Bệnh zona thần kinh là gì? Nguyên nhân và triệu chứng

Zona thần kinh là bệnh lý biểu hiện ngoài da nhưng có gốc rễ thần kinh gây ra bởi virus thần kinh Varicella-Zoster. Các triệu chứng của bệnh zona thần kinh phổ biến như: Đau dữ dội, cảm giác nóng rát, ngứa ran hoặc ngứa… Vậy zona thần kinh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa bệnh lý như thế nào? Cùng tìm hiểu ngay trong bài viết này.

Zona thần kinh là bệnh gì?

Zona thần kinh (còn gọi là bệnh giời leo) là bệnh lý có biểu hiện ngoài da nhưng có gốc rễ thần kinh do virus Varicella-Zoster (VZV) thuộc chi Varicellovirus trong phân họ Alphaherpesvirinae của họ Herpesviridae gây ra – cũng là tác nhân gây ra bệnh thủy đậu. Người nhiễm virus VZV lần đầu sẽ biểu hiện như bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi hoàn toàn bệnh thủy đậu, virus Varicella vẫn tồn tại và sống âm thầm trong hạch thần kinh nhiều tháng, thậm chí nhiều năm và hoạt động trở lại khi gặp các điều kiện thuận lợi như: suy giảm miễn dịch, căng thẳng, suy nhược cơ thể,… gây ra bệnh zona thần kinh.

Thời điểm giao mùa hay thời tiết nóng ẩm là điều kiện thuận lợi để bệnh zona thần kinh bùng phát.

Người phát bệnh Zona thường có biểu hiện sốt, đau đầu, mệt mỏi, nhạy cảm với ánh sáng và mất ngủ (2). Phát ban đỏ và bọng nước bên trong chứa chất lỏng tập trung từng chùm, thường chỉ nằm 1 bên của cơ thể. Bọng nước khi vỡ tạo thành những vết loét, rỉ dịch và đóng vảy, ngứa, có thể để lại vết thâm (tăng sắc tố) hoặc thậm chí để lại sẹo nếu không được chăm sóc tốt vùng da bị tổn thương.

Bệnh có thể tự khỏi trong vòng 2 – 4 tuần. Với người khỏe mạnh, bọng nước sau khi xẹp không để lại sẹo, cảm giác đau đớn và ngứa sẽ mất dần sau một thời gian. Tuy nhiên, biểu hiện đau đớn vẫn còn và có thể kéo dài nhiều năm tháng sau đó với những ai có hệ miễn dịch suy yếu. Những cơn đau này xuất hiện do dây thần kinh bị tổn thương, hay còn gọi là đau dây thần kinh sau zona. Đặc biệt, một số trường hợp cảm thấy ngứa khủng khiếp tại khu vực từng bị phát ban. Trường hợp nặng hơn, cảm giác đau hoặc ngứa có thể khiến người bệnh mất ngủ, giảm cân hoặc trầm cảm.

Những người trước đây dù đã tiêm vắc xin phòng ngừa zona hay thủy đậu vẫn có thể mắc bệnh nếu hệ miễn dịch không bền vững và có sinh hoạt chung, tiếp xúc trực tiếp với bọng nước của người nhiễm bệnh. Khi những bọng nước do bệnh zona đã khô và tróc vảy, bệnh không còn khả năng lây nhiễm.

Nguyên nhân bị zona thần kinh

Nguyên nhân bị zona thần kinh là do sự tái hoạt động của virus Varicella-Zoster. Đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân vì sao virus Varicella-Zoster lại có thể tái hoạt động và gây ra bệnh Zona. Một vài nguyên nhân có thể xảy ra được cho là:

• Stress thường xuyên;
• Hệ miễn dịch suy yếu (người lớn tuổi, người mắc bệnh như HIV/AIDS, người dùng thuốc steroid lâu dài hoặc các loại thuốc khác khiến hệ thống miễn dịch của cơ thể bị suy yếu đều là điều kiện lý tưởng để virus Varicella-Zoster kích hoạt trở lại);
• Mắc bệnh ung thư và đang thực hiện các phương pháp điều trị có thể làm sức đề kháng giảm sút và có thể gây ra bệnh zona;
• Vùng da bị nổi ban bị tổn thương;
• Phẫu thuật.

Triệu chứng zona thần kinh

Thời kỳ ủ bệnh zona thần kinh chưa được xác định rõ ràng, nhưng trung bình từ 7 đến 10 ngày (3), tùy theo từng thể trạng, sức khỏe của người bệnh.

1. Nóng rát và đau

Nóng và đau rát da là hai triệu chứng điển hình và rõ rệt nhất về bệnh. Khi mắc zona thần kinh người bệnh sẽ có cảm giác sốt nhẹ, mệt mỏi, dọc dây thần kinh nửa bên người đau nhức. Sau đó là cảm giác phần da đau và rát như phải bỏng, ngứa ngáy, phát ban và đau dữ dội hơn. Mức độ đau được mô tả là người bệnh không dám chạm vào vùng da, thậm chí không dám để quần áo cọ xát vào vùng da này.

