Triệu chứng sốt xuất huyết lần 2 nặng hơn lần đầu vì sao? Cách điều trị?

Một người có thể bị sốt xuất huyết nhiều lần trong đời. Triệu chứng sốt xuất huyết lần 2 thường nặng hơn lần mắc sốt xuất huyết đầu tiên, nguy cơ biến chứng bệnh nặng ở lần mắc sốt xuất huyết thứ 2 cũng cao hơn đáng kể. Vậy nguyên nhân là gì? Điều trị sốt xuất huyết lần 2 như thế nào? Cần lưu ý gì khi bị sốt xuất huyết lần 2?

Bài viết dưới đây, chuyên gia đến từ Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp chi tiết tất cả các thắc mắc trên, trang bị cho tất cả người dân những kiến thức cần thiết khi đối mặt với sốt xuất huyết lần 2.

Nguyên nhân tái nhiễm sốt xuất huyết lần 2

Sốt xuất huyết là bệnh do virus Dengue gây ra. Loại virus này có đến 4 tuýp là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Người từng mắc 1 trong 4 chủng virus trên có thể sẽ hình thành miễn dịch trọn đời với duy nhất 1 chủng đã mắc, không có miễn dịch chéo với các chủng virus còn lại.

Mặc dù nhiều nghiên cứu cho thấy có miễn dịch chéo thoáng qua giữa các tuýp huyết thanh virus Dengue với nhau sau lần nhiễm bệnh đầu tiên nhưng miễn dịch chéo này không bền vững, nhanh chóng suy giảm và biến mất, không còn đủ khả năng bảo vệ người bệnh khỏi những lần tái nhiễm tiếp theo do các tuýp huyết thanh còn lại của virus Dengue gây ra.

Do đó, một người có thể mắc bệnh sốt xuất huyết lên đến 4 lần trong đời, thậm chí nhiều hơn nếu miễn dịch suy giảm do bệnh lý hoặc tuổi tác. Đặc biệt, triệu chứng sốt xuất huyết lần 2 và diễn biến của bệnh thường nặng hơn lần đầu, thậm chí có khả năng dẫn đến tử vong.

⇒ Tham khảo thêm chi tiết bài viết tại đây: Sốt xuất huyết có bị lại không? Sốt xuất huyết bị mấy lần?

Triệu chứng sốt xuất huyết lần 2

1. Triệu chứng ban đầu

Trong giai đoạn đầu (thường trong 3 ngày đầu tiên) của bệnh sốt xuất huyết, xuất hiện sau khoảng 4-10 ngày kể từ khi bị muỗi nhiễm virus đốt, bệnh nhân thường có biểu hiện sốt cao đột ngột và liên tục từ 39 đến 40 độ C kèm theo cảm giác ớn lạnh và đổ mồ hôi. Không có dấu hiệu giảm sốt dù có dùng thuốc hạ sốt.

Bên cạnh sốt cao, bệnh nhân có thể đau đầu, đặc biệt ở vùng trán, nhức mỏi người, đau hai hốc mắt, đau vùng thượng vị, phát ban (có thể xuất hiện trên cơ thể trong hoặc sau cơn sốt, thường là các nốt đỏ li ti trên da), chán ăn, đau nhức cơ và xương khớp nghiêm trọng, đôi khi còn được gọi là "sốt gãy xương" do mức độ đau đớn mà bệnh gây ra, buồn nôn, nôn mửa, mất nước...

2. Triệu chứng tiến triển sốt xuất huyết lần 2

Trong lần nhiễm sốt suất huyết thứ hai, hệ miễn dịch có thể phản ứng mạnh mẽ hơn do hiện tượng tăng cường nhiễm trùng do kháng thể. Điều này có thể dẫn đến các triệu chứng tiến triển nhanh chóng và nặng hơn:

Từ ngày thứ 4 trở đi, tính từ thời điểm người bệnh bắt đầu sốt là giai đoạn nguy hiểm nhất của bệnh sốt xuất huyết. Bệnh nhân lúc này có thể hết sốt. Nhiều người cho rằng hết sốt là hết bệnh, nhưng lúc này có thể xuất hiện những biến chứng nặng như chảy máu mũi, lợi hoặc da là dấu hiệu thường thấy khi bệnh tiến triển.

