Bị tiêu chảy nên ăn gì, kiêng gì để cầm và nhanh khỏi?

Tiêu chảy khiến cơ thể mất nước, chất điện giải và dưỡng chất, gây mệt mỏi, suy kiệt. Chế độ ăn uống đúng cách không chỉ giúp xoa dịu hệ tiêu hóa mà còn hỗ trợ phục hồi nhanh chóng. Vậy bị tiêu chảy nên ăn gì để giảm triệu chứng và tăng cường hồi phục?

BS Hà Mạnh Cường - Quản lý Y khoa Vùng 2 - Mekong, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC chia sẻ: “Tiêu chảy cấp tính có thể gây tử vong nhanh chóng nếu không được điều trị đúng cách. Nguyên nhân chính là mất nước và điện giải nghiêm trọng, dẫn đến hạ huyết áp, suy thận, co giật hoặc hôn mê. Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất (1). Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 525.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong do tiêu chảy (1)”.

Vì sao chế độ ăn uống lại quan trọng khi bị tiêu chảy?

Chế độ ăn uống đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình phục hồi khi bị tiêu chảy. Tình trạng tiêu chảy khiến thức ăn và dịch tiêu hóa bị đào thải nhanh qua ruột, làm giảm khả năng hấp thu nước, điện giải và các chất dinh dưỡng thiết yếu. Nếu không điều chỉnh chế độ ăn hợp lý, người bệnh dễ gặp phải các biến chứng như mất nước, rối loạn điện giải, suy kiệt dinh dưỡng và kéo dài thời gian phục hồi.

Một chế độ ăn phù hợp sẽ giúp cung cấp nguồn năng lượng dễ hấp thu, làm dịu nhu động ruột, bù đắp phần nước và điện giải đã mất, đồng thời hỗ trợ tái tạo hàng rào niêm mạc ruột. Việc lựa chọn thực phẩm đúng cách còn giúp giảm kích thích đường tiêu hóa, hạn chế nguy cơ tổn thương thêm và ngăn tình trạng tiêu chảy trở nên trầm trọng hơn.

Nguyên tắc cơ bản là ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa, giàu kali và natri, hạn chế chất béo, đường đơn và chất xơ không hòa tan trong giai đoạn cấp. Áp dụng chế độ ăn hợp lý không chỉ giúp người bệnh sớm cải thiện thể trạng mà còn làm giảm nguy cơ tái phát hoặc biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên tắc ăn uống khi bị tiêu chảy

Khi bị tiêu chảy, hệ tiêu hóa đang trong trạng thái nhạy cảm và dễ tổn thương. Vì vậy, chế độ ăn uống cần được điều chỉnh hợp lý để hỗ trợ phục hồi chức năng đường ruột, hạn chế mất nước và điện giải.

1. Ăn những thực phẩm dễ tiêu hóa

Trong giai đoạn tiêu chảy, nên ưu tiên sử dụng các thực phẩm mềm, nhạt, dễ tiêu hóa để giảm áp lực lên hệ tiêu hóa. Các lựa chọn phù hợp bao gồm cháo loãng, cơm nát, khoai tây luộc, chuối chín, bánh mì nướng không bơ. Thực phẩm giàu tinh bột như gạo và khoai tây cũng giúp bổ sung năng lượng cần thiết mà không kích thích nhu động ruột quá mức. Nên chế biến thức ăn dạng hấp, luộc hoặc hầm kỹ, tránh các món chiên xào nhiều dầu mỡ.

2. Tránh xa những thực phẩm kích thích đường ruột

Các thực phẩm dễ gây kích thích hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng tiêu chảy cần tuyệt đối hạn chế. Điều này bao gồm sữa và các sản phẩm từ sữa (nếu có hiện tượng không dung nạp lactose), thức ăn cay nóng, thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ uống có chứa caffeine (cà phê, trà đặc), nước ngọt có gas và rượu bia. Những loại thực phẩm này có thể làm tăng nhu động ruột, gây đầy hơi, khó chịu và kéo dài thời gian hồi phục.

Bị tiêu chảy nên ăn gì?

Người bị tiêu chảy nên ăn các loại thức ăn dễ tiêu hóa, giàu kali như cháo loãng, cơm mềm, chuối chín, táo hấp… kết hợp trái cây ít chất xơ để giảm kích ứng ruột và hỗ trợ quá trình hồi phục nhanh chóng.

1. Thức ăn dễ tiêu hóa

Người bị tiêu chảy nên ăn gì? Cần ưu tiên các thực phẩm mềm, dễ tiêu như cháo trắng, cơm nhão, bánh mì trắng, khoai tây luộc hoặc mì sợi nấu nhừ. Những thực phẩm này giúp giảm gánh nặng cho hệ tiêu hóa đang bị tổn thương, đồng thời hỗ trợ nhu động ruột hoạt động nhẹ nhàng hơn.

⇒ Tham khảo thêm bài viết chi tiết: Tiêu chảy ăn bánh mì được không? Nên ăn loại nào tốt cho tiêu hóa?

2. Thực phẩm giàu kali, natri

Tiêu chảy kéo dài làm mất nhiều điện giải quan trọng, đặc biệt là kali và natri. Bổ sung các thực phẩm như chuối chín, khoai tây, nước canh rau, nước súp loãng sẽ giúp bù đắp lượng điện giải bị hao hụt, phòng tránh tình trạng rối loạn điện giải nguy hiểm.

3. Các loại trái cây ít chất xơ

Một số loại trái cây ít chất xơ, dễ tiêu như chuối chín, táo gọt vỏ, lê hấp hoặc đu đủ chín rất phù hợp cho người bị tiêu chảy. Những trái cây này cung cấp vitamin, khoáng chất cần thiết mà không gây kích thích thêm cho đường ruột.

4. Thực phẩm bổ sung Probiotic tự nhiên

Probiotic có khả năng cân bằng hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ quá trình hồi phục sau tiêu chảy. Các nguồn thực phẩm tự nhiên giàu probiotic như sữa chua không đường, kefir (kefir là một loại thức uống lên men có nguồn gốc từ vùng Kavkaz, được tạo ra bằng cách lên men sữa động vật như sữa bò, dê hoặc sữa thực vật như sữa đậu nành, sữa dừa với nấm kefir) hoặc các loại thực phẩm lên men an toàn được khuyến khích sử dụng trong giai đoạn này.

5. Thực phẩm giàu Protein dễ tiêu

Bị tiêu chảy nên ăn gì? Để hỗ trợ cơ thể phục hồi tốt hơn, cần bổ sung protein từ các nguồn dễ tiêu hóa như thịt gà hấp, cá nướng, trứng luộc hoặc đậu phụ. Những thực phẩm này vừa cung cấp năng lượng cần thiết, vừa không gây áp lực lớn lên hệ tiêu hóa.

6. Nước và các dung dịch điện giải

Bù nước và điện giải là yêu cầu bắt buộc khi bị tiêu chảy. Ngoài nước lọc, người bệnh nên bổ sung thêm dung dịch oresol hoặc nước dừa tươi để cung cấp đầy đủ lượng natri, kali và glucose cần thiết, giúp phòng tránh mất nước nặng và nguy cơ suy kiệt thể trạng.

⇒ Tham khảo thêm bài viết chi tiết: Tiêu chảy uống nước dừa được không? Trẻ nhỏ uống có an toàn không?

Bị tiêu chảy không nên ăn gì?

Người bị tiêu chảy nên tránh thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ sống, sữa tươi, cà phê, rượu bia và món ăn cay nóng. Những thực phẩm này có thể làm ruột kích ứng mạnh hơn, kéo dài thời gian tiêu chảy và gây mất nước nghiêm trọng.

1. Sữa và các chế phẩm từ sữa

Khi bị tiêu chảy, hệ tiêu hóa trở nên nhạy cảm và khó khăn trong việc hấp thu các dưỡng chất. Sữa và các chế phẩm từ sữa như phô mai, kem có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên nghiêm trọng hơn. Lý do là trong sữa có chứa lactose, một loại đường mà cơ thể đôi khi không thể tiêu hóa hiệu quả khi bị rối loạn tiêu hóa.

Sự không hấp thu lactose có thể dẫn đến tình trạng đầy hơi, đau bụng và tăng tiết phân lỏng, làm kéo dài thời gian phục hồi. Do đó, trong thời gian bị tiêu chảy, người bệnh nên tránh sử dụng các sản phẩm từ sữa để giảm nguy cơ làm tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.

