Dịch sởi bùng phát, phòng ngừa và điều trị thế nào là đúng cách?

Dịch sởi đang tăng cao ca mắc, không chỉ đe doạ trẻ nhỏ mà còn gây nhiều biến chứng nguy hiểm cho người lớn. Sởi có tốc độ lây lan nhanh hơn Covid-19 rất nhiều lần, trong khi đó tỷ lệ bao phủ tiêm chủng vắc xin sởi tại Việt Nam còn thấp, đây chính là nguy cơ khiến dịch bùng phát, đã ghi nhận nhiều ca tử vong. Tuy nhiên, phòng ngừa và điều trị bệnh sởi không khó nếu người dân, đặc biệt là các bậc phụ huynh có con nhỏ có sự chủ động trong tiêm chủng vắc xin và phát hiện sớm các triệu chứng nghi sởi.

Đó là các thông tin quan trọng đã được các chuyên gia chia sẻ trong chương trình tư vấn sức khỏe trực tuyến với chủ đề “Dịch sởi bùng phát: Giải đáp thắc mắc về tiêm vắc xin, phòng bệnh & điều trị” được Hệ thống tiêm chủng VNVC tổ chức.

Quý Khách có thể theo dõi toàn bộ chương trình tư vấn và tiếp tục gửi các thắc mắc đến các chuyên gia ngay tại đây

Số ca mắc sởi vẫn đang tăng chóng mặt qua từng ngày tại các tỉnh thành ở khu vực miền Nam nước ta. Theo thống kê từ viện Pasteur TP.HCM, từ đầu năm đến nay, 20 tỉnh thành trong khu vực phía Nam đã ghi nhận 19.000 ca bệnh sởi, tăng gấp 56,5 lần so với cùng kỳ năm 2023. Cụ thể, đã phát hiện 63 ổ dịch tại 16 tỉnh thành, trong đó 46 ổ dịch vẫn đang hoạt động và diễn biến vô cùng phức tạp.

Giải đáp cho hiện tượng sởi diễn biến khó lường và tăng nhanh vào thời gian cận kề mùa lễ hội, tết đến xuân về, BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, dịch sởi tại Việt Nam bùng phát theo chu kỳ 4 - 5 năm với các đợt dịch lớn diễn ra vào năm 2014, 2019, 2023 và 2024. Nguyên nhân chính xuất phát từ việc tích tụ qua nhiều năm một nhóm "dân số nguy cơ" – những trẻ không được tiêm vắc xin hoặc chưa được tiêm vắc xin đúng lịch, đủ mũi. Dù chương trình tiêm chủng mở rộng đặt mục tiêu "loại trừ" sởi, hiện nay mới chỉ đạt mức "khống chế", tức là khi dịch bùng lên, cần can thiệp mạnh để giảm bớt lây lan.

Vắc xin phòng sởi không đạt hiệu lực 100% và dù tỷ lệ tiêm phòng cần đạt 95% để kiểm soát dịch, thì trong nhóm trẻ được tiêm chủng, hiệu quả bảo vệ thực tế chỉ khoảng 80%. Điều này đồng nghĩa vẫn còn khoảng 20 - 25% trẻ, dù đã tiêm ngừa hay chưa, vẫn có nguy cơ mắc bệnh. Trong vòng 4 - 5 năm, dân số nguy cơ tích tụ dẫn đến hàng trăm trẻ không được bảo vệ, tạo điều kiện để dịch tái bùng phát mạnh.

Trong khi đó, sởi thuộc nhóm bệnh lây lan cực nhanh; một người nhiễm có thể lây cho 12 - 18 người khác chưa miễn dịch trong không gian kín. Đặc biệt từ sau đại dịch Covid-19, giãn cách xã hội khiến tỷ lệ tiêm chủng giảm xuống, đến năm 2023 chỉ còn khoảng 70% trẻ em được tiêm đủ 2 mũi sởi. Điều này làm tăng nguy cơ bùng phát dịch ở mức độ lớn.