Ngoài ra, triệu chứng tiến triển sốt xuất huyết lần 2 còn bao gồm: giảm tiểu cầu, nguy cơ chảy máu và dễ bầm tím; lượng huyết tương trong máu thoát vào các mô gây ra hiện tượng huyết áp thấp, sốc sốt xuất huyết, khó thở, xuất huyết não, xuất huyết nội tạng...

Trong giai đoạn bệnh nguy hiểm này, bệnh nhân cần được theo dõi sát các triệu chứng bệnh đặc biệt là triệu chứng sốt xuất huyết lần 2, nhanh chóng đưa bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất nếu có các dấu hiệu bất thường về sức khỏe.

Nếu vượt qua được giai đoạn nguy hiểm, bệnh nhân sẽ bước vào giai đoạn hồi phục. Lúc này, hiện tượng rò rỉ huyết tương giảm xuống, người bệnh hết sốt, sức khỏe dần hồi phục, tiểu nhiều, thèm ăn trở lại, huyết áp ổn định hơn do sự pha loãng chất lỏng được hấp thu sau khi cơ thể phục hồi. Số lượng bạch cầu tăng trở lại, lượng tiểu cầu phục hồi, các chỉ số xét nghiệm dần ổn định và trở lại mức bình thường.

3. Triệu chứng cảnh báo sốt xuất huyết nặng trong lần 2

Khi có các triệu chứng cảnh báo sốt xuất huyết nặng trong lần 2 sau đây, người bệnh cần đến ngay bệnh viện để được cấp cứu kịp thời:

• Đau bụng dữ dội: Đau bụng dai dẳng, cùng cảm giác khó chịu vùng bụng có thể là dấu hiệu của tổn thương nội tạng.
• Nôn mửa liên tục: Nôn mửa thường xuyên có thể gây mất nước nghiêm trọng và cần được cấp cứu y tế.
• Chảy máu nghiêm trọng: Bất kỳ dấu hiệu chảy máu nội tạng, như phân đen hoặc nôn ra máu, đều là tình trạng cấp cứu cần sự can thiệp ngay lập tức.
• Dấu hiệu sốc: Lơ mơ, hôn mê, hoặc sốt không giảm, thậm chí co giật là những dấu hiệu của sốc hoặc tổn thương thần kinh trung ương.
• Tự nhiên bồn chồn, kích thích vật vã hoặc li bì
• Tiểu ít, số lần đi ít hơn, số lượng giảm hơn

Khi đến bệnh viện, các bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng bệnh nhân dựa trên một số dấu hiệu nữa, bao gồm: phù nề, tràn dịch, gan to, tiểu cầu giảm. Các chuyên gia lưu ý thêm, khi xuất hiện các dấu hiệu trở nặng, người bệnh cần được đưa đến bệnh viện ngay mà không được tự ý dùng thuốc điều trị tại nhà, để tránh tình trạng bệnh trở nên nặng hơn. Tuyệt đối không dùng aspirin, analgin, ibuprofen vì thể gây xuất huyết, toan máu.

Ngoài ra, người bệnh cũng tuyệt đối không tự ý truyền dịch khi bị sốt. Nếu cần truyền dịch, bác sĩ sẽ có chỉ định thực hiện với sự theo dõi sát sao cả điều dưỡng về tốc độ truyền nhằm tránh nguy cơ sốc.

⇒ Tham khảo thêm: Bị sốt xuất huyết có được truyền nước không? Có nguy hiểm không?

Sốt xuất huyết lần 2 có nguy hiểm không?

