4 nhóm thuốc điều trị đau thần kinh sau zona bạn đã biết chưa

Đau dây thần kinh sau zona là di chứng phổ biến và tiềm ẩn nguy hiểm hàng đầu do sự tổn thương nghiêm trọng của các hạch rễ thần kinh giao cảm gây nên. Đau sau zona vẫn chưa có phương pháp đặc trị, các phương pháp điều trị hiện tại chỉ có thể hỗ trợ giảm viêm, phục hồi dây thần kinh thương tổn thông qua việc sử dụng các nhóm thuốc điều trị đau thần kinh sau zona kết hợp cùng các phương pháp trị liệu khoa học khác.

Đau dây thần kinh sau zona là di chứng của zona thần kinh

Đau dây thần kinh sau zona (tên khoa học: Postherpetic Neuralgia - PHN) là di chứng để lại sau khi bệnh zona thần kinh hay còn được gọi là bệnh giời leo kết thúc. Bệnh zona thần kinh là bệnh lý nhiễm trùng ngoài da do sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster (VZV) cùng loại với virus thủy đậu gây ra.

Đau dây thần kinh sau zona là di chứng phổ biến nhất của zona thần kinh, trung bình cứ 5 người mắc bệnh zona thần kinh sẽ có 1 người đối mặt với tình trạng đau nhức dây thần kinh sau zona (1) và nguy cơ đau dây thần kinh sau zona cũng tăng dần theo độ tuổi. Theo một nghiên cứu với mẫu 3.800 người được thực hiện tại Vương Quốc Anh, di chứng đau sau zona thường ít gặp ở những người dưới 50 tuổi (2) nhưng tỷ lệ mắc ở nhóm người lớn từ 60 - 65 tuổi đã từng mắc zona thần kinh cấp tính có thể lên đến 20% và thậm chí tỷ lệ đau sau zona có thể lên đến 34% ở những người trên 80 tuổi.

Di chứng đau sau zona thường gây ra triệu chứng đau nhức, ngứa ngáy ở mức độ cao với cảm giác châm chích sâu trong da, người bệnh rất nhạy cảm với những cơn đau, dù chỉ chạm nhẹ, thổi nhẹ hay đơn giản là cử động cơ thể, người bệnh cũng có thể cảm thấy đau đớn tận thần kinh vô cùng khó chịu. Một số triệu chứng đi kèm khác có thể bao gồm cơ thể suy nhược, mệt mỏi, khó chịu, kiệt sức, sốt cao, tê bì âm ỉ và ngứa ran toàn thân.

Đau thần kinh sau zona có điều trị khỏi được không?

KHÔNG! Hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị di chứng đau dây thần kinh sau zona. Như trên đã đề cập, nguyên nhân gây ra chứng đau dây thần kinh sau zona là tình trạng các dây thần kinh bị tổn thương quá mức do VZV tấn công và hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị tổn thương dây thần kinh do virus gây ra, những tổn thương sẽ tự làm lành sau một khoảng thời gian nhất định. Tình trạng đau dây thần kinh sau zona thường kéo dài đến 30 hoặc 90 ngày, nhiều trường hợp cơn đau diễn biến nặng do dây thần kinh bị tổn thương, viêm nhiễm và xơ hóa trầm trọng, khó có thể phục hồi, cơn đau nhức thần kinh có thể kéo dài đến vài năm, thậm chí vĩnh viễn.

Tuy nhiên, di chứng đau zona thần kinh có thể được làm giảm triệu chứng, làm dịu các cơn đau thông qua các phương pháp hỗ trợ điều trị và phục hồi do bác sĩ chuyên khoa chỉ định, thực hiện và hướng dẫn thực hiện.

Nguyên tắc điều trị đau dây thần kinh sau zona

Để tối ưu hóa hiệu quả điều trị di chứng chứng đau dây thần kinh sau zona, đẩy nhanh quá trình làm lành thương tổn và phục hồi, người bệnh nên tuân thủ các nguyên tắc điều trị sau đây:

• Chẩn đoán sớm và bắt đầu điều trị sớm: Theo thời gian, các tổn thương dây thần kinh sẽ càng nghiêm trọng, khó điều trị và phục hồi hơn. Do đó, ngay khi phát hiện tình trạng đau nhức dây thần kinh sau khi đã khỏi bệnh zona, cần nhanh chóng đến các cơ sở y tế gần nhất để được các bác sĩ chuyên khoa chẩn đoán chính xác tình hình bệnh lý, chỉ định các phương pháp điều trị và hướng dẫn chăm sóc tại nhà đúng cách.
• Tuân thủ thực hiện điều trị theo đúng hướng dẫn của bác sĩ: Sau khi tiếp nhận những chỉ định điều trị của các bác sĩ chuyên khoa, người bệnh cần kiên trì và nghiêm túc thực hiện đúng theo những hướng dẫn của các bác sĩ để quá trình điều trị diễn ra suôn sẻ, tình trạng đau nhức thần kinh sớm được cải thiện.
• Không áp dụng các phương pháp chữa trị dân gian: Hiện nay vẫn còn nhiều người khi gặp các cơn đau nói chung và cơn đau sau zona thần kinh nói riêng không biết rõ chính xác tình trạng bệnh lý của bản thân đã áp dụng các biện pháp chữa trị tại nhà như nhai lá, đắp lá, chườm lá thảo dược, các cây thuốc nam,... khiến các vùng da trở nên nhạy cảm hơn, dễ viêm nhiễm, nhất là những vùng da vừa mới phục hồi sau khi mắc zona thần kinh. Do đó, tuyệt đối không tự chữa trị tại nhà, cần có sự thăm khám và can thiệp y khoa của các bác sĩ chuyên khoa.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp cơ thể có đủ sức chống lại các tác nhân gây hại khi bị tấn công, bảo vệ sức khỏe con người. Nhất là trong giai đoạn mắc chứng đau dây thần kinh sau zona, cơ thể suy nhược, tâm lý bất ổn định, hệ miễn dịch và sức đề kháng cơ thể suy yếu, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm khác, thậm chí tái phát zona thần kinh, khiến tình trạng đau nhức dây thần kinh sau zona trở nên nghiêm trọng và khó điều trị hơn.

Thuốc điều trị đau thần kinh sau zona nào tốt nhất hiện nay?

Zona thần kinh và chứng đau dây thần kinh sau zona đều không có phương pháp điều trị đặc hiệu, chỉ có thể áp dụng các phương pháp hỗ trợ điều trị để đẩy nhanh quá trình hồi phục, giảm thiểu nhanh chóng các triệu chứng đau nhức thần kinh. Dưới đây là một số phương pháp và các nhóm thuốc điều trị đau thần kinh sau zona phổ biến, thường được các bác sĩ chỉ định và kê toa sử dụng:

Thuốc uống

1. Nhóm thuốc opioids

Opioids là nhóm thuốc giảm đau kê đơn có dược tính rất mạnh, giúp người sử dụng làm dịu các cơn đau dây thần kinh sau zona nhanh chóng và hiệu quả thông qua cơ chế làm ức chế quá trình sản xuất adenosine monophosphate tuần hoàn, giảm tính dễ bị kích thích của tế bào thần kinh và sự truyền các xung cảm thụ đau, từ đó làm thay đổi phản ứng với cơn đau của người sử dụng thuốc.

Một số loại thuốc thuộc nhóm Opioids gồm có: Thuốc Conzip, Qdolo,... chứa Tramadol, thuốc Percocet, Oxycet,... chứa Oxycodone, là nhóm thuốc sử dụng theo đường uống khi những cơn đau dây thần kinh sau zona diễn biến ở mức độ vừa và nặng, có khả năng giảm đau nhanh chỉ trong vòng 1 giờ đầu tiên sau khi uống. Trong nhiều trường hợp, thuốc cũng có thể được bác sĩ chỉ định sử dụng đưa vào cơ thể người bệnh thông qua đường tiêm.

Sau khi sử dụng, có thể gặp một số tác dụng phụ như buồn ngủ, lú lẫn, chóng mặt, rối loạn tiêu hóa,... Cần sử dụng thuốc giảm đau nhóm Opioid ở liều thấp nhất có thể để tránh gặp phải các phản ứng dị ứng nghiêm trọng và đảm bảo thường xuyên kiểm tra, theo dõi sức khỏe theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa trong quá trình sử dụng thuốc, không dùng Opioids cùng với các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá và các loại thuốc điều trị khác.

Lưu ý, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật (CDC Hoa Kỳ) khuyến cáo sử dụng nhóm thuốc giảm đau Opioids để hỗ trợ điều trị các vấn đề liên quan đến tình trạng ung thư và các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác, các bác sĩ và chuyên gia y tế cần rất thận trọng trong việc khám sàng lọc và đưa ra quyết định có nên sử dụng Opioids để hỗ trợ điều trị các cơn đau sau zona hay không, vì ở một số trường hợp sức khỏe không ổn định, có thể gây nghiện hoặc thậm chí tử vong.

2. Nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng

Nhiều loại thuốc thuộc nhóm chống trầm cảm ba vòng đã được sử dụng để điều trị chứng đau dây thần kinh sau zona từ đầu những năm 1980 với liều thấp (3). Nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng mang đến khả năng giảm đau thông qua cơ chế gây ức chế lên quá trình tái hấp thu các chất dẫn truyền thần kinh serotonin và norepinephrine ở các đầu dây thần kinh trước khớp thần kinh, từ đó làm giảm nhận thức cảm giác giữa thân não và tủy sống của người sử dụng.

Thuốc chống trầm cảm ba vòng như Amitriptyline, Nortriptyline, Duloxetine và Desipramine đã được nghiên cứu và sử dụng phổ biến như một phương pháp điều trị cho bệnh nhân mắc chứng đau dây thần kinh sau zona. Trong đó, thuốc Amitriptyline là thuốc chống trầm cảm ba vòng được kê toa và nghiên cứu rộng rãi nhất để điều trị chứng đau dây thần kinh sau zona nhưng một số trường hợp người bệnh sử dụng dung nạp kém vì tác dụng kháng cholinergic cao hơn nhiều. Nortriptyline và Desipramine được dung nạp tốt hơn với hiệu quả cao hơn Amitriptyline.

Kết quả của các thử nghiệm lâm sàng và phân tích tổng hợp về quản lý tình trạng đau dây thần kinh sau zona cho thấy, nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng nên được chỉ định bắt đầu sử dụng với liều thấp 10 – 25 mg trước khi đi ngủ và tăng dần liều lượng sử dụng sau mỗi 3 – 7 ngày thêm 10 – 25 mg tùy theo khả năng dung nạp của bệnh nhân lên đến liều tối đa 150 mg/ngày.

Mặc dù nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng đã chứng minh được tính hiệu quả trong việc kiểm soát những cơn đau dây thần kinh sau zona nhưng có thời gian khởi phát tác dụng tương đối chậm và thường gây ra các tác dụng phụ như an thần, khô miệng, mờ mắt, táo bón, bí tiểu, rối loạn chức năng tình dục và hạ huyết áp. Do đó, người bệnh nên được đo điện tâm đồ cơ bản trước khi bắt đầu điều trị, đặc biệt đối với bệnh nhân cao tuổi và những người có tiền sử bệnh tim hoặc hạ kali máu.

3. Gabapentin

Đây là một loại thuốc chống co giật được sử dụng phổ biến để kiểm soát cơn đau thần kinh, đã được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) khuyến nghị và phê duyệt là phương pháp điều trị đầu tiên cho chứng đau dây thần kinh sau zona. Gabapentin hoạt động dựa trên cơ chế ức chế các chất dẫn truyền thần kinh bị kích thích, từ đó kiểm soát các cảm giác đau nhức tại thần kinh.

Một trong những nhóm thuốc Gabapentin được sử dụng phổ biến, thường được các bác sĩ chuyên khoa chỉ định để hỗ trợ điều trị chứng đau dây thần kinh sau zona là Neurontin® của Pfizer (Mỹ). Nhóm thuốc này có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng nếu không được kiểm soát tốt liều lượng, do đó, khi sử dụng lần đầu nên bắt đầu với liều 300mg/ngày và tăng dần lên đến 1800 mg/ngày. Liều lượng trên 1800mg/ngày không có tác dụng giảm đau hiệu quả hơn mà làm tăng nguy cơ tác dụng phụ như chóng mặt, buồn ngủ,...

Thuốc bôi hoặc băng dán

1. Capsaicin (dạng kem)

Capsaicin là một thành phần gây kích ứng được tìm thấy trong các loại ớt cay thuộc chi Capsicum, có khả năng ức chế chức năng của các sợi thần kinh cảm giác trong một thời gian dài, mang lại tác dụng giảm đau hiệu quả.

Tuy nhiên, công thức Capsaicin liều thấp (0,025 đến 0,075%) trong các thuốc bôi dạng kem chỉ có thể giúp giảm đau ở mức độ vừa phải và cần bôi nhiều lần trong một ngày. Do đó, nên ưu tiên sử dụng miếng dán ngoài da capsaicin với nồng độ cao 8% (Qutenza) để mang lại hiệu quả giảm đau tối ưu. Bên cạnh đó, capsaicin có thể gây ra các tác dụng phụ ngoài da, khiến da trở nên nhạy cảm hơn như bỏng rát tại chỗ bôi, ban đỏ, đau, khô, phù nề và ngứa.