Ngoài ra, mùa lễ hội đông đúc cuối năm ở Việt Nam cùng như thời gian nghỉ Tết Nguyên Đán 2025 sắp tới, cùng với mùa đông ở miền Bắc và mùa mưa bão triền miên ở miền Nam là điều kiện lý tưởng để bệnh lây lan. Một người mắc sởi có thể đã nhiễm từ 3 - 4 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng, khiến việc lây bệnh cho gia đình và cộng đồng trở nên khó kiểm soát. Với tình hình hiện nay, nguy cơ bùng phát sởi trong thời gian tới là rất lớn nếu không có các biện pháp kiểm soát tốt.

Trước đây, khi nhắc đến sởi, hầu hết mọi người đều nghĩ đây là bệnh của trẻ em hoặc của người có bệnh nền, người hệ miễn dịch suy yếu. Thực tế, sởi có thể lây nhiễm và gây nguy hiểm cho bất kỳ đối tượng nào, kể cả người lớn khỏe mạnh. Theo ghi nhận thời gian gần đây, nhiều bệnh viện ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP HCM hay các tỉnh, huyện địa phương, đã liên tục tiếp nhận điều trị nhiều ca mắc sởi ở người lớn với biến chứng nặng, phải nhập viện, thậm chí đã có ca tử vong.

Bệnh nhân tử vong ghi nhận là nữ, trẻ tuổi, khỏe mạnh, lây nhiễm sởi từ các trường hợp phát ban nghi sởi trước đó trong gia đình. Ngày 30/10, bệnh nhân nhập viện tại Bệnh viện Chợ Rẫy (TP. Hồ Chí Minh) với tình trạng nhiễm sởi kèm sốc nhiễm khuẩn, suy đa cơ quan nặng, thuyên tắc và huyết khối động mạch chi dưới, suy thận cấp không đặc hiệu, viêm phổi do vi khuẩn không đặc hiệu. Đến ngày 5/11, tình trạng bệnh trở nặng và tử vong vào chiều tối cùng ngày. Bệnh nhân xác định chưa từng vắc xin phòng sởi trước đó.

Người lớn thường chủ quan trước sự nguy hiểm của bệnh sởi, không đi khám và tự điều trị bằng thuốc tại nhà, đồng thời lơ là trong công tác tiêm vắc xin phòng ngừa. Tại buổi tư vấn trực tuyến, BS.CKI Bạch Thị Chính đã nhấn mạnh: “Ai cũng có thể mắc bệnh, sởi không trừ bất kỳ ai”. Chính vì vậy, cả trẻ em và người lớn, khi chưa có miễn dịch thụ động, cần khẩn trương tiêm vắc xin ngừa sởi, chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân, gia đình và tạo miễn dịch vững chắc trong cộng đồng.

Theo lịch tiêm chủng thường quy, trẻ từ 9 tháng tuổi mới bắt đầu mũi tiêm sởi đầu tiên. Tuy nhiên, đối với khu vực công bố dịch như TP HCM hoặc các địa phương có dịch sởi bùng phát phức tạp, trẻ từ 6 tháng tuổi có thể tiêm vắc xin phòng sởi. BS.CKI Bạch Thị Chính cho biết, đây là mũi chống dịch, không tính vào phác đồ tiêm chủng chính. Do đó, nếu trẻ đã tiêm mũi vắc xin lúc 6 tháng tuổi, thì đến 9 tháng tuổi vẫn phải tiêm lại và đó là mũi tiêm chính thức.