Sốt xuất huyết lần 2 nguy hiểm hơn nhiều lần so với sốt xuất huyết lần đầu. Sốt xuất huyết do 4 tuýp virus Dengue khác nhau (DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4) gây ra. Điều đáng lo ngại là khả năng một người có thể mắc bệnh sốt xuất huyết lên đến 4 lần, mỗi lần với một tuýp virus khác nhau. Đặc biệt, lần nhiễm thứ hai với một tuýp virus khác so với lần đầu có thể dẫn đến diễn biến bệnh nặng nề hơn và tỷ lệ tử vong cao hơn nhiều so với lần nhiễm đầu tiên. Nguyên nhân chính của hiện tượng này là do "tăng cường phụ thuộc kháng thể".

1. Cơ chế ADE trong sốt xuất huyết lần 2

Sau khi mắc sốt xuất huyết lần đầu, cơ thể sẽ tạo ra kháng thể đặc hiệu dài hạn chống lại chính tuýp virus Dengue vừa nhiễm. Mặc dù các kháng thể này có khả năng bảo vệ chéo với các tuýp virus sốt xuất huyết khác, nhưng sự bảo vệ này không kéo dài lâu (khoảng 6 tháng). Vì vậy, người bệnh vẫn có thể bị nhiễm sốt xuất huyết lần thứ hai với một tuýp virus khác.

Khi đó, các kháng thể cũ có thể liên kết với tuýp virus Dengue mới, nhưng không thể trung hòa và tiêu diệt nó. Ngược lại, các kháng thể này còn giúp virus dễ dàng xâm nhập vào các tế bào miễn dịch, kích hoạt phản ứng viêm mạnh mẽ. Điều này dẫn đến các biến chứng nặng nề như xuất huyết nghiêm trọng và sốc.

Do cơ chế "tăng cường phụ thuộc kháng thể", lần nhiễm sốt xuất huyết thứ hai thường diễn biến nặng hơn và có tỷ lệ tử vong cao hơn nhiều so với lần nhiễm đầu tiên. Các triệu chứng như sốt cao, đau đầu dữ dội, đau cơ và khớp, phát ban, giảm tiểu cầu, thoát huyết tương, chảy máu… có thể xuất hiện nhanh chóng và nghiêm trọng hơn.

Đặc biệt, các dấu hiệu cảnh báo như đau bụng dữ dội, nôn mửa liên tục, chảy máu nghiêm trọng và dấu hiệu sốc cần được theo dõi chặt chẽ, vì đây là những tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng người bệnh.

2. Gây bão cytokine

Nhiễm trùng sốt xuất huyết lần 2 có thể làm tăng nguy cơ gây bão cytokine ở người bệnh. Bão cytokine là nguyên nhân gây ra tình trạng nặng và diễn biến bệnh trở nên xấu đi ở những bệnh nhân sốt xuất huyết.

Thuật ngữ bão cytokine được nhắc đến lần đầu tiên vào những năm 90. Bão cytokine hay tăng cytokine máu là phản ứng sinh lý ở người, thông qua hệ thống miễn dịch tự nhiên các phân tử truyền tin tiền viêm gọi là cytokine sẽ được giải phóng ồ ạt. Cytokine là một phần của đáp ứng miễn dịch của cơ thể với tác nhân lây nhiễm, khi được phóng thích đột ngột với số lượng lớn có thể dẫn đến suy đa tạng hay thậm chí là tử vong.

3. Rối loạn đông máu

Khi mắc sốt xuất huyết lần 2, người bệnh có nguy cơ cao bị rối loạn đông máu. Rối loạn đông máu là hiện tượng lòng mạch xuất hiện những cục máu đông li ti, làm tắc mạch, suy đa phủ tạng. Đông máu, giảm tiểu cầu có thể dẫn đến chảy máu không cầm được, gây sốc nặng và tử vong. Sốt xuất huyết có thể chia làm 4 mức độ:

• Độ một: Bệnh nhân sốt cao, mệt mỏi, đau nhức, toát mồ hôi, chán ăn và buồn nôn.
• Độ hai: Xuất huyết thành nốt, đám, mảng, chảy máu chân răng, chảy máu mũi.
• Độ ba: Bệnh nhân có thể vật vã, li bì, xuất huyết tiêu hóa, suy tuần hoàn, mạch nhanh, nhỏ, tụt huyết áp, da lạnh, ẩm.
• Độ bốn: Suy đa tạng, xuất huyết nội tạng, sốc nặng, mạch huyết áp không đo được.

