Việt Nam cập nhật tiến bộ y học về vắc xin RSV cho người lớn, có bệnh nền

Chiều ngày 8/11/2025, tại Viện nghiên cứu Tâm Anh thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Giáo sư - Hiệp sĩ Jonathan Van Tam - Nguyên Phó Giám đốc Y tế, cố vấn Y tế của Chính phủ Anh và các chuyên gia y tế hàng đầu Việt Nam đã gặp gỡ, trao đổi, công bố phát hiện khoa học mới về sự nguy hiểm của virus hợp bào hô hấp (RSV) với người lớn tuổi, người có bệnh nền mạn tính. Đặc biệt, tại hội nghị, các chuyên gia đã nhấn mạnh kỳ vọng bảo vệ nhóm dân số yếu thế như người cao tuổi, người có bệnh nền bằng vắc xin phòng RSV được sản xuất bằng công nghệ mới, gia tăng hiệu quả bảo vệ và an toàn.

Những công bố toàn cầu về tác động nguy hiểm của virus hợp bào hô hấp (RSV) gây tăng nặng bệnh lý mạn tính, diễn biến nghiêm trọng bệnh lý hô hấp khiến nhập viện và tử vong ở nhóm người cao tuổi, người bệnh nền, đã được các chuyên gia hàng đầu Việt Nam phân tích, cập nhật và công bố tại Hội nghị khoa học “Bảo vệ người lớn tuổi khỏi gánh nặng RSV: Từ nhận thức đến chủ động phòng ngừa bằng vắc xin có chất bổ trợ”.

Tại sự kiện, các chuyên gia đã trình bày những dữ liệu mang tính đột phá về nhận thức và mức độ nguy hiểm của virus hợp bào hô hấp RSV đối với người cao tuổi, người có bệnh mạn tính và chiến lược phòng ngừa virus hợp bào hô hấp RSV, dựa trên các bằng chứng khoa học toàn cầu mới nhất với những bước tiến vượt bậc trong công nghệ sản xuất, bào chế vắc xin thế hệ mới có chất bổ trợ.

RSV - sát thủ thực sự với người cao tuổi và người bệnh mạn tính

Theo các chuyên gia, RSV không phải là tác nhân mới trong y học. Được phát hiện hơn 60 năm trước, RSV được xác định là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi, viêm phế quản nặng gây nhập viện và tử vong ở người cao tuổi. Đến nay, RSV vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu, trong khi virus này có thể lây trung bình cho khoảng 5 người, cao gấp đôi so với tốc độ lây của Covid-19 và gấp 3 lần so với cúm mùa.

Mặc dù đã có nhiều chứng cứ khoa học cho thấy RSV gây ảnh hưởng nghiêm trọng, tăng nặng các bệnh nền đang mắc ở người cao tuổi nhưng phần lớn cộng đồng vẫn đang hiểu lầm RSV chỉ gây bệnh nặng ở trẻ nhỏ. Chính vì vậy, nhóm người lớn đặc biệt là người có bệnh nền thường bị bỏ qua trong công tác phòng ngừa.

Theo dữ liệu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, RSV gây ra hàng trăm nghìn ca nhập viện và hàng chục nghìn ca tử vong mỗi năm ở người cao tuổi, kể cả ở các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc… Tại Mỹ, mỗi năm RSV được thống kê là nguyên nhân của hơn 60.000 ca nhập viện và hơn 6.000 ca tử vong ở người từ 65 tuổi trở lên.

Trong 5 năm qua, Việt Nam ghi nhận khoảng 4,6 triệu ca nhiễm trùng hô hấp cấp do RSV ở người từ 60 tuổi trở lên, trong đó khoảng 200.000 ca phải nhập viện và 18.000 ca tử vong nội viện. Viêm phổi là biến chứng phổ biến nhất, đặc biệt ở người cao tuổi và hệ miễn dịch suy yếu. Những con số được các chuyên gia nhận định là rất đáng báo động.

Phân tích về mức độ nguy hiểm của RSV với người cao tuổi, TS.BS.CKII Phan Thị Xuân, Trưởng khoa Hồi sức tích cực - Chống độc và Trưởng khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM  chia sẻ ca bệnh nam giới 60 tuổi, nhiễm RSV trên nền bệnh đái tháo đường không kiểm soát tốt, có tiền sử tăng huyết áp, vảy nến và sỏi thận hai bên. Sau vài ngày nhập viện, bệnh nhân diễn tiến nặng, xuất huyết não, liệt nửa người và tử vong dù được điều trị tích cực.

Bác sĩ Xuân cũng dẫn nghiên cứu được Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (Anh) thực hiện trong giai đoạn 2012 - 2016 trên khoảng 4.500 bệnh nhân nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính tại 5 địa phương Ba Vì, Đắk Lắk, Huế, Khánh Hòa, Đồng Tháp cho thấy có 64% bệnh nhân dương tính với virus, trong đó RSV chiếm tỷ trọng cao nhất, lên đến 23%. Người bệnh nhiễm RSV có mức độ bệnh nặng hơn, thời gian nằm viện dài hơn, đặc biệt ở bệnh nhân đồng nhiễm RSV với tác nhân khác.

