Zona thần kinh ở bụng: Nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa

Zona thần kinh là bệnh nhiễm trùng cấp tính, biểu hiện đặc trưng bởi các nốt phát ban đỏ gây kích ứng kèm theo mụn nước nổi dọc theo dây thần kinh, thường chỉ giới hạn ở một bên cơ thể. Mặc dù zona thần kinh có thể bùng phát tình trạng da liễu ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, nhưng thường biểu hiện dưới dạng dải mụn nước đơn lẻ xung quanh vùng bụng ở vị trí hạ sườn phải. Vậy zona thần kinh ở bụng có khác gì với những vùng khác của cơ thể? Cùng chuyên gia VNVC tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Zona thần kinh ở bụng là gì?

Zona thần kinh ở bụng là tình trạng virus Varicella Zoster (tác nhân gây bệnh zona thần kinh, cũng là tác nhân gây bệnh thuỷ đậu) tái hoạt động sau khi khỏi bệnh thủy đậu, bùng phát triệu chứng ở bụng, biểu hiện ra bên ngoài bởi những dải ban đỏ, mụn nước mọc ở vùng bụng như ở eo, hạ sườn... Bên cạnh đó, zona ở bụng có nguy cơ biểu hiện các tình trạng khác da liễu như đau bụng cấp tính, chướng bụng, khó tiêu, táo bón, đi ngoài nhiều...

Theo các chuyên gia y tế, sự xuất hiện của zona thần kinh ở bụng gây ra các triệu chứng về đường tiêu hóa là cực kỳ hiếm gặp. Tuy nhiên, vẫn không loại trừ khả năng tác động đến khu vực này. Bên cạnh đó, zona thần kinh có khả năng gây ra các biến chứng tắc nghẽn ruột già, chủ yếu biểu hiện là tắc nghẽn đại tràng cấp tính và tình trạng tắc nghẽn ruột non hiếm gặp. (2)

Một trường hợp mắc bệnh zona được đăng tải trên Tạp chí Gastroenterol Thế giới, bệnh nhân nữ (59 tuổi) đau nhức và đau rát dữ dội không rõ nguyên nhân ở bên phải eo và bụng trong vòng 2 tuần. Một ban đỏ xuất hiện ở vùng bị ảnh hưởng một tuần trước và cơn đau trở nên trầm trọng hơn, gây gián đoạn giấc ngủ của bệnh nhân. Một chẩn đoán được đưa ra là do zona thần kinh và bệnh nhân được chỉ định sử dụng valacyclovir, vitamin B, ibuprofen và codeine phosphate viên nén duy trì trong 3 tuần.

Tuy nhiên, sau đó bệnh nhân xuất hiện tình trạng bị chướng bụng kèm theo khó tiêu, đầy hơi và táo bón, không có thay đổi rõ ràng sau khi được điều trị bằng motilium (thuốc điều trị dạ dày, khó tiêu). Khi khám thực thể, phát hiện ban đỏ ở tầng sinh môn ở eo và bụng bên trái, kèm theo sẩn mụn nước, ban đỏ phân bố theo vùng không vượt quá đường giữa. Sau khi được điều trị bằng nhịn ăn, truyền dịch và moxifloxacin, triệu chứng đã thuyên giảm sau 5 ngày.

Sau 15 ngày điều trị, các đốm đỏ biến mất, các mụn nước khô lại, chuyển thành vảy và rụng đi, để lại sắc tố bất thường trên da. Đồng thời, cơn đau rõ ràng đã được giảm bớt, nhưng tình trạng căng tức thành bụng phải và táo bón vẫn tiếp diễn. Theo dõi một tháng sau, tình trạng căng tức bụng phải vẫn rõ ràng, nhưng cảm giác đau một phần đã giảm và tình trạng táo bón đã thuyên giảm.

Một trường hợp khác được ghi nhận tại Bệnh viện Trung ương Baotou (Trung Quốc), bệnh nhân nữ (40 tuổi) đã trải qua phẫu thuật cắt ruột thừa nội soi tại bệnh viện, đến ngày thứ 2 sau phẫu thuật, bệnh nhân ăn uống bình thường và được xuất viện.