2. Thực phẩm nhiều dầu mỡ

Thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ, đặc biệt là thức ăn nhanh, chiên rán, các món ăn nhiều chất béo bão hòa có thể làm tăng gánh nặng cho hệ tiêu hóa khi đang trong tình trạng tiêu chảy. Những loại thực phẩm này làm chậm quá trình tiêu hóa và có thể khiến dạ dày trở nên khó chịu, gây cảm giác đầy bụng và nôn mửa. Chúng cũng làm tăng nguy cơ viêm nhiễm trong hệ tiêu hóa, làm cho tình trạng tiêu chảy trở nên kéo dài. Do đó, người bệnh cần tránh các thực phẩm nhiều dầu mỡ để bảo vệ và hỗ trợ sự phục hồi của hệ tiêu hóa.

3. Thức ăn sống

Các loại thực phẩm sống như rau sống, hải sản sống hoặc thịt chưa nấu chín có thể chứa vi khuẩn và virus gây bệnh, dễ dàng dẫn đến nhiễm trùng đường ruột và làm tăng mức độ nghiêm trọng của tiêu chảy. Hệ tiêu hóa khi bị tiêu chảy đã yếu đi, nên việc tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh từ thức ăn sống chỉ làm tình trạng thêm tồi tệ. Để giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng, người bệnh nên ăn thực phẩm đã được nấu chín kỹ, đặc biệt là khi hệ tiêu hóa đang yếu.

4. Thực phẩm nhiều đường

Thực phẩm chứa nhiều đường, đặc biệt là các loại nước ngọt có gas, bánh kẹo và thực phẩm chế biến sẵn, có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên nghiêm trọng hơn. Đường là một tác nhân có thể gây khó khăn trong việc hấp thu nước và chất dinh dưỡng trong ruột, dẫn đến tình trạng phân lỏng và tiêu chảy kéo dài. Hơn nữa, lượng đường cao có thể kích thích ruột, khiến tình trạng tiêu chảy thêm trầm trọng.

5. Thực phẩm cay, nóng

Các món ăn cay nóng, đặc biệt là những món có chứa nhiều gia vị mạnh như ớt, tỏi, gia vị chua, có thể kích thích niêm mạc dạ dày và ruột, làm tăng mức độ viêm và khiến tiêu chảy trở nên nghiêm trọng hơn. Thực phẩm cay có thể làm tăng tiết dịch dạ dày, gây khó chịu và đau đớn cho người bệnh. Thêm vào đó, món ăn cay có thể làm cho hệ tiêu hóa phải làm việc nhiều hơn, khiến tình trạng tiêu chảy kéo dài hơn.

6. Đồ uống có cồn, caffeine

Đồ uống có cồn và caffeine có tác dụng kích thích mạnh mẽ lên hệ tiêu hóa. Cồn trong các loại đồ uống như bia, rượu có thể làm mất nước, gây mất cân bằng điện giải và làm tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn.

Caffeine trong các loại nước như cà phê, nước ngọt có gas cũng có thể gây kích thích ruột, tăng cường nhu động ruột và làm tăng tình trạng tiêu chảy. Hơn nữa, cả cồn và caffeine đều có thể làm mất nước trong cơ thể, dẫn đến tình trạng mất nước và suy kiệt điện giải, điều này đặc biệt nguy hiểm khi cơ thể đang phải đối mặt với tiêu chảy.

Mẹo phòng ngừa tiêu chảy trong cuộc sống hàng ngày

Để hạn chế nguy cơ tiêu chảy, việc xây dựng thói quen ăn uống, sinh hoạt hợp vệ sinh, tiêm chủng đầy đủ là điều rất quan trọng. Dưới đây là những cách phòng ngừa tiêu chảy bạn cần biết:

1. Tiêm vắc xin phòng bệnh

Tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, từ nhiễm virus, vi khuẩn, ký sinh trùng đến dị ứng thực phẩm hoặc rối loạn tiêu hóa. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các nguyên nhân do virus Rota, vi khuẩn gây bệnh Tả và Thương hàn là những thủ phạm chủ yếu gây ra tiêu chảy nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ em và những quốc gia đang phát triển, là những nơi hệ thống vệ sinh và y tế còn hạn chế.

