Thắc mắc: Đã mắc bệnh ho gà có tái phát không?

Bệnh ho gà có tái phát không là vấn đề được nhiều người thắc mắc. Thực tế cho thấy, miễn dịch sau khi mắc bệnh không kéo dài suốt đời. Nếu không tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch, đặc biệt là không tiêm nhắc theo lịch khuyến cáo, nguy cơ tái phát hoàn toàn có thể xảy ra và âm thầm trở thành nguồn lây nguy hiểm cho trẻ nhỏ chưa được bảo vệ bằng vắc xin.

Bệnh ho gà có tái phát không?

Miễn dịch sau khi mắc ho gà không kéo dài suốt đời, nồng độ kháng thể sẽ suy giảm theo thời gian hoặc do các biến chủng vi khuẩn mới,... nên người đã từng mắc hoặc tiêm vắc xin nhưng không tiêm nhắc vẫn có nguy cơ nhiễm lại.

1. Miễn dịch suy giảm

Sau khi mắc bệnh, cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu, giúp bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ lây nhiễm và mắc bệnh do vi khuẩn Bordetella Pertussis gây ra, nhưng nồng độ kháng thể sẽ suy giảm dần theo thời gian, thường chỉ bảo vệ hiệu quả trong vòng vài năm.

Tương tự, miễn dịch do vắc xin cũng không duy trì lâu dài nếu không được tiêm nhắc đúng lịch. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, hiệu lực của vắc xin giảm đáng kể sau 4 - 6 năm, với mức bảo vệ chỉ còn khoảng 34% sau 4 năm đối với vắc xin phòng bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván (Tdap). Khi lớp bảo vệ này suy yếu, việc tiếp xúc với nguồn lây sẽ làm tăng nguy cơ tái phát, đặc biệt ở người lớn tuổi, người có bệnh mạn tính hoặc làm việc trong môi trường có nguy cơ cao như y tế và giáo dục.

2. Biến chủng vi khuẩn

Một nguyên nhân khác làm tăng nguy cơ tái phát ho gà là sự biến đổi của vi khuẩn gây bệnh. Vi khuẩn Bordetella pertussis đã ghi nhận nhiều biến thể làm thay đổi cấu trúc kháng nguyên bề mặt, khiến hệ miễn dịch dù từng tiếp xúc với chủng cũ cũng không còn nhận diện hiệu quả. Những thay đổi này có thể làm suy giảm khả năng bảo vệ của cả miễn dịch tự nhiên lẫn miễn dịch do vắc xin, từ đó tạo điều kiện để bệnh xuất hiện trở lại ở người từng mắc hoặc đã tiêm phòng đầy đủ.

3. Tiếp xúc liên tục với nguồn lây nhiễm

Đường lây lan của ho gà yếu qua giọt bắn trong quá trình ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Trong môi trường khép kín hoặc nơi có mật độ người cao như gia đình, trường học, cơ sở y tế, người đã suy giảm miễn dịch nếu tiếp xúc thường xuyên với nguồn lây sẽ có nguy cơ cao hơn. Đặc biệt, nhiều ca bệnh ở người lớn không có triệu chứng điển hình, dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm hoặc viêm họng, dẫn đến bỏ sót chẩn đoán và tiếp tục phát tán mầm bệnh ra cộng đồng.

Các trường hợp tái phát bệnh ho gà đã được ghi nhận

Tái phát bệnh ho gà có thể xảy ra ở cả những người từng mắc bệnh, nhất là ở người trưởng thành khi khả năng miễn dịch giảm dần theo thời gian. Miễn dịch này không tồn tại vĩnh viễn. Theo các nghiên cứu, sau khi nhiễm tự nhiên, cơ thể có thể được bảo vệ trong khoảng 7 năm.

Một trường hợp được ghi nhận tại châu Âu ở bệnh nhân nữ 40 tuổi, có tiền sử mắc căn bệnh này khi 10 tuổi và chưa từng được tiêm phòng. Bệnh nhân nhập viện vì ho kịch phát kéo dài kèm theo khó thở, không đáp ứng với kháng sinh phổ rộng thông thường. Chẩn đoán trường hợp cấp chỉ được xác lập sau khi phát hiện nồng độ IgG kháng độc tố ho gà tăng cao trong huyết thanh. Trường hợp này đặc biệt ở chỗ tái phát xảy ra sau gần 30 năm, có biến chứng viêm phổi nhưng đáp ứng tốt với clarithromycin, sau đó được tiêm vắc xin Tdap để củng cố miễn dịch (3).

Không chỉ người lớn, các trường hợp tái phát cũng được ghi nhận ở trẻ em. Một nghiên cứu dịch tễ tại California trong giai đoạn 2010 - 2015 đã phân tích hơn 26.000 ca bệnh ở trẻ dưới 18 tuổi, trong đó chỉ 27 trường hợp tái phát có biểu hiện rõ ràng về mặt lâm sàng, chiếm tỷ lệ khoảng 0,1%.