Theo bác sĩ Xuân, RSV có thể gặp ở mọi lứa tuổi và tái nhiễm nhiều lần. Người cao tuổi với các bệnh nền như bệnh mạch vành, phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), đái tháo đường, suy thận… có nguy cơ cao nhiễm RSV và tử vong. Bệnh nhân nhiễm RSV cũng làm tăng nguy cơ xảy ra các biến cố tim mạch cấp tính, đột quỵ do thiếu máu não và suy tim. Điều này lý giải bệnh nhân nhập viện do RSV không nặng nhưng có thể tử vong do biến cố tim mạch.

“Người trên 65 tuổi hoặc thậm chí dưới 60 tuổi nhưng có bệnh mạn tính, đều có nguy cơ cao nhiễm trùng đường hô hấp dưới do RSV từ cộng đồng và dễ dàng trở nặng cũng như tử vong”, bác sĩ Xuân nhấn mạnh.

Số liệu từ Mỹ cho thấy, 96% người từ 60 tuổi trở lên nhập viện vì RSV có ít nhất một bệnh nền; nghiên cứu toàn cầu ghi nhận gần 9/10 ca nhập viện do RSV có yếu tố nguy cơ, trong đó 30% COPD, 20% hen suyễn, 40% tim mạn tính, 15% thận mạn và hơn 60% người từ 65 tuổi trở lên.

Dẫn nhiều chứng cứ khoa học, TS.BS Lâm Văn Hoàng - Trưởng khoa Nội tiết - Đái tháo đường, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM nhận định: “Người lớn tuổi và những người suy giảm miễn dịch do bệnh nền nếu nhiễm RSV sẽ khiến bệnh lý diễn tiến nặng hơn. Nhiễm RSV có thể làm tăng đường huyết, thúc đẩy đái tháo đường tuýp 1, đồng thời làm trầm trọng hơn các bệnh lý mạn tính khác như phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), tim mạch…, RSV thực sự rất nguy hiểm với nhóm người mắc bệnh nền này.”

Vì thế, xét nghiệm tìm RSV với người bệnh nền khi nhập viện do các bệnh hô hấp là rất quan trọng, đặc biệt, người bệnh cần chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh vì đó là chìa khóa bảo vệ tốt nhất.

Bước tiến công nghệ từ châu Âu và kỳ vọng của Việt Nam

Một trong những điểm đáng chú ý tại hội nghị là công bố về vắc xin RSV đầu tiên trên thế giới đặc biệt dành riêng cho người lớn tuổi, được phát triển bởi Tập đoàn Dược phẩm GSK (Vương quốc Anh). Đây là một bước đột phá khoa học trong quá trình hình thành và phát triển của hãng dược phẩm GSK và theo các chuyên gia đây cũng là tiến bộ y học đột phá trong phòng ngừa bệnh do RSV.

Phân tích về công thức đột phá của vắc xin phòng RSV do GSK phát triển, PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm - Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung Ương cho biết RSV sau khi bám vào tế bào biểu mô đường hô hấp sẽ chèn vật liệu di truyền vào bên trong tế bào khiến hệ miễn dịch khó nhận diện và tiêu diệt, tạo nên tình trạng đáp ứng miễn dịch yếu, thậm chí tái nhiễm nhiều lần sau khi đã khỏi bệnh. Cơ chế gây bệnh này khiến quá trình nghiên cứu và phát triển vắc xin RSV gặp nhiều thất bại và kéo dài nhiều năm. Bước ngoặt quan trọng đến khi các nhà khoa học phát hiện ra cấu trúc protein tiền hợp nhất (pre-F) ở dạng ổn định, thành phần có khả năng kích thích cơ thể tạo ra lượng lớn kháng thể trung hòa, giúp ngăn ngừa RSV hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, người cao tuổi vốn có hệ miễn dịch lão hóa đặt ra vấn đề làm sao kích hoạt đáp ứng miễn dịch đủ mạnh. Vắc xin RSV của GSK đã giải quyết được thách thức này nhờ ứng dụng công nghệ độc quyền, cải tiến từ công thức từng sử dụng trong vắc xin phòng zona thần kinh. Điều đó không chỉ tăng khả năng sinh miễn dịch mạnh mẽ mà còn kích hoạt các tế bào miễn dịch đặc hiệu, tạo hiệu quả bảo vệ ổn định và kéo dài. Kết quả nghiên cứu cho thấy, vắc xin RSV sử dụng công thức đặc biệt kết hợp với protein pre-F của GSK mang lại đáp ứng miễn dịch cao, giúp người cao tuổi, kể cả có bệnh nền được bảo vệ hiệu quả tương đương người trẻ và khỏe mạnh, đồng thời giảm rõ rệt nguy cơ phản ứng bất lợi sau tiêm.

BS.CKI. Bạch Thị Chính - Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC cho biết vắc xin phòng RSV của GSK là loại đầu tiên trên thế giới được phát triển dành riêng cho người lớn, đặc biệt giúp tăng cường đáp ứng miễn dịch và duy trì hiệu quả bảo vệ lâu dài. Hiện vắc xin đã được cấp phép sử dụng tại hơn 60 quốc gia với hơn 10 triệu liều sử dụng trên toàn thế giới.

Vắc xin đã được nhiều tổ chức y khoa trên thế giới khuyến cáo tiêm phòng cho người từ 60 tuổi trở lên hoặc người từ 50 - 59 tuổi có nguy cơ cao. Như CDC Hoa Kỳ khuyến cáo tiêm một liều vắc xin cho người từ 75 tuổi trở lên và những người có bệnh nền từ độ tuổi 60. Một số quốc gia đã đưa vắc xin này vào chương trình tiêm chủng quốc gia cho người từ 75 tuổi trở lên và người từ 60 - 74 tuổi có bệnh nền…

Bác sĩ Chính thông tin Bộ Y tế Việt Nam đã phê duyệt vắc xin này từ tháng 7/2025, mở ra cơ hội để người dân tiếp cận sớm và phòng ngừa chủ động, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và nguy cơ nhập viện, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.

“Hệ thống Tiêm chủng VNVC với hàng trăm trung tâm hiện đại trên toàn quốc đã chuẩn bị về quy trình, cơ sở vật chất và đội ngũ chuyên môn để sẵn sàng triển khai tiêm vắc xin này rộng rãi trên toàn quốc một cách an toàn và hiệu quả trong thời gian tới”, bác sĩ Chính nhấn mạnh.

Trình bày về hiệu quả vắc xin RSV có chất bổ trợ của GSK qua các nghiên cứu lâm sàng, PGS.TS.BS. Đỗ Văn Dũng - Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học Đào tạo, Trường Đại học Y Dược TP.HCM cho biết các phân tích nghiên cứu trong mùa đầu tiên (mùa bệnh do RSV) đã chứng minh rằng vắc xin mang lại hiệu lực cao và nhất quán phòng ngừa các bệnh đường hô hấp dưới do RSV cho người lớn trên 60 tuổi, đặc biệt là trên các bệnh nhân có nhiều bệnh nền đồng mắc như suy tim, hen suyễn, phổi tắc nghẽn mạn tính COPD, béo phì, đái tháo đường.

Một nghiên cứu được thực hiện trên 25.000 người cho thấy vắc xin có hiệu lực 82,6% chống lại nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp dưới do RSV ở người từ 60 tuổi trở lên và lên đến 94,6% ở người có ít nhất một bệnh nền đồng mắc. Vắc xin đáp ứng miễn dịch mạnh với RSV bất kể tình trạng suy yếu và tuổi tác.

Đánh giá về giải pháp vắc xin phòng RSV cho người lớn tuổi, Giáo sư - Hiệp sĩ Jonathan Van Tam cho biết, RSV đã tồn tại từ lâu nhưng ít được biết đến như cúm do không gây ra đại dịch. Tuy nhiên, đây là vấn đề nghiêm trọng ở người cao tuổi, gây ra nhiều ca nhập viện và tử vong mỗi năm. Các quốc gia trên thế giới đang dần nhận thấy tầm quan trọng của vắc xin RSV thế hệ mới, giải pháp giúp giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong.

“Tôi đánh giá cao các báo cáo và thảo luận mang ý nghĩa rất quan trọng với công tác phòng ngừa các bệnh lý hô hấp do RSV ở người lớn tuổi. Tôi tin tưởng rằng đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng và các chuyên gia y tế tại Việt Nam sẽ khuyến nghị rộng rãi việc sử dụng vắc xin này cho người lớn tuổi khi được đưa vào triển khai, từ đó góp phần tăng cường bảo vệ cho nhóm nguy cơ cao”, Giáo sư - Hiệp sĩ Jonathan Van Tam kỳ vọng.

Với hiệu lực bảo vệ đến 94% và được phê duyệt sử dụng rộng rãi ở 66 quốc gia (tính đến tháng 11/2025), PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh, Giám đốc Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM tổng kết: “Vắc xin RSV mang lại hy vọng lớn cho người cao tuổi, đặc biệt là người có bệnh tim mạch. Khi hệ tim mạch suy yếu, việc mắc thêm RSV khiến tình trạng dễ trở nên trầm trọng, nguy cơ nhập viện và tử vong cao hơn. Vắc xin chính là giải pháp giảm đáng kể nguy cơ biến chứng, bảo vệ trái tim và mang lại một cuộc sống an toàn, khỏe mạnh và ý nghĩa cho người cao tuổi.

Kết luận hội nghị, PGS.TS.BS Trần Quang Bính khẳng định: “Chúng ta đã mất hơn nửa thế kỷ để tìm ra lời giải cho virus hợp bào hô hấp RSV. Chỉ đến hiện nay với sự ra đời của vắc xin phòng RSV thế hệ mới này, chúng ta mới thực sự có trong tay công cụ chủ động và hiệu quả nhất để đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này ở người cao tuổi, người có bệnh nền.”