Tuy nhiên vào ngày thứ 4, bệnh nhân phát triển thành các cụm phát ban đỏ ở bụng dưới bên phải, gây ngứa và đau tại vị trí phát ban, cùng với cơn đau lan tỏa từng đợt ở vùng chậu thắt lưng hai bên. Ngày thứ 7, bệnh nhân bị đau bụng khu trú ở giữa bụng, kèm theo buồn nôn, nôn, chướng bụng và ngưng đi ngoài hoặc chỉ đi ngoài một lượng ít phân. Sau đó, cơn đau bụng tăng.

Nguyên nhân gây bệnh zona ở bụng

Nguyên nhân gây zona thần kinh ở bụng là do hiện tượng nhiễm virus Varicella Zoster (VZV) nguyên phát gây ra bệnh thủy đậu, biểu hiện các nốt ban đỏ, mụn nước lan rộng khắp cơ thể. Sau khi hồi phục, virus sẽ thiết lập trạng thái tiềm ẩn suốt đời trong các tế bào thần kinh ở hạch rễ lưng, dây thần kinh sọ và hệ thần kinh ruột.

Sự tái hoạt động của VZV được quan sát thấy ở khoảng 30% người đã từng mắc thuỷ đậu, dẫn đến bùng phát bệnh zona thần kinh. Bệnh đặc trưng bởi các mụn nước tập trung phân bố dọc theo các dây thần kinh ngoại biên ở một bên cơ thể, kèm theo chứng đau dây thần kinh đáng kể.

Theo các chuyên gia y tế, sự tái hoạt động của VZV tiềm ẩn nhiều yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như tuổi già, căng thẳng, suy dinh dưỡng, kinh nguyệt, suy giảm miễn dịch liên quan đến bệnh ác tính, phẫu thuật, cấy ghép nội tạng và hóa trị liệu.

Đối với những người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa từng tiêm vắc xin, khi nhiễm VZV thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch mụn nước phát ban từ người mắc bệnh thủy đậu/zona hoặc hít phải các hạt virus phát ra từ các mụn nước, có nguy cơ sẽ lây nhiễm virus và bùng phát thành bệnh thủy đậu. Sau đó, virus sẽ trú ngụ tiềm ẩn trong cơ thể, chờ điều kiện thích hợp sẽ tái phát thành bệnh zona thần kinh.

Triệu chứng zona ở bụng

Zona thần kinh ở bụng cũng biểu hiện những triệu chứng đặc trưng, tương tự với zona thần kinh ở những bộ phận khác, chẳng hạn như nóng rát, ngứa ran, đau nhức dữ dội ở một bên bụng và xuất hiện các triệu chứng như đang bị cúm như: sốt, ớn lạnh, mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn,...

Sau đó, vùng bụng sẽ xuất hiện nốt phát ban giống như cục u nhỏ. Trong vòng 2 - 3 ngày, các nốt ban sẽ phát triển thành các mụn nước chứa đầy dịch, gây ra các cơn đau nhói, ngứa rát dữ dội. Sau một khoảng thời gian, các mụn nước từ từ vỡ ra, hình thành vảy cứng ở bề mặt và bong ra sau một vài ngày. Những nốt ban do zona sẽ mờ dần sau 2 - 4 tuần vùng da phát ban có thể để lại vết thâm và đổi màu (3). Cần lưu ý, các cơn đau do zona thần kinh có thể kéo dài trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Các giai đoạn tiến triển của bệnh zona thần kinh ở bụng

Theo các chuyên gia y tế, zona thần kinh ở bụng thường sẽ tiến triển theo từng giai đoạn gồm: Giai đoạn ủ bệnh, giai đoạn bùng phát bệnh và cuối cùng là giai đoạn hồi phục.

1. Giai đoạn ủ bệnh

Trước khi zona thần kinh bắt đầu biểu hiện triệu chứng, sẽ trải qua thời gian ủ bệnh khoảng 2 - 3 tuần, thường là 14 - 16 ngày (4). Thời gian ủ bệnh có thể thay đổi tùy theo thể trạng và mức độ suy giảm miễn dịch của người bệnh.

Thông thường, thời gian ủ bệnh sẽ chưa xuất hiện các nốt ban, mụn nước, tuy nhiên có thể bắt đầu có cảm giác đau, ngứa ngáy hoặc ngứa ran nhẹ ở khu vực chuẩn bị phát ban (5) mà không thể nhìn thấy được trên da. Trong giai đoạn này, một số người có thể bị nhạy cảm cực độ, thậm chí mặc quần áo cũng gây khó chịu trên da. Một số triệu chứng khác cũng có thể xuất hiện trong giai đoạn này, bao gồm sốt, ớn lạnh, khó chịu…

2. Giai đoạn phát bệnh

Trong giai đoạn này, các nốt ban đỏ bắt đầu xuất hiện, thường phát triển ở cùng khu với các dấu hiệu đau rát, ngứa ran ban đầu. Zona thần kinh ở bụng thường mọc ở vùng eo, hạ sườn, bụng dưới, chỉ ở một bên, dọc theo dây thần kinh cảm giác. Các triệu chứng như sốt, đau đầu, đau bụng, đau dạ dày vẫn có thể xuất hiện.

Trong vài ngày sau khi phát ban đỏ, sẽ bắt đầu hình thành các mụn nước chứa đầy dịch, gây đau đớn dữ dội. Các mụn nước này có thể vỡ ra và rò rỉ dịch chứa virus, do đó đây là thời điểm dễ lây lan mầm bệnh cho người xung quanh. Giai đoạn đau đớn nhất của bệnh zona là 4 - 5 ngày sau khi ban đỏ bắt đầu hình thành và mụn nước xuất hiện.

Các mụn nước này có thể tuần tự vỡ ra, chảy dịch, khô lại, đóng vảy và những đợt mụn nước khác bắt đầu mọc lên, thậm chí ngay tại vị trí vừa lành lại. Chính vì vậy, một vùng da có thể có nhiều tình trạng mụn nước khác nhau.

3. Giai đoạn hồi phục

Đây là thời điểm các cơn đau do zona bắt đầu thuyên giảm, các mụn nước nhỏ lại, khô lại, và bắt đầu đóng vảy. Các tổn thương trên da bắt đầu lành lại hẳn, mất khoảng 3 - 5 tuần để hồi phục. Tuy nhiên, thời gian hồi phục có thể sẽ thay đổi,  phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe, hệ miễn dịch và sức đề kháng của mỗi người.

⇒ Tham khảo thêm: Zona ở nách: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Các biến chứng của bệnh zona ở bụng

Mặc dù zona thần kinh được đánh giá là bệnh lành tính, có thể tự khỏi nếu được điều trị đúng cách, tuy nhiên vẫn có những trường hợp zona thần kinh có thể gây ra các biến chứng từ nhẹ đến nguy hiểm, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe và đời sống của người bệnh. Đặc biệt là zona thần kinh ở bụng, tác động nặng nề đến việc di chuyển, nằm nghỉ, thậm chí hệ tiêu hóa của người bệnh, cụ thể như sau:

• Đau dây thần kinh sau zona dai dẳng gây ra khoảng 10 - 18% số người bị bệnh. Cơn đau này có thể kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm sau khi bệnh bùng phát. Bên cạnh đó, đau dây thần kinh sau zona có thể dẫn đến các rối loạn về thần kinh như lo âu, trầm cảm, khó ngủ, sụt cân;

Tham khảo thêm: 4 nhóm thuốc điều trị đau thần kinh sau zona bạn đã biết chưa

• Nhiễm trùng da và mô mềm: Các vết loét từ nốt mụn nước của bệnh zona thần kinh ở bụng có nguy cơ bị nhiễm khuẩn, làm chậm quá trình lành bệnh. Theo thống kê, biến chứng này thường xảy ra ở khoảng 2% các trường hợp mắc bệnh;
• Biến chứng ở cơ thành bụng: Zona thần kinh có thể gây ra tình trạng sưng một bên hoặc thoát vị giả thành bụng. Thường xảy ra ở khoảng 1% ở người bệnh, có xu hướng ở độ tuổi từ 45 - 84. Sự khởi phát là chứng phình bình xảy ra trong khoảng 7 - 60 ngày sau khi phát ban trên da xuất hiện.
• Biến chứng ở hệ tiêu hóa: Các dây thần kinh nội tạng trong hệ tiêu hóa có thể bị ảnh hưởng bởi bệnh zona thần kinh, dẫn đến tình trạng tắc nghẽn giả đại tràng và các biến chứng liên quan đến táo bón đi kèm.
• Suy nội tạng: Nhiễm trùng VZV ở bụng có thể ảnh hưởng đến các cơ quan trong ổ bụng bao gồm lá lách, gan, tuyến tụy và có tỷ lệ tử vong được báo cáo lên đến 50%. Chẩn đoán thường bị trì hoãn vì phát ban mụn nước có thể xuất hiện vài ngày sau khi triệu chứng đau bụng phát triển.

Hướng dẫn cách chữa zona thần kinh ở bụng

Hiện tại, vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh zona thần kinh ở bụng nói chung và zona thần kinh nói riêng, mọi công tác điều trị và chăm sóc đều tập trung vào điều trị triệu chứng và làm thuyên giảm cơn đau nhức, ngứa ngáy. Cách chữa bệnh zona thần kinh thường được sử dụng như sau:

1. Sử dụng thuốc kháng virus

Các loại thuốc kháng virus có tác dụng làm chậm và ngăn chặn tiến trình phát ban của bệnh zona hiệu quả trong vòng 72 giờ, sau khi bùng phát triệu chứng. Sau khoảng thời gian này, sử dụng thuốc kháng virus vẫn mang lại hiệu quả nhưng đối với các mụn nước mới xuất hiện và không mang lại hiệu quả tối ưu như lúc ban đầu.

Một số loại thuốc kháng virus được chỉ định sử dụng để phòng bệnh zona thần kinh, bao gồm:

• Acyclovir: Dạng uống hoặc kem bôi da, công dụng làm ngăn chặn mụn nước hình thành;
• Famciclovir: Dạng viên nén, công dụng làm giảm bớt triệu chứng và ngăn chặn sự lây lan của virus;
• Valacyclovir: Ngăn chặn sự lây lan của virus, thuyên giảm triệu chứng

2. Sử dụng thuốc giảm đau

Trong trường hợp bệnh nhân bị đau nhức dữ dội, kéo dài dai dẳng, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc giảm đau để hỗ trợ giảm bớt cơn đau, chẳng hạn như acetaminophen, ibuprofen hoặc naproxen. Tuy nhiên, người bệnh cần sử dụng theo chỉ định hoặc tham vấn của bác sĩ với liều lượng phù hợp và uống đúng cách.

3. Sử dụng thuốc bôi Capsaicin

Trong trường hợp người bệnh có cảm giác ngứa ran từ nhẹ đến dữ dội, có thể sử dụng thuốc bôi Capsaicin để bôi ngoài da với mục đích làm thuyên giảm triệu chứng ngứa hiệu quả.

4. Sử dụng các loại thuốc khác

Vì điều trị zona thần kinh sẽ tập trung điều trị triệu chứng, cho nên bác sĩ sẽ chỉ định các loại thuốc tùy thuộc vào để thuyên giảm triệu chứng, chẳng hạn như:

• Thuốc kháng sinh: Trong trường hợp có hiện tượng bội nhiễm vi khuẩn gây nhiễm trùng da, bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc kháng sinh phù hợp;
• Thuốc chống co giật, động kinh: Trong trường hợp người bệnh có dấu hiệu rối loạn thần kinh trung ương, bị co giật, động kinh. Bác sĩ sẽ chỉ định thuốc Gabapentin để giảm các cơn đau thần kinh;
• Thuốc gây tê: Có tác dụng giảm đau như thuốc Lidoderm, Xylocaine...;
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng: Hỗ trợ điều trị bệnh ở mức độ nặng, với tác dụng an thần như amitriptyline, nortriptyline…

5. Chế độ sinh hoạt hợp lý

• Nghỉ ngơi và thư giãn, thực hiện các hành động vừa phải, chẳng hạn như đi bộ, nghe nhạc, đọc sách,.. để quên đi cơn đau;
• Mặc quần áo thoáng mát, rộng rãi;
• Giữ cho nốt phát ban luôn sạch sẽ, khô ráo;
• Tắm bằng yến mạch, chườm mát có thể làm thuyên giảm cơn ngứa…

Phòng ngừa bệnh zona thần kinh ở bụng

Theo các chuyên gia y tế, zona thần kinh có thể được phòng ngừa hiệu quả bằng việc tiêm vắc xin phòng bệnh. Trung tâm Kiểm soát và Phòng dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ khuyến cáo, người từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên bị suy giảm miễn dịch, có yếu tố nguy cơ cao, nên tiêm vắc xin để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh, ngăn chặn sự tái hoạt động của virus và phòng chống biến chứng nếu không may mắc bệnh.

Vắc xin phòng zona thần kinh là loại vắc xin mới, có tên gọi là Shingrix (Bỉ),  được nghiên cứu và sản xuất bởi GSK - Tập đoàn hàng đầu về dược phẩm và chế phẩm sinh học. Vắc xin zona thần kinh Shingrix được Hệ thống tiêm chủng  VNVC đưa về, ra mắt và triển khai tiêm lần đầu cho người dân Việt Nam tại hàng trăm trung tâm tiêm chủng hiện đại trên toàn quốc từ tháng 10/2024. Vắc xin Shingrix là vắc xin tái tổ hợp, được bào chế ở dạng hỗn dịch tiêm, với lịch tiêm cụ thể như sau:

Đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …), lịch tiêm gồm 2 mũi như sau:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1

Đối với người từ 50 tuổi trở lên (hệ miễn dịch bình thường), lịch tiêm gồm 2 mũi như sau:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1

Bên cạnh đó, đối với những người chưa từng bệnh thủy đậu, có thể phòng ngừa nguy cơ tiềm ẩn mắc bệnh zona thần kinh sau này bằng việc tiêm vắc xin phòng ngừa. Hiện tại, Việt Nam đang có 4 loại vắc xin phòng thủy đậu gồm: Varilrix (Bỉ), Varivax (Mỹ), Varicella (Hàn Quốc) và ProQuad (Mỹ).

Ngoài việc tiêm vắc xin, cần kết hợp thực hiện, duy trì và chú ý đến các điểm sau để việc phòng bệnh diễn ra hiệu quả nhất, bao gồm:

• Tránh tiếp xúc với người mắc bệnh thủy đậu và người mắc bệnh zona thần kinh vẫn còn nổi mụn nước;
• Duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh, dinh dưỡng theo khoa học;
• Không hút thuốc vì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, làm suy giảm hệ miễn dịch;
• Giấc ngủ chất lượng: Ngủ ngon, sâu và đủ giấc;
• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao, tăng cường sức khỏe…

Zona thần kinh ở bụng là một trong những biểu hiện da liễu phổ biến khi mắc bệnh, đi kèm triệu chứng đặc trưng như phát ban đỏ, mụn nước gây ngứa ngáy, đau rát dữ dội, kết hợp với tình trạng sốt, đau đầu, ớn lạnh... Tuy nhiên, zona thần kinh ở bụng có nguy cơ gây ra các biến chứng nguy hiểm đến các cơ quan và hệ tiêu hóa nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời. Do đó, việc tiêm vắc xin phòng ngừa và thực hiện duy trì các thói quen lành mạnh là vô cùng quan trọng.