Dù các trường hợp tái phát được ghi nhận còn rất thấp, những bằng chứng trên cho thấy miễn dịch với ho gà sau khi nhiễm bệnh không mang tính bảo vệ vĩnh viễn. Chính vì vậy, sau khi mắc bệnh, các chuyên gia khuyến cáo vẫn cần tiêm vắc xin phòng bệnh và duy trì lịch tiêm nhắc đầy đủ mỗi 10 năm, đồng thời nâng cao cảnh giác chẩn đoán trong cộng đồng là cần thiết trong kiểm soát bệnh, đặc biệt trong bối cảnh bệnh đang có xu hướng quay trở lại ở nhiều quốc gia.

Đặc điểm lâm sàng sau khi bị tái phát ho gà

Tái phát ho gà ở người từng mắc bệnh hoặc đã tiêm chủng thường không biểu hiện rầm rộ như lần nhiễm đầu tiên, do cơ thể đã có một mức độ miễn dịch nhất định. Tuy nhiên, vẫn có thể xuất hiện các triệu chứng dai dẳng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng. Đặc điểm lâm sàng sau khi bị tái phát bệnh chủ yếu là ho kéo dài trên hai tuần, cơn ho thường xảy ra thành từng đợt, đôi khi dẫn đến nôn ói, mệt mỏi và mất ngủ kéo dài.

Khác với ho gà điển hình ở trẻ sơ sinh, tiếng rít đặc trưng sau cơn ho thường không rõ rệt hoặc không xuất hiện ở người tái phát, khiến việc chẩn đoán dễ bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp khác như viêm phế quản mạn, hen suyễn hoặc ho do trào ngược. Một số trường hợp có thể kèm theo đau ngực, khó thở nhẹ, nhưng ít khi tiến triển đến biến chứng nặng nếu người bệnh có miễn dịch nền tốt.

Về cận lâm sàng, chẩn đoán tái phát căn bệnh này thường cần dựa vào phản ứng PCR (kỹ thuật sinh học phân tử khuếch đại DNA vi khuẩn) từ dịch mũi họng, do triệu chứng không điển hình và thời gian mắc bệnh đã kéo dài. Nuôi cấy Bordetella pertussis có độ nhạy thấp nếu bệnh nhân đến muộn. Do đó, nhận biết sớm các biểu hiện ho kéo dài, ho theo cơn ở người trưởng thành từng mắc căn bệnh này hoặc chưa kịp tiêm nhắc là yếu tố quan trọng trong việc phát hiện, điều trị và ngăn chặn lây lan bệnh trong cộng đồng.

Những ai dễ bị tái phát ho gà?

Tái phát ho gà có thể xảy ra ở nhiều đối tượng, chủ yếu liên quan đến sự suy giảm miễn dịch đặc hiệu theo thời gian. Những người từng mắc bệnh hoặc đã được tiêm chủng vắc xin phòng bệnh từ nhiều năm trước vẫn có thể tái nhiễm nếu không được tiêm nhắc đúng lịch. Miễn dịch, dù có được từ tiêm chủng hay nhiễm bệnh tự nhiên, đều suy giảm theo thời gian, thường sau khoảng 4 - 12 năm, tạo điều kiện cho vi khuẩn Bordetella pertussis xâm nhập trở lại.

Những nhóm có nguy cơ cao bao gồm:

• Trẻ em: Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là những đối tượng dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt là những em chưa được tiêm vắc xin đầy đủ.
• Người lớn chưa tiêm nhắc lại: Những người lớn không nhận được liều tiêm phòng nhắc lại có thể bị suy giảm, thậm chí mất hoàn toàn khả năng miễn dịch và dễ bị nhiễm bệnh.
• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người mắc bệnh mãn tính hoặc có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người sống với HIV/AIDS, cũng dễ bị tái phát.
• Người sống trong môi trường đông đúc: Những cá nhân sống hoặc làm việc trong các cơ sở có mật độ cao như trường học, nhà trẻ hay viện dưỡng lão có nguy cơ lây nhiễm cao hơn.
• Người tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh: Những người tiếp xúc mật thiết với bệnh nhân đã được xác định là nhiễm bệnh sẽ có nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn.

Nên làm gì để phòng ngừa tái phát bệnh ho gà?

Cách hiệu quả nhất để phòng ngừa tái phát căn bệnh này là tiêm chủng đầy đủ, kết hợp với giữ vệ sinh cá nhân và tăng cường sức đề kháng.

1. Tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch

Theo các tổ chức và chuyên gia y tế hàng đầu thế giới, hiệu lực của vắc xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván (Tdap) không kéo dài suốt đời mà giảm rõ rệt sau khoảng 10 năm.

Do đó, tiêm nhắc định kỳ