Sởi là bệnh do virus gây ra, phát tán qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn trực tiếp từ người bệnh lên người khỏe mạnh hoặc lên các bề mặt tiếp xúc, sau đó người lành chạm vào rồi sờ lên mũi, miệng, mắt... lây nhiễm bệnh. Sởi được phân thành 4 giai đoạn, kéo dài trong khoảng 1 - 2 tháng, cụ thể như sau:

• Thời gian ủ bệnh kéo dài từ 2 - 3 tuần, không biểu hiện triệu chứng nên thường lầm tưởng giống các bệnh siêu vi khác. Giai đoạn này người bệnh đã có khả năng lây bệnh;
• Giai đoạn bùng phát triệu chứng sẽ khởi đầu với sốt cao đột ngột (39 - 40 độ C) và viêm long niêm mạc mũi, mắt với các biểu hiện ho, sổ mũi, mắt có ghèn... Đặc biệt, trong giai đoạn này, người bệnh có thể xuất hiện trước từ  2 - 3 ngày đó là xuất hiện các nốt Koplik (nội ban, đốm đỏ, trung tâm có màu trắng);
• Giai đoạn toàn phát: Các nốt ban đỏ, nổi ở vùng đầu cổ, phía sau tai dần lan xuống mặt, ngực, bụng, thắt lưng và chân. Các nốt ban này có dạng dát, mịn như nhung, khi nhấn vào sẽ biến mất nhưng bỏ tay ra sẽ hiện lên;
• Giai đoạn hồi phục: Vết ban trên da nhạt dần chuyển sang màu xám, bong vảy, sẫm màu, để lại vết thâm vằn da hổ và biến mất theo thứ tự xuất hiện.

BS.CKII Nguyễn Thị Hạnh Lê – Trưởng Đơn vị Nhi, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7 lưu ý, trẻ bị nhiễm sởi phải bùng phát ban khoảng 3 ngày thì xét nghiệm mới cho ra kết quả chính xác, trước đó làm xét nghiệm thường sẽ không thể xác định đúng được. Vì vậy, nếu thấy trẻ có dấu hiệu bệnh sởi và thực hiện xét nghiệm liền sẽ không thể kết luận ra bệnh.

Cho đến tận ngày nay, vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Hầu hết việc điều trị bệnh là tập trung làm thuyên giảm triệu chứng như hạ sốt, giảm ho, hạn chế biến chứng nguy hiểm... BS.CKII Nguyễn Thị Hạnh Lê bày tỏ, chúng ta chỉ đang điều trị hậu quả của sởi gây ra chứ chưa thể diệt chính virus gây bệnh, do đó mới thấy tầm quan trọng của việc tiêm phòng.

Đặc biệt, virus sởi không chỉ nguy hiểm bởi những biến chứng nặng, mà còn gây ra tình trạng xóa trí nhớ miễn dịch ở người. Tức khi nhiễm sởi, cơ thể tiềm ẩn  nguy cơ sẽ “lãng quên” đi cách chống trả lại mầm bệnh từ việc tiêm phòng hay các miễn dịch thụ động từ những lần mắc bệnh trước. Đây chính là câu trả lời cho thắc mắc vì sao hậu bệnh sởi, người bệnh thường mắc nhiều bệnh truyền nhiễm triền miên và thời gian hồi phục kéo dài rất lâu.

BS.CKI Nguyễn Đông Bảo Châu, Bác sĩ khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM chia sẻ, sởi gây ra nhiều biến chứng nặng, phổ biến nhất là viêm phổi, dẫn đến suy hô hấp và khó thở. Ngoài ra, còn có nguy cơ xuất hiện các biến chứng khác như viêm não, viêm tai giữa, tiêu chảy cấp mất nước nặng ảnh hưởng đến tính mạng, phải nhập viện. Đồng thời, tình trạng thiếu hụt Vitamin A có thể gây loét giác mạc, dẫn đến mù lòa.

Bên cạnh đó, sởi có thể diễn tiến nhanh, gây ra tình trạng suy giảm miễn dịch ở người bệnh, tạo cơ hội cho các virus, vi khuẩn tấn công như viêm phổi, viêm đường tiêu hóa, nhiễm trùng ruột... Trong trường hợp vi trùng sinh sôi nhiều hơn sẽ gây biến chứng nặng khác như nhiễm trùng huyết dẫn đến sốc nhiễm trùng, gây ra tỷ lệ tử vong rất cao.

Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, BS.CKI Nguyễn Đông Bảo Châu chia sẻ đã tiếp nhận nhiều ca sởi ở trẻ có biến chứng nặng như viêm phổi, suy hô hấp phải thở máy. Không chỉ ở trẻ nhỏ, còn ghi nhận tình trạng trẻ lớn khỏe mạnh (trên 10 tuổi) vẫn mắc các biến chứng nặng, phải thở oxy, thậm chí xuất hiện các biến chứng viêm gan cấp, men gan tăng nhanh.

Tình trạng suy giảm miễn dịch sau sởi có thể kéo dài lên đến 1 năm, điều này dễ khiến người bệnh mắc các bệnh nhiễm trùng khác và trở nặng, gây nguy hiểm. Đặc biệt ở trẻ em, sau khi nhiễm sởi thường có tình trạng suy dinh dưỡng, thấp còi, chán ăn... do trong quá trình bệnh trẻ thường chán ăn, bỏ ăn vì những viêm loét trong miệng, nôn mửa, tiêu chảy,.. Ngoài ra, bệnh sởi còn làm tăng nhu cầu vitamin A ở trẻ, dẫn đến thiếu hụt vitamin A trong cơ thể trầm trọng, kể cả những trẻ đã được nuôi dưỡng và bổ sung đầy đủ tốt trước đó, vẫn có nguy cơ mắc các biến chứng trên mắt, gây viêm loét giác mạc, giảm thị lực, thậm chí mù lòa.

Hiện nay, nhiều phụ huynh còn sử dụng biện pháp dân gian là tắm lá tía tô, lá trà xanh để giảm bớt triệu chứng. Tuy nhiên, chưa có cơ sở khoa học nào chứng minh tắm lá tía tô, lá trà xanh sẽ giúp trẻ khỏi bệnh. Đôi khi việc tắm này không những không mang lại lợi ích mà còn gặp tác dụng phụ, do da trẻ dễ mẫn cảm với lá, dễ bị nhiễm trùng và kích ứng trên da. BS.CKI Nguyễn Đông Bảo Châu khuyến cáo, việc vệ sinh cho trẻ nhiễm sởi sạch sẽ mỗi ngày là điều cần thiết, tuy nhiên cần chú ý tắm cho trẻ bằng nước ấm, tắm vào ban ngày ở nhiệt độ tương đối cao để tránh nhiễm lạnh và dùng các sản phẩm dịu nhẹ phù hợp với da trẻ.

Bàn về sự nguy hiểm sởi đối với người lớn, BS.CKI Nguyễn Hoàng Anh, Bác sĩ điều trị, Đơn vị bệnh nhiễm, Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, chu kỳ của dịch bệnh sởi năm nay ghi nhận trường hợp sởi ở người lớn gia tăng đột biến. Tính từ đầu năm đến nay, TP.HCM đã ghi nhận gần 3.000 ca sởi, trong đó người lớn chiếm khoảng 20 - 30%, thậm chí nhiều ca biến chứng nặng, gióng lên hồi chuông cảnh báo cho nhóm người lớn tuyệt đối không được chủ quan, lơ là trong công tác phòng bệnh. Đặc biệt là phụ nữ mang thai, cho dù có không gây dị tật thai nhi nhưng vẫn có thể làm tăng nguy cơ sinh con, dễ sảy thai hơn, người mẹ có thể lây cho con ngay sau khi chào đời khiến trẻ mắc bệnh sởi sơ sinh nguy hiểm.

Triệu chứng sởi ở người lớn biểu hiện cũng khá giống với trẻ em như sốt, phát ban toàn thân, tiêu chảy, viêm long... các biến chứng khác như viêm não, viêm tai giữa. Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, ghi nhận trường hợp bệnh nhân 40 tuổi, phát ban toàn thân từ đầu, ngực đến chân, có tiền căn bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), gây suy hô hấp, thở oxy và dùng thuốc điều trị. Một trường hợp khác, bệnh nhân nữ 25 tuổi, xuất hiện triệu chứng sốt phát ban, nhập viện bị suy gan cấp và xét nghiệm cho ra bệnh sởi, phải điều trị tích cực.

