Khách hàng vui lòng gọi điện đến số Hotline 028 7102 6595 để được đội ngũ nhân viên tư vấn hỗ trợ tư vấn và đặt mua vắc xin nhanh nhất.

Cách 4: Đăng ký tại Trung tâm tiêm chủng VNVC

Khách hàng có thể đăng ký tiêm vắc xin 6 trong 1 trực tiếp tại quầy dịch vụ của các Trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc.

Cách 5: Đăng ký qua ứng dụng “Trợ lý tiêm chủng” - App VNVC

• Bước 1: Truy cập VNVC Mobile App. Nếu chưa có ứng dụng, quý Khách hàng vui lòng cài đặt thông qua đường dẫn sau:
  • Đối với các hệ điều hành IOS (iPhone, iPad,…): https://bit.ly/VNVC_APPSTORE
  • Đối với các hệ điều hành Android (Oppo, Samsung, Sony,…): https://bit.ly/VNVC_GGPLAY
• Bước 2: Bấm “ĐẶT MUA VẮC XIN”
• Bước 3: Chọn người được tiêm. Nếu chưa có thông tin người được tiêm, Khách hàng vui lòng bấm “THÊM HỒ SƠ DỊCH VỤ” và điền đầy đủ thông tin người được tiêm. Sau đó bấm “THÊM MỚI”
• Bước 4: Kiểm tra thông tin người tiêm và bấm “CHỌN NGƯỜI TIÊM”
• Bước 5: Điền đầy đủ thông tin về:
  • Trung tâm mong muốn tiêm
  • Ngày mong muốn tiêm
  • Chọn loại vắc xin (Có thể chọn nhiều loại vắc xin khác nhau) bằng cách “THÊM TỪ GIỎ” hoặc “THÊM MỚI VẮC XIN”

(*) Lưu ý: Ở bước này, Khách hàng có thể đăng ký tiêm cho nhiều người bằng cách bấm “THÊM NGƯỜI TIÊM MỚI”

• Bước 6: Kiểm tra lại thông tin đăng ký tiêm vắc xin và bấm “XÁC NHẬN”
• Bước 7: Bấm “THANH TOÁN”
• Bước 8: Đọc đầy đủ “QUY ĐỊNH KHI ĐẶT GIỮ VẮC XIN” sau đó bấm “TÔI XÁC NHẬN ĐÃ ĐỌC VÀ ĐỒNG Ý VỚI CHÍNH SÁCH, NỘI QUY KHI ĐẶT GIỮA VẮC XIN”
• Bước 9: Bấm “XÁC NHẬN ĐỂ TIẾP TỤC”
  • Thanh toán bằng thẻ thanh toán nội địa (ATM)
  • Thanh toán bằng thẻ VISA/MASTER/JCB
  • Thanh toán bằng thẻ thành viên
  • Thanh toán qua chuyển khoản
  • Thanh toán tại trung tâm
• Bước 10: Bấm “THANH TOÁN”
• Bước 11: Đợi xác nhận từ VNVC

Các phương pháp phòng ngừa sốt xuất huyết song song với tiêm vắc xin

Về việc phòng bệnh sốt xuất huyết, chuyên gia cho biết sốt xuất huyết không phải là bệnh mới. Chương trình phòng chống dịch sốt xuất huyết tại Việt Nam đã hoạt động cho đến nay được 26 năm, bám sát vào khẩu hiệu “Không lăng quăng, không muỗi, không có sốt xuất huyết”. Bên cạnh việc tiêm vắc xin đầy đủ, đúng lịch để cơ thể tạo kháng thể đặc hiệu chống lại các tuýp huyết thanh nguy hiểm, thì mỗi người còn cần chủ động thực hiện song song nhiều biện pháp khác nhau để mang lại hiệu quả tối ưu cho công tác phòng ngừa dịch sốt xuất huyết.

1. Thoa thuốc chống muỗi

Các loại thuốc chống muỗi chứa các hoạt chất như DEET, Picaridin hoặc dầu bạch đàn chanh có khả năng ngăn cản muỗi tiếp cận và đốt người, từ đó giảm nguy cơ bị muỗi vằn gây bệnh chích. Để đạt hiệu quả tốt nhất, cần thoa đều thuốc lên các vùng da hở như cánh tay, cẳng chân và cần tránh vùng vị trí mắt, mũi, miệng, vết thương hở.

Nên thoa thuốc chống muỗi trước khi ra ngoài hoặc vào các thời điểm muỗi hoạt động mạnh như sáng sớm và chiều tối. Đây là biện pháp phòng tránh cá nhân hiệu quả, giúp bảo vệ mỗi người khỏi nguy cơ mắc sốt xuất huyết bên cạnh phương pháp phòng bệnh bằng vắc xin.

2. Mặc quần áo dài và sáng màu

Việc mặc quần áo dài tay, quần dài và tất giúp che chắn da, giảm nguy cơ bị muỗi đốt. Nên lựa chọn quần áo màu sáng thay vì màu tối cũng rất quan trọng, vì muỗi thường bị thu hút bởi màu tối hơn. Quần áo cũng có thể được tẩm thuốc chống muỗi để tăng cường hiệu quả bảo vệ.

3. Sử dụng màn và rèm chống muỗi

Khi ngủ, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi ở trong những khu vực có nguy cơ sốt xuất huyết cao, việc sử dụng màn hoặc rèm chống muỗi là biện pháp rất quan trọng. Màn chống muỗi tạo ra một rào cản vật lý ngăn muỗi tiếp xúc, đảm bảo giấc ngủ an toàn và giảm nguy cơ bị muỗi đốt.

4. Dọn dẹp và loại bỏ nơi muỗi sinh sản

Muỗi Aedes - tác nhân truyền bệnh sốt xuất huyết, thường sinh sản trong các khu vực ao tù, nước đọng. Do đó, để ngăn chặn sự phát triển của chúng, các chuyên gia khuyến cáo mỗi gia đình cần dọn dẹp xung quanh nhà, loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe cũ, chậu cây hoặc máng xối thường xuyên. Đảm bảo đậy kín các bể chứa nước để muỗi không có nơi đẻ trứng và gây bệnh.

5. Sử dụng vợt điện bắt muỗi

Vợt điện bắt muỗi là những công cụ hữu ích trong việc giảm số lượng muỗi trong không gian sống. Thiết bị này thường hoạt động bằng cách phát ra dòng điện nhỏ khi tiếp xúc với muỗi và giúp tiêu diệt muỗi ngay lập tức. Sử dụng vợt điện thường xuyên trong nhà, đặc biệt ở những khu vực muỗi hay trú ngụ như góc tối hoặc gần nước đọng sẽ giúp giảm thiểu đáng kể số lượng muỗi trong môi trường sống, từ đó ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm bệnh trong cộng đồng.

6. Phun thuốc diệt muỗi định kỳ

Biện pháp phun thuốc diệt muỗi thường được thực hiện vào những thời điểm muỗi sinh sôi mạnh như sau mùa mưa hoặc khi có ổ dịch bùng phát. Biện pháp này cần được thực hiện định kỳ, kết hợp với việc vệ sinh môi trường xung quanh để đạt hiệu quả tối ưu, giúp bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ mắc sốt xuất huyết.

7. Tránh ra ngoài vào thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất

Muỗi Aedes thường hoạt động mạnh nhất vào lúc bình minh và hoàng hôn. Do đó, chuyên gia khuyến cáo cần tránh ra ngoài trong khoảng thời gian này để hạn chế tối đa nguy cơ bị muỗi đốt. Nếu bắt buộc phải ra ngoài, hãy đảm bảo áp dụng các biện pháp phòng ngừa khác như sử dụng thuốc chống muỗi và mặc quần áo dài.

8. Sử dụng tinh dầu tự nhiên

Nghiên cứu cho thấy, một số loại tinh dầu tự nhiên như tinh dầu oải hương, bạc hà, tràm trà, tinh dầu sả, khuynh diệp chanh đều có các thành phần khiến muỗi sợ. Mỗi gia đình có thể sử dụng các loại tinh dầu này trong máy khuếch tán tinh dầu, bôi lên da (sau khi pha loãng) hoặc pha vào nước xịt phòng để giúp xua đuổi muỗi hiệu quả.

Những thách thức khoa học và kỹ thuật phức tạp, đặc biệt là yêu cầu phát triển một vắc xin hiệu quả chống lại cả 4 tuýp virus Dengue khác nhau. Sự khác biệt di truyền và miễn dịch của các tuýp virus gây khó khăn cho việc tạo ra một loại vắc xin an toàn và hiệu quả đồng thời. Dịch tễ học phức tạp và tính chất bùng phát theo mùa ngày càng phức tạp của sốt xuất huyết làm cho việc thử nghiệm lâm sàng cũng trở nên khó khăn, đòi hỏi nhiều thời gian và nguồn lực.

Bên cạnh đó, hạn chế về tài chính và đầu tư cho nghiên cứu công nghệ cao, cùng với yêu cầu về môi trường chính sách thuận lợi cho hợp tác quốc tế, đã tạo thêm rào cản. Tuy nhiên, Việt Nam đã chính thức có vắc xin sốt xuất huyết Qdenga, tiêm đầu tiên tại hàng trăm trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc, chính thức thay đổi thực trạng thiếu “vũ khí siêu hạng” chống lại sốt huyết trước đây tại Việt Nam. Đó là những nguyên nhân giải thích cho vấn đề trước đây tại sao không có vaccine sốt xuất huyết.