2. Bọng nước có chứa nhiều dịch

Triệu chứng zona thần kinh tiếp theo sau khi nóng rát và đau là xuất hiện những bọng nước to và có chứa nhiều dịch. Đặc điểm của các bọng nước này là hình bầu dục hoặc hình tròn, khu trú và mọc rải rác hoặc tụ lại thành từng cụm, vết, dải như chùm nho ở dọc dây thần kinh. Bên trong những bọng nước có nhiều dịch, giai đoạn đầu căng và khó vỡ. Sau một thời gian bọng nước sẽ xẹp xuống, có thể vỡ nếu bị va chạm và hầu hết để lại sẹo ở vùng da đó.

3. Sưng đau ở các vùng lân cận và nổi hạch

Đi cùng với các cơn đau dọc dây thần kinh, người bệnh còn bị sưng đau và nổi hạch ở các vùng lân cận. Đối với trẻ em một số trường hợp không đau nhưng đặc biệt ở người lớn tuổi sẽ thường cảm thấy đau dữ dội. Ngoài ra người bệnh còn có triệu chứng zona thần kinh là đau nửa đầu, đau nhức đầu.

4. Các dấu hiệu khác của bệnh zona

Ngoài những triệu chứng zona thần kinh phổ biến trên, người bệnh còn có một số triệu chứng khác như người bị yếu cơ, luôn có cảm giác ớn lạnh. Những tổn thương ở da không xảy ra ở hai bên mà chỉ ở một bên, một vùng và có ranh giới rõ ràng.

Các thể bệnh zona phổ biến

Bệnh zona thần kinh xuất hiện ở các đối tượng khác nhau cũng có biểu hiện và mức độ nặng khác nhau, vì thế phương pháp điều trị có thể thay đổi. Thông thường, các vị trí phổ biến của bệnh zona thần kinh là:

Đối tượng dễ mắc bệnh zona

Zona thần kinh không phải là bệnh lý hiếm gặp, theo thống kê có tới 1/3 dân số mắc bệnh zona ít nhất 1 lần trong đời. Người mắc zona sau khi khỏi bệnh rất hiếm khi bị tái phát. Tỉ lệ tái phát lần 2 được thống kê khoảng 4.8-12/1000 người/năm. Zona tái phát thường gặp ở người suy giảm hệ miễn dịch như mắc bệnh HIV/AIDS, ung thư.

Các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh bao gồm:

• Người lớn tuổi: Zona thần kinh thường xuất hiện ở những người lớn tuổi, nhất là những người > 50 tuổi. Càng lớn tuổi thì nguy cơ mắc bệnh càng cao. Theo thống kê, tỷ lệ mắc zona thần kinh ở người khỏe mạnh là 1 – 4/1000 mỗi năm và những người trên 65 tuổi chiếm tới 4 – 12/1000. Có đến 50% số người > 85 tuổi sẽ mắc bệnh zona thần kinh. Ngoài ra, một số người mắc bệnh lý nền như: máu ác tính, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, bệnh tự miễn,… cũng dễ bị tái phát zona.
• Người suy giảm miễn dịch do mắc bệnh lý: Các bệnh làm suy giảm hệ miễn dịch như bạch cầu, ung thư, HIV/AIDS là yếu tố khiến người bệnh nhân dễ mắc bệnh zona hơn. Bên cạnh đó, các phương pháp điều trị như xạ trị hoặc hóa trị cũng làm giảm sức đề kháng của cơ thể, tạo điều kiện cho virus Varicella-Zoster tái hoạt động.
• Người sử dụng các loại thuốc điều trị lâu dài: Các nghiên cứu chỉ ra, những người phải sử dụng thuốc điều trị lâu dài như steroid prednisone có tác dụng ngăn ngừa thải ghép cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona nhiều lần.
• Người bị thủy đậu trước 18 tuổi: Nguy cơ virus Varicella-Zoster tái hoạt động và gây bệnh zona cũng cao hơn.

Bệnh zona thần kinh có lây không?

Zona là một bệnh lý không lây, tuy nhiên người chưa từng bị thủy đậu hay chưa được tiêm vắc xin phòng ngừa thủy đậu có thể bị thủy đậu khi tiếp xúc trực tiếp với bọng nước chứa dịch bị vỡ của người mắc Zona thần kinh, từ đó nhiễm virus Varicella Zoster gây bệnh thủy đậu. Chỉ có những người đã từng mắc bệnh thủy đậu mới có thể mắc bệnh Zona.

Virus Varicella Zoster cũng không lây lan sau khi các bọng nước khô và thành vảy. Một khi bọng nước đóng vảy, chúng không còn truyền nhiễm. Virus cũng không lây lan khi các bọng nước được che chắn tốt.