2. Lidocain (băng dán 5%)

Lidocaine là thuốc gây tê cục bộ, giúp giảm triệu chứng đau nhức dây thần kinh sau zona, mang lại cảm giác mát lạnh nhanh chóng. Các tác dụng phụ sau khi sử dụng băng dán lidocain 5% thường chỉ là các phản ứng tại chỗ trên da như ngứa, ban đỏ, phát ban, cảm giác nóng rát và phù nề.

Thuốc tiêm

• Tiêm steroid: Thực hiện tiêm Steroid vào khu vực cột sống có thể giúp giảm thiểu nhanh chóng tình trạng đau dây thần kinh sau herpes.
• Tiêm độc tố Botulinum Toxin A (BTX-A): Đây là một loại độc tố do Clostridium botulinum tiết ra được sử dụng để kiểm soát cơn đau mạn tính, bao gồm cả những cơn đau dây thần kinh sau zona thông qua cơ chế ức chế sự giải phóng các chất trung gian gây đau từ các đầu dây thần kinh và các hạch rễ lưng, giảm viêm xung quanh các đầu dây thần kinh.

Thủy châm điều trị đau sau zona thần kinh

Đây là một trong những phương pháp hỗ trợ điều trị những cơn đau nhức dây thần kinh sau zona dữ dội, kéo dài dăng dẳng bằng cách đưa thuốc vào huyệt thông qua đường tiêm ở vùng bắp, gây ra các tác động tích cực lên hệ kinh lạc của cơ thể, tăng cường và duy trì những kích thích của châm kim và thuốc vào huyệt, nâng cao hiệu quả điều trị.

Các phương pháp khác điều trị đau dây thần kinh sau zona

Ngoài các loại thuốc điều trị đau dây thần kinh sau zona và phương pháp hỗ trợ trên, tùy vào tình trạng diễn biến bệnh lý, các bác sĩ có thể khuyến khích sử dụng kết hợp thêm các phương pháp điều trị vật lý trị liệu khác nhằm tăng cường phục hồi chức năng, rút ngắn quá trình điều trị như:

• Hỗ trợ điều trị bằng sóng ngắn: Phương pháp này sẽ sử dụng các thiết bị có khả năng phát bức xạ điện từ có tần số bức xạ tương đương với tần số của dòng điện trong mạch, có tác dụng sinh nhiệt, tăng cường chuyển hóa, tăng cường lưu lượng bạch cầu đến vị trí viêm, kháng viêm, tăng tuần hoàn cục bộ, làm giảm các cơn đau dây thần kinh sau zona.
• Hồng ngoại trị liệu: Là phương pháp sử dụng tia hồng ngoại để tác dụng nhiệt lên vùng da thương tổn, bị đau nhức do di chứng của zona để lại, nhằm làm giãn mạch máu, tăng cường tuần hoàn huyết, thúc đẩy chuyển hóa, từ đó hỗ trợ giảm đau hiệu quả.
• Sử dụng laser: Là phương pháp sử dụng tia laser với khả năng đi vào sâu dưới các tế bào hạ bì, giúp ánh sáng thâm nhập vào khu vực thương tổn, giúp giảm viêm, đồng thời kích thích quá trình tái tạo các mô sinh học, hỗ trợ chữa lành các cơn đau dây thần kinh sau zona.
• Phương pháp trị liệu bằng điện xung: Là phương pháp điều hòa thần kinh, được sử dụng để hỗ trợ điều trị các tình trạng đau mạn tính sau zona thần kinh. Điều hòa thần kinh có thể được thông qua nhiều phương pháp khác nhau, gồm có: kích thích dây thần kinh điện qua da (TENS), kích thích dây thần kinh ngoại biên (PNS), kích thích tủy sống (SCS),... thông qua cơ chế áp dụng sóng điện để phong bế thần kinh giao cảm các hạch rễ, ức chế quá trình hình thành cảm giác đau hiệu quả.

Đau dây thần kinh sau zona là một di chứng phổ biến, phức tạp và nặng nề của những người bệnh zona sau khi đã khỏi bệnh, ảnh hưởng lớn đến chức năng hàng ngày và chất lượng cuộc sống của người mắc phải. Do đó, ngay khi phát hiện những triệu chứng đầu tiên nghi ngờ bản thân có nguy cơ mắc chứng đau thần kinh sau zona, cần nhanh chóng tìm đến sự thăm khám, tư vấn, chẩn đoán và chỉ định điều trị của các bác sĩ chuyên khoa. Đồng thời, cần kiên trì và nghiêm túc sử dụng các loại thuốc điều trị đau thần kinh sau zona kết hợp với các kỹ thuật can thiệp xâm lấn hỗ trợ điều trị khác để nhanh chóng làm lành tổn thương thần kinh, hỗ trợ giảm đau và sớm chấm dứt cơn đau.