Tại sao ăn rau sống bị tiêu chảy? Cách xử lý và phòng ngừa

Rau sống là nguồn cung cấp vitamin và chất xơ dồi dào, nhưng nếu không được vệ sinh kỹ lưỡng, chúng có thể trở thành "ổ chứa" vi khuẩn, ký sinh trùng nguy hiểm. Việc ăn rau sống không đảm bảo an toàn vệ sinh có thể dẫn đến tiêu chảy, đau bụng, thậm chí ngộ độc thực phẩm, đặc biệt ở những người có hệ tiêu hóa yếu. Vậy đâu là nguyên nhân ăn rau sống bị tiêu chảy? Làm sao để phòng tránh rủi ro này? Cùng chuyên gia tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau.

Rau sống có tốt cho hệ tiêu hóa không?

Rau sống mang lại nhiều lợi ích cho hệ tiêu hóa nhờ vào hàm lượng chất xơ phong phú và các enzyme tự nhiên hỗ trợ tiêu hóa. Theo khuyến nghị từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người từ 10 tuổi trở lên nên tiêu thụ ít nhất 25g chất xơ mỗi ngày để hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh, giảm nguy cơ táo bón, bệnh trĩ và ung thư đại trực tràng. (1)

Rau sống, đặc biệt là các loại rau lá xanh như xà lách, rau cải, rau diếp cá, chứa nguồn chất xơ hòa tan và không hòa tan góp phần làm mềm phân, tăng cường nhu động ruột và hỗ trợ loại bỏ các chất thải độc hại ra khỏi cơ thể.

Ngoài chất xơ, rau sống còn cung cấp nhiều vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, như vitamin C, vitamin K, folate, magie, kali…, góp phần cải thiện sức khỏe niêm mạc ruột, tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ chức năng tiêu hóa. Một nghiên cứu trên American Journal of Clinical Nutrition cho thấy rằng việc tiêu thụ rau củ giàu inulin (một loại chất xơ hòa tan) hàng ngày có thể cải thiện sức khỏe đường ruột và giảm các triệu chứng tiêu hóa ở người khỏe mạnh. (2)

Một nghiên cứu khác cũng trên American Journal of Clinical Nutrition chỉ ra rằng việc bổ sung chất xơ trong chế độ ăn có thể ảnh hưởng đến thành phần hệ vi sinh đường ruột, bao gồm cả việc tăng sản xuất các axit béo chuỗi ngắn có lợi.

Tuy nhiên, nếu không được xử lý đúng cách, rau sống sẽ tiềm ẩn nguy cơ gây bùng phát các bệnh nghiêm trọng. Theo số liệu từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), trong giai đoạn 1973 - 2012, đã ghi nhận 606 đợt bùng phát bệnh liên quan đến rau sống, gây ra 20.003 ca nhiễm bệnh, 1.030 trường hợp nhập viện và 19 ca tử vong. Đáng chú ý, các đợt bùng phát liên quan đến rau sống có quy mô trung bình lớn hơn so với nhiều nhóm thực phẩm khác, phản ánh mức độ nguy hiểm nếu rau không được rửa kỹ và bảo quản đúng cách.

Nguyên nhân phổ biến nhất gây bùng phát bệnh từ rau sống bao gồm norovirus (chiếm 55% trong số các đợt bùng phát có nguyên nhân xác định), Escherichia coli sinh độc tố Shiga (STEC) (18%) và Salmonella (11%). Đặc biệt, 85% các đợt bùng phát liên quan đến rau sống xảy ra tại các nhà hàng hoặc cơ sở phục vụ ăn uống, trong đó 31% được xác định có nguồn gốc từ công nhân chế biến thực phẩm bị nhiễm bệnh. (3)

Để tận dụng tối đa lợi ích dinh dưỡng từ rau sống mà vẫn đảm bảo an toàn sức khỏe, nên chọn rau từ nguồn uy tín, rửa kỹ dưới vòi nước chảy, ngâm trong dung dịch sát khuẩn và bảo quản đúng cách. Với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm, có thể cân nhắc chế biến rau bằng cách chần qua nước sôi hoặc hấp nhẹ để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn, ký sinh trùng, đồng thời giữ lại phần lớn giá trị dinh dưỡng.