Xem thêm: Zona thần kinh có lây không? Lây qua đường nào phổ biến?

Biến chứng bệnh zona thần kinh

Zona thần kinh có thể gây ra những biến chứng làm ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người bệnh, như:

• Đau dây thần kinh sau zona: Biến chứng này xuất hiện ở khoảng 10%-18% người bị bệnh (4), phổ biến ở người lớn tuổi (trên 50 tuổi), hiếm gặp ở người dưới 40 tuổi. Các triệu chứng bệnh zona thường biến mất khi hết phát ban. Nhưng với biến chứng đau dây thần kinh sau zona (PHN), khi phát ban đã lành người bệnh vẫn có thể cảm thấy đau, rát trong nhiều năm sau đó, các cơn đau có thể giật từng cơn làm người bệnh khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Suy giảm thị lực, mất thị lực: Zona thần kinh xuất hiện trên mặt khá phổ biến, chiếm tới 20% trong tất cả các trường hợp bệnh zona, bởi đây là bộ phận quan trọng, nhạy cảm bởi tập trung nhiều dây thần kinh mắt có nguy cơ gây biến chứng cao. Virus có thể gây tổn thương mắt và giác mạc nghiêm trọng: sưng mí mắt, tăng nhãn áp, viêm và sẹo giác mạc, suy giảm thị lực, mất thị lực. Bệnh nhân được chẩn đoán mắc bệnh zona thần kinh ở mắt nên tham khảo ý kiến ​​​​bác sĩ nhãn khoa ngay lập tức để được can thiệp và điều trị chuyên khoa kịp thời.
• Ngứa, châm chích (rối loạn cảm giác da): Các biến chứng khác hậu zona thần kinh còn bao gồm ngứa ran, châm chích, rối loạn cảm giác da khiến người bệnh ngứa nhiều và gãi vùng da bị sẹo zona, điều đó có thể dẫn đến trầy da, gây bội nhiễm vi khuẩn và làm bệnh trở nặng hơn.
• Hội chứng Ramsay Hunt: Đây là biến chứng nặng của bệnh zona thần kinh khi người bệnh bị liệt dây thần kinh mặt ngoại biên. Các bọng nước, ban đỏ trong trường hợp này có thể xuất hiện ở cả miệng dẫn tới tai khiến người bệnh đau tai trầm trọng, tê liệt mặt, mất thính giác… Trong trường hợp này, người bệnh cần được điều trị tích cực và phòng ngừa tránh gây ra tổn thương vĩnh viễn cho các cơ quan khác.
• Các biến chứng khác: Zona thần kinh còn có thể gây những biến chứng đặc biệt nghiêm trọng nếu chúng xâm nhập và gây hại ở các cơ quan khác như: viêm màng não, viêm não, viêm phổi, viêm gan,… đây đều là biến chứng nặng cấp tính cần điều trị khẩn cấp.

Chẩn đoán bệnh zona như thế nào?

Để chẩn đoán bệnh zona thần kinh bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra phát ban, tình trạng bọng nước và hỏi về các triệu chứng mà bệnh gây ra. Ngoài ra, bác sĩ sẽ lấy mẫu da hoặc chất dịch từ bọng nước để xét nghiệm nhằm xác định chính xác sự hiện diện của virus Varicella-Zoster.

Điều trị bệnh zona thần kinh

Để điều trị bệnh zona thần kinh bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện các phương pháp sau:

• Thuốc kháng virus: mục đích là làm giảm sự khó chịu và chấm dứt sớm các triệu chứng bệnh zona thần kinh trong vòng 72 giờ kể từ khi có dấu hiệu phát bệnh. Một số loại thuốc kháng virus phổ biến như: Acyclovir, Famciclovir, Valacyclovir.
• Thuốc giảm đau không kê theo đơn: Ibuprofen, Acetaminophen… cũng có tác dụng giúp giảm sự khó chịu và làm dịu các triệu chứng zona thần kinh cho người bệnh.
• Thuốc khác: Tùy theo trường hợp cụ thể cũng như thể trạng người bệnh, những loại thuốc này được bác sĩ kê theo đơn với tác dụng giảm đau, chống viêm, chẳng hạn gabapentin, pregabalin, prednisone,…
• Tập thể dục thường xuyên để tăng sức đề kháng
• Khi có dấu hiệu của bệnh cần đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời.
• Tuân thủ nghiêm túc các quy định của bác sĩ khi điều trị.

Tuy zona thần kinh là bệnh lý không nguy hiểm nhưng biến chứng của chúng gây ra làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Chính vì vậy, nếu phát hiện các dấu hiệu của bệnh, cần đến bác sĩ để được thăm khám và có biện pháp điều trị càng sớm càng tốt, tránh dẫn đến các biến chứng. Ngoài ra, chủ động tiêm phòng vắc xin thủy đậu là biện pháp tốt nhất để tăng sức đề kháng chống lại virus Varicella-Zoster.