Bệnh nhân sốt xuất huyết độ một và hai, các yếu tố đông máu bị kích hoạt làm tăng đông máu. Khi chuyển sang độ ba và bốn, máu giảm đông, suy giảm các yếu tố đông máu và tiểu cầu. Nếu kịp thời ngăn chặn rối loạn đông máu, bệnh nhân sốt xuất huyết sẽ không chuyển sang độ ba và bốn, nhanh phục hồi, tránh diễn biến nặng dẫn đến tử vong.

4. Hội chứng thoát huyết tương

Virus Dengue gây bệnh sốt xuất huyết có thể tăng tính thấm mao mạch, gây thoát huyết tương, cô đặc máu dẫn đến sốc khiến máu bị đẩy ra ngoài. Tình trạng thoát huyết tương kéo dài có thể khiến ứ đọng dịch huyết tương trong màng não qua các thành mạch, gây phù não, các hội chứng thần kinh, dẫn đến hôn mê. Thoát huyết tương có thể xâm nhập vào đường hô hấp, gây viêm đường hô hấp, tràn dịch màng phổi, viêm phổi, phù phổi cấp. Nếu không được cấp cứu kịp thời, tính mạng người bệnh có thể bị đe dọa.

⇒ Tham khảo thêm: Bị sốt xuất huyết lần 3 có nguy hiểm không? Có dễ gặp biến chứng?

Các yếu tố làm gia tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng khi bị sốt xuất huyết lần 2

Các chuyên gia cho biết, trẻ dưới 1 tuổi, người thừa cân béo phì, phụ nữ mang thai, người cao tuổi có bệnh nền… là những đối tượng nguy cơ cao dễ bị sốt xuất huyết nặng và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

1. Tình trạng miễn dịch

Những người có miễn dịch yếu hơn bình thường như người béo phì, khi nhiễm sốt xuất huyết thường dễ dẫn đến biến chứng nặng. Bên cạnh hệ miễn dịch kém hơn người bình thường, người béo phì còn thường kèm theo các bệnh nội khoa khác như tăng huyết áp. Việc bù dịch trên người bệnh sốt xuất huyết có thể trạng béo phì cũng khá khó khăn, khi cần tính toán chính xác hơn so với người bình thường và khó khăn trong thực hiện các thủ thuật điều trị.

Ngoài ra, phụ nữ mang thai cũng có nguy cơ diễn biến nặng khi mắc sốt xuất huyết. Sốt xuất huyết trong lúc sinh có khả năng cao dẫn đến băng huyết sau sinh. Mẹ mắc sốt xuất huyết trong thai kỳ có thể khiến trẻ sinh non, sinh trẻ nhẹ cân hay thậm chí là thai chết lưu. Việc chăm sóc và điều trị bệnh cho phụ nữ mang thai cũng khó khăn hơn người bình thường. Do đó, khi có dấu hiệu nghi ngờ sốt xuất huyết, thai phụ cần đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

⇒ Tham khảo thêm: Bà bầu bị sốt xuất huyết có sao không? Triệu chứng lúc mang thai

2. Yếu tố di truyền và sức khỏe tổng quát

Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định mức độ nặng nhẹ của bệnh. Nghiên cứu cho thấy một số biến thể gene có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh thể nặng. Sức khỏe tổng quát của bệnh nhân cũng ảnh hưởng lớn đến khả năng phục hồi và mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Những người có tình trạng dinh dưỡng kém, thiếu hụt vitamin hoặc sức khỏe không tốt thường có nguy cơ gặp phải các biến chứng cao hơn.

Bên cạnh đó, tình trạng toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu khiến sốt xuất huyết lây lan tại nhiều quốc gia trên toàn cầu. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi người trên toàn thế giới đều có nguy cơ nhiễm bệnh như nhau. Theo một nghiên cứu trên tạp chí Bệnh nhiệt đới PLOS Neglected, các biến thể gen phổ biến ở những người Châu Á và Châu Âu khiến họ dễ mắc hội chứng sốc sốt xuất huyết hơn so với những người gốc Phi.

Cụ thể, theo thông tin từ tạp chí khoa học PLOS Neglected Tropical Disaches được công bố trên website Sciencedaily, Luisa Pereira thuộc Viện nghiên cứu và đổi mới tại Đại học Y tế Porto, Anavaj Sakuntabhai của Viện Pasteur Paris và các đồng nghiệp đã nghiên cứu yếu tố di truyền của 411 bệnh nhân nhiễm virus Dengue. Theo kết quả nghiên cứu yếu tố di truyền, người Đông Nam Á rất nhạy cảm với virus Dengue, trong khi gen của người Châu Phi được bảo vệ tốt nhất chống lại hội chứng sốc Dengue và người Châu Âu bảo vệ tốt trước nguy cơ mắc sốt xuất huyết, nhưng lại dễ bị sốc sốt xuất huyết nhất. (1)

3. Tuổi tác và bệnh lý nền

Tuổi tác là một yếu tố rủi ro quan trọng. Trẻ em nhỏ hơn thường có nguy cơ bệnh nặng hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Ngược lại, người cao tuổi có nguy cơ biến chứng cao do hệ miễn dịch suy giảm và thường có nhiều bệnh lý nền. Bệnh lý nền như bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch, suy giảm chức năng gan… cũng làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh sốt xuất huyết. Những bệnh này có thể làm giảm khả năng ứng phó với bệnh, gây nguy cơ cao hơn cho các biến chứng nghiêm trọng như sốc hoặc suy tạng.

Trẻ nhỏ dưới 4 tuổi, đặc biệt là dưới 12 tháng tuổi và người cao tuổi mắc các bệnh nền là các nhóm đối tượng dễ diễn biến nặng khi mắc sốt xuất huyết.

Sau 6 tháng tuổi, kháng thể thụ động từ mẹ truyền sang con đã giảm bớt, trẻ nhỏ lại có hệ miễn dịch non nớt nên có nguy cơ cao trở nặng khi bị sốt xuất huyết. Thêm vào đó, các bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ có các triệu chứng khá tương đồng với bệnh sốt xuất huyết nên thường dễ bị nhầm lẫn, khó nhận biết.

Trẻ nhỏ chưa thể diễn đạt cụ thể tình trạng sức khỏe của mình, khiến ba mẹ và bác sĩ khó nắm bắt kịp thời tình trạng sức khỏe của trẻ dẫn đến chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị. Các biến chứng sốt xuất huyết nặng thường gặp ở trẻ nhỏ bao gồm: sốc mất máu, thoát huyết tương, rối loạn đông máu, xuất huyết não, suy đa tạng, tổn thương não bộ...

Trước đây, sốt xuất huyết thường gặp nhất ở trẻ em, nhưng những năm gần nhất tỷ lệ người lớn nhiễm sốt xuất huyết cũng tăng cao đáng kể. Đặc biệt, tỷ lệ trở nặng và tử vong ở người lớn khi mắc sốt xuất huyết cũng cao hơn so với trẻ em.

Theo thống kê từ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC) năm 2022, 75% ca tử vong do sốt xuất huyết là người lớn. Người lớn tuổi cũng thường có nhiều bệnh nền như đái tháo đường, tim mạch, hen suyễn... khiến hệ miễn dịch suy giảm. Người có bệnh nền như giảm tiểu cầu vô căn, bệnh đông máu, nếu không may mắc sốt xuất huyết bị xuất huyết giảm tiểu cầu sẽ rất khó cầm máu, việc điều trị lúc này phức tạp và nguy hiểm cho bệnh nhân.

Cách điều trị và quản lý triệu chứng sốt xuất huyết lần 2

Sốt xuất huyết hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Do đó để kiểm soát tốt tình trạng bệnh cũng như triệu chứng sốt xuất huyết lần 2, người thân tuyệt đối không tự xử trí và mua thuốc điều trị tại nhà mà cần đến bệnh viện để được nhân viên y tế theo dõi và chỉ định điều trị.