Virus Rota là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp tính nặng ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn thế giới. Nhiễm Rotavirus thường đi kèm với nôn ói, sốt và tiêu chảy nặng, gây mất nước nghiêm trọng, đe dọa tính mạng trẻ nếu không được chữa trị kịp thời. Vi khuẩn Vibrio cholerae gây bệnh tả, chủ yếu lây qua nước hoặc thực phẩm nhiễm khuẩn.

Bệnh nhân thường bị tiêu chảy nặng (phân nước) với tốc độ mất nước rất nhanh. Vi khuẩn Salmonella typhi gây bệnh thương hàn, không chỉ gây tiêu chảy mà còn khiến bệnh nhân sốt cao kéo dài, đau bụng, suy nhược toàn thân và có thể gây biến chứng nguy hiểm.

Tiêm vắc xin phòng các tác nhân tiêu chảy nguy hiểm không chỉ giúp giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh mà còn làm giảm đáng kể biến chứng nặng và tử vong. Đây được xem là một trong những giải pháp y tế công cộng hiệu quả nhất mà các tổ chức y tế khuyến nghị áp dụng rộng rãi.

Tham khảo danh mục các vắc xin phòng bệnh tiêu chảy và các bệnh có triệu chứng/biến chứng tiêu chảy

Vắc xin ngừa tiêu chảy	Loại vắc xin	Đăng ký tiêm
Vắc xin phòng bệnh tiêu chảy cấp do Rotavirus	Rotavin (Việt Nam)
	Rotateq (Mỹ)
	Rotarix (Bỉ)
Vắc xin phòng bệnh tả	Morcvax (Việt Nam)
Vắc xin phòng bệnh thương hàn	Typhoid VI (Việt Nam)
	Typhim VI (Pháp)

2. Ăn chín uống sôi

Một trong những biện pháp quan trọng trong phòng ngừa tiêu chảy là đảm bảo thực phẩm được chế biến sạch sẽ, nấu chín và uống nước đã qua đun sôi. Vi khuẩn và các tác nhân gây bệnh như E. coli, Salmonella hay Rotavirus có thể tồn tại trong thực phẩm và nước không được nấu chín, gây nhiễm trùng đường ruột và dẫn đến tiêu chảy. Vì vậy, việc ăn thực phẩm được chế biến đúng cách, đảm bảo nhiệt độ đủ cao sẽ giúp loại bỏ các tác nhân gây bệnh, bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa nguy cơ mắc các bệnh lý tiêu hóa.

3. Giữ vệ sinh cá nhân và thực phẩm

Vệ sinh cá nhân và vệ sinh thực phẩm là yếu tố quyết định trong việc phòng tránh tiêu chảy. Việc rửa tay sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh là một trong những biện pháp đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả để ngăn ngừa sự lây lan của các vi khuẩn gây bệnh.

Đặc biệt, khi tiếp xúc với thực phẩm, cần rửa tay với xà phòng và nước sạch để tránh mang vi khuẩn từ tay vào thực phẩm. Ngoài ra, việc rửa sạch rau củ quả, bảo quản thực phẩm đúng cách và không ăn thực phẩm đã bị ôi thiu cũng là những yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ nhiễm khuẩn.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tiêu chảy nên uống gì để bù nước? Top 6 loại giúp hồi phục nhanh

Bị tiêu chảy nên ăn gì? Khi bị tiêu chảy, việc chọn lựa thực phẩm phù hợp đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hệ tiêu hóa và giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng. Các thực phẩm dễ tiêu hóa như cơm trắng, cháo, chuối, táo nghiền và các loại thực phẩm chứa probiotic sẽ giúp cân bằng vi khuẩn đường ruột, giảm triệu chứng tiêu chảy và bổ sung năng lượng cho cơ thể. Đồng thời, cần tránh các thực phẩm khó tiêu hóa hoặc có thể làm tình trạng tiêu chảy nặng thêm. Việc duy trì chế độ ăn uống hợp lý sẽ góp phần phục hồi sức khỏe một cách hiệu quả.