Cần lưu ý, nhiều trường hợp có thể xuất hiện tình trạng sởi không điển hình với các triệu chứng mờ nhạt, rất dễ vô tình lây cho người lành khác. Do đó, nếu có dấu hiệu bất thường ở cơ thể, cần chủ động thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác nhất, tránh lây nhiễm trong cộng đồng. Đặc biệt, ở những người được chẩn đoán mắc bệnh sởi, về nguyên tắc phòng chống dịch phải thực hiện cách ly ít nhất 7 ngày, dù là học sinh, công nhân hay bất cứ ai.

Bác sĩ Hoàng Anh cũng lưu ý, bệnh sởi gây ra tình trạng nghiêm trọng qua 3 cơ chế chính: tổn thương tế bào, phản ứng viêm toàn thân và các biến chứng nguy hiểm. Các tổn thương này ảnh hưởng đặc biệt đến gan, thận, tim và phát triển nặng hơn nếu người bệnh có sẵn các bệnh lý nền.

Với người có nền bệnh phổi yếu hoặc vấn đề đường tiêu hóa, sởi khiến đường hô hấp và tiêu hóa bị tổn thương thêm, nguy cơ cao diễn tiến suy hô hấp, thậm chí cần thở máy. Phản ứng viêm cũng tác động mạnh lên cơ quan quan trọng như gan, thận và tim. Chẳng hạn, trong trường hợp người bệnh viêm gan B hoặc C mắc sởi, nguy cơ viêm gan cấp hoặc tối cấp tăng cao, có thể gây vàng da, vàng mắt, chảy máu nghiêm trọng.

Người có tiền sử tăng huyết áp đối mặt với nguy cơ suy tim hoặc nhồi máu cơ tim cao gấp 2 - 3 lần khi bị sốt cao, nôn ói do sởi. Với bệnh nhân tiểu đường, tình trạng thiếu dinh dưỡng hoặc năng lượng có thể gây hạ đường huyết, còn biến chứng tăng đường huyết dễ dẫn đến tụt huyết áp, lơ mơ, hoặc mất tỉnh táo.

Các biến chứng nguy hiểm như viêm gan, viêm cơ tim cần được theo dõi sát sao, nhất là với người có bệnh nền. Dù triệu chứng nhẹ hay nặng, điển hình hay không, tất cả mọi người đều nên tiêm phòng vắc xin để phòng ngừa hiệu quả. Người bệnh có nền bệnh lý cần nhập viện ngay khi phát hiện các dấu hiệu bất thường để được bác sĩ theo dõi, điều trị kịp thời.

Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC hiện đang có đầy đủ vắc xin sởi đơn, sởi phối hợp phòng 3 bệnh (sởi - quai bị - rubella) cho trẻ em và người lớn, tại hơn 200 trung tâm tiêm chủng trải dài khắp 55 tỉnh thành, đảm bảo cung ứng đầy đủ vắc xin chất lượng cao, nhập khẩu chính hãng, tiêm an toàn với giá thành hợp lý, luôn bình ổn kể cả trong thời gian khan hiếm, cùng với nhiều quà tặng giá trị và ưu đãi hấp dẫn.

Ngoài ra, tiêm chủng tại VNVC Khách hàng sẽ được khám sàng lọc chi tiết, kỹ lưỡng, tuân thủ theo quy trình tiêm chủng 5 sao và theo hướng dẫn của Bộ Y tế bởi đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm. Đồng thời trải nghiệm tiêm chủng an toàn, êm ái, nhẹ nhàng bởi những điều dưỡng viên tay nghề cao, chuyên môn giỏi.

BÀI VIẾT CÙNG CHỦ ĐỀ