Sốt xuất huyết tái nhiễm lần 2, 3... thường nặng hơn lần đầu, nhưng ngành y tế đã có phác đồ điều trị. Bệnh nhân cần được nghỉ ngơi tốt, uống nhiều nước, ăn đúng bữa các thức ăn lỏng, dễ tiêu và tuyệt đối không dùng thuốc hạ sốt nếu không có hướng dẫn chuyên môn từ bác sĩ.

Thuốc hạ sốt an toàn cho bệnh nhân sốt xuất huyết là Paracetamol. Một số người tự ý dùng Aspirin khi điều trị bệnh tại nhà, gây tổn hại đến gan và não, dẫn đến bệnh trở nặng thậm chí tăng nguy cơ tử vong cho bệnh nhân. Ngoài ra, một số người còn có quan niệm sai lầm là ủ ấm cho người bệnh, vì tránh gió, sợ lạnh khiến bệnh thêm nặng. Thực tế, ủ ấm sẽ có nguy cơ sốt cao hơn, dẫn đến co giật.

Trong quá trình chăm sóc cho bệnh nhân sốt xuất huyết tái nhiễm, nếu có các dấu hiệu trở nặng như mảng sốt xuất huyết đỏ to, chảy máu chân răng, chảy máu mũi, đi ngoài ra máu, ở trẻ đau hạ sườn phải, lơ mơ, li bì, vật vã... cần nhanh chóng đến bệnh viện hay thông báo cho nhân viên y tế gần nhất.

Biện pháp phòng ngừa tái nhiễm sốt xuất huyết lần 2

Tiêm vắc xin được đánh giá là phương pháp phòng bệnh chủ động, an toàn và hiệu quả nhất. Vắc xin kích thích cơ thể tạo ra kháng thể, tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh và lây nhiễm virus trong tương lai.

Vắc xin Qdenga là vắc xin sống giảm độc lực được nghiên cứu, phát triển và sản xuất bởi Hãng vắc xin và dược phẩm Takeda – Nhật Bản, xuất xứ tại Đức. Vắc xin hiện đã được phê duyệt ở hơn 40quốc gia, gồm: 27 quốc gia thành viên Liên minh Châu Âu, Vương quốc Anh, Brazil, Argentina, Indonesia, Thái Lan Malaysia...

Vắc xin Qdenga là chế phẩm sinh học đặc biệt có khả năng phòng bệnh sốt xuất huyết do virus Dengue gây ra, có khả năng bảo vệ chống lại cả 4 nhóm huyết thanh của virus dengue, bao gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4, được chỉ định tiêm cho người từ 4 tuổi trở lên. Hiệu lực lâm sàng của vắc xin Qdenga được đánh giá là cao trên 80%. Người từ 4 tuổi trở lên áp dụng lịch tiêm 2 mũi cách nhau 3 tháng.

Vắc xin sốt xuất huyết nên tiêm ở những trung tâm tiêm chủng hoặc các cơ sở y tế uy tín, đảm bảo được toàn bộ các yêu cầu khi tiêm loại vắc xin này như độ tuổi, tình trạng sức khỏe hiện tại và cần trang bị khu vực xử trí sau tiêm để hạn chế tối đa nguy cơ phản ứng nguy kịch.

Đây là một trong những loại vắc xin quan trọng hàng đầu đã được Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC đưa về Việt Nam và triển khai tiêm chủng toàn quốc lần đầu tiên từ ngày 20/9/2024.

Diễn biến và triệu chứng sốt xuất huyết lần 2 thường nặng hơn lần đầu, do đó người dân cần nâng cao ý thức phòng bệnh, không nên chủ quan dù đã từng mắc bệnh hay chưa. Trẻ nhỏ, người cao tuổi, người có bệnh nền, phụ nữ mang thai, người có hệ miễn dịch yếu… là những đối tượng nguy cơ cao, dễ diễn biến nặng khi mắc sốt xuất huyết, cần đặc biệt quan tâm trong vấn đề phòng ngừa và điều trị nếu không may nhiễm sốt xuất huyết.