Tại sao ăn rau sống bị tiêu chảy?

Rau sống là nguồn cung cấp chất xơ, vitamin và khoáng chất thiết yếu, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe hệ tiêu hóa. Tuy nhiên, nếu không được xử lý đúng cách, rau sống cũng tiềm ẩn nguy cơ gây rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy do nhiễm khuẩn hoặc tồn dư hóa chất.

1. Rau sống chứa hóa chất tồn dư

Rau sống có thể chứa lượng hóa chất tồn dư từ thuốc trừ sâu, phân bón hóa học và chất bảo vệ thực vật sử dụng trong quá trình canh tác. Theo Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO), khoảng 30-50% sản phẩm rau quả trên toàn cầu có thể tồn dư hóa chất vượt mức cho phép, tùy thuộc vào quy trình sản xuất và kiểm soát chất lượng. Những hợp chất này, nếu không được loại bỏ đúng cách, có thể gây kích ứng niêm mạc ruột, rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy khi tiêu thụ.

Một nghiên cứu của Cục An toàn Thực phẩm và Dinh dưỡng Philippines cho thấy khoảng 40% mẫu rau tươi được kiểm tra có dư lượng thuốc trừ sâu vượt mức cho phép, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe hệ tiêu hóa.

2. Rau sống chứa vi khuẩn, ký sinh trùng gây hại

Rau sống cũng là môi trường lý tưởng cho sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn và ký sinh trùng gây bệnh nếu không được sơ chế kỹ lưỡng. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, khoảng 46% các trường hợp ngộ độc thực phẩm tại Mỹ mỗi năm liên quan đến rau sống và sản phẩm tươi sống.

Các vi sinh vật gây bệnh phổ biến bao gồm norovirus (chiếm 55% các đợt bùng phát bệnh liên quan đến rau sống), Escherichia coli sinh độc tố Shiga (STEC) (18%) và Salmonella (11%). Ngoài ra, ký sinh trùng như Giardia, Cryptosporidium cũng có thể tồn tại trên bề mặt rau và gây tiêu chảy, đau bụng, sốt cao khi xâm nhập vào cơ thể người qua đường tiêu hóa.

⇒ Tham khảo thêm: Tại sao uống sữa bị tiêu chảy? Phải làm sao để tránh nguy hiểm?

Dấu hiệu nhận biết bị tiêu chảy do ăn rau sống

Tiêu chảy do ăn rau sống thường xảy ra khi cơ thể phản ứng với các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc hóa chất tồn dư trên bề mặt rau. Các triệu chứng có thể xuất hiện trong vòng vài giờ đến vài ngày sau khi tiêu thụ, tùy thuộc vào loại mầm bệnh và tình trạng sức khỏe của người bệnh.

Triệu chứng phổ biến nhất là đi ngoài phân lỏng, nhiều nước, xảy ra từ 3 lần trở lên trong 24 giờ. Phân có thể có màu bất thường, mùi tanh khó chịu, thậm chí lẫn máu hoặc chất nhầy nếu nhiễm các vi khuẩn như Escherichia coli sinh độc tố Shiga (STEC) hoặc Salmonella. Theo CDC Hoa Kỳ, STEC có thể gây tiêu chảy ra máu nghiêm trọng, kèm theo đau quặn bụng và buồn nôn. Các triệu chứng thường bắt đầu sau 3 đến 4 ngày sau khi nuốt phải vi khuẩn.

Bên cạnh đó, người bệnh có thể gặp các triệu chứng toàn thân như đau bụng, chuột rút, đầy hơi, buồn nôn và nôn mửa. Các trường hợp nhiễm norovirus, một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây ngộ độc từ rau sống, thường kèm theo sốt nhẹ, ớn lạnh và mệt mỏi toàn thân.

Mất nước là một dấu hiệu đáng lo ngại, đặc biệt khi tiêu chảy kéo dài hoặc phân quá lỏng. Biểu hiện bao gồm khát nước nhiều, khô miệng, giảm lượng nước tiểu, chóng mặt và kiệt sức. Mất nước nghiêm trọng có thể gây rối loạn điện giải, ảnh hưởng đến chức năng tim mạch và thần kinh, đòi hỏi can thiệp y tế kịp thời.

Trong một số trường hợp, người bệnh có thể bị sốt cao, đau đầu, đau cơ và yếu mệt cảnh báo nhiễm trùng toàn thân hoặc nhiễm khuẩn huyết. Đây là tình trạng nguy hiểm, cần được xử trí khẩn cấp để tránh biến chứng nghiêm trọng.

Những ai dễ bị tiêu khi ăn rau sống?

Dù rau sống là lựa chọn quen thuộc trong nhiều bữa ăn, không phải ai ăn vào cũng tốt cho hệ tiêu hóa. Dưới đây là những nhóm đối tượng dễ gặp vấn đề tiêu chảy khi ăn rau sống mà bạn cần lưu ý.

1. Trẻ em, người già và phụ nữ mang thai

Trẻ em và người già là những nhóm đối tượng có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện hoặc đã suy yếu theo tuổi tác, cơ thể khó chống lại các tác nhân gây bệnh từ rau sống như vi khuẩn, ký sinh trùng và hóa chất tồn dư. Phụ nữ mang thai cũng thuộc nhóm nguy cơ cao do sự thay đổi sinh lý và miễn dịch trong thai kỳ, làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phụ nữ mang thai có nguy cơ mắc bệnh listeriosis cao hơn khoảng 20 lần so với người trưởng thành khỏe mạnh, gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi.

2. Người có miễn dịch yếu

Những người có hệ miễn dịch suy giảm, bao gồm bệnh nhân ung thư, người ghép tạng, người nhiễm HIV/AIDS và những người đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, dễ bị nhiễm khuẩn từ rau sống do khả năng phòng vệ của cơ thể bị hạn chế. Chuyên gia cho biết, nhóm này có nguy cơ cao bị các biến chứng nghiêm trọng nếu nhiễm khuẩn đường ruột, như nhiễm trùng huyết hoặc viêm ruột hoại tử, đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

3. Người đang mắc bệnh về tiêu hóa

Những người đang mắc các bệnh về tiêu hóa như viêm dạ dày, viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích (IBS) hoặc bệnh Crohn có thể gặp khó khăn trong việc tiêu hóa chất xơ từ rau sống. Hệ tiêu hóa của họ thường nhạy cảm hơn, dễ bị kích thích và tổn thương khi tiếp xúc với các vi khuẩn và hóa chất tồn dư trên bề mặt rau. Điều này có thể gây ra các triệu chứng như tiêu chảy, đầy hơi, đau bụng và co thắt ruột nghiêm trọng.

Ăn rau sống bị tiêu chảy nên làm gì?

Khi gặp tình trạng tiêu chảy sau khi ăn rau sống, việc xử lý đúng cách sẽ giúp bạn nhanh chóng hồi phục và tránh biến chứng. Dưới đây là những việc nên làm để hỗ trợ cơ thể khi bị tiêu chảy do rau sống gây ra.

1. Bù nước và điện giải

Tiêu chảy khiến cơ thể mất nhiều nước và chất điện giải như natri, kali, canxi, gây mất cân bằng điện giải, suy kiệt sức khỏe nếu không được bù đắp kịp thời. Trong trường hợp tiêu chảy nhẹ, người bệnh nên uống nhiều nước, bổ sung dung dịch điện giải như Oresol hoặc các dung dịch tự pha theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để bù nước hiệu quả. Ngoài ra, nước dừa, nước cháo muối loãng cũng là lựa chọn tốt nhờ chứa nhiều khoáng chất tự nhiên.

2. Nghỉ ngơi và giảm căng thẳng

Hệ tiêu hóa hoạt động chậm lại khi cơ thể bị căng thẳng hoặc mệt mỏi, làm trầm trọng hơn tình trạng tiêu chảy. Việc nghỉ ngơi đầy đủ, giữ tâm lý ổn định và tránh các tác nhân gây căng thẳng có thể giúp hệ tiêu hóa phục hồi nhanh hơn.

3. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Trong giai đoạn tiêu chảy, người bệnh nên tránh tiêu thụ thêm rau sống và các thực phẩm khó tiêu, nhiều chất xơ. Thay vào đó, nên ưu tiên các món ăn nhẹ, dễ tiêu như cháo trắng, súp gà, bánh mì nướng, chuối chín... Đây là những thực phẩm giúp làm dịu niêm mạc ruột, cung cấp năng lượng và hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tiêu chảy nên ăn gì?

4. Sử dụng men vi sinh (probiotics)

Men vi sinh có thể giúp khôi phục cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột sau khi nhiễm khuẩn từ rau sống. Theo nghiên cứu của Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), một số loại probiotics như Lactobacillus rhamnosus và Saccharomyces boulardii có thể giảm thời gian và mức độ nghiêm trọng của tiêu chảy, hỗ trợ phục hồi niêm mạc ruột nhanh chóng.

5. Theo dõi triệu chứng và tìm kiếm hỗ trợ y tế khi cần

Nếu tiêu chảy kéo dài trên 48 giờ, kèm theo sốt cao, đau bụng dữ dội, tiêu ra máu hoặc có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng như khát nước nhiều, tiểu ít, chóng mặt, cần đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời. Đây có thể là dấu hiệu của nhiễm khuẩn đường ruột nặng hoặc biến chứng nguy hiểm đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp.

Cách phòng tránh tiêu chảy khi ăn rau sống

Để thưởng thức rau sống một cách an toàn mà không lo tiêu chảy, bạn cần chú ý đến khâu lựa chọn, sơ chế và thói quen ăn uống. Dưới đây là những biện pháp cụ thể giúp giảm nguy cơ rối loạn tiêu hóa khi ăn rau sống.

1. Chọn nguồn rau sạch và rõ nguồn gốc

Ưu tiên sử dụng rau từ các nhà cung cấp uy tín, được chứng nhận an toàn vệ sinh thực phẩm và rõ ràng về nguồn gốc xuất xứ. Theo Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO), rau trồng theo phương pháp hữu cơ hoặc canh tác an toàn thường có nguy cơ nhiễm hóa chất và vi khuẩn thấp hơn so với rau thông thường. Việc lựa chọn rau theo mùa cũng là cách giảm thiểu nguy cơ nhiễm thuốc trừ sâu và hóa chất bảo quản.

2. Xử lý rau sống đúng cách

Trước khi sử dụng, rau sống cần được rửa kỹ dưới vòi nước chảy để loại bỏ đất cát, vi khuẩn và hóa chất bám trên bề mặt. Ngâm rau trong nước muối loãng hoặc dung dịch rửa rau chuyên dụng trong 10-15 phút có thể giúp tiêu diệt một phần vi khuẩn và ký sinh trùng. Theo khuyến cáo của Cục An toàn Thực phẩm Việt Nam, ngâm rau trong dung dịch cloramin B hoặc nước oxy già pha loãng cũng là một biện pháp khử khuẩn hiệu quả.

3. Bảo quản rau sống đúng cách

Rau sống sau khi rửa sạch nên được bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh ở nhiệt độ từ 1-4°C và sử dụng trong thời gian ngắn để hạn chế sự phát triển của vi khuẩn. Không để rau sống chung với thực phẩm sống như thịt, cá để tránh lây nhiễm chéo.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tiêu chảy nên ăn rau gì?

Tóm lại, để phòng ngừa tình trạng ăn rau sống bị tiêu chảy, cần chú trọng từ khâu chọn lựa, sơ chế đến bảo quản thực phẩm, đảm bảo nguồn nước sạch và tuân thủ nguyên tắc vệ sinh an toàn thực phẩm. Đồng thời, nâng cao nhận thức về nguy cơ nhiễm khuẩn, ký sinh trùng và hóa chất tồn dư từ rau sống sẽ góp phần giảm thiểu các rủi ro sức khỏe, bảo vệ hệ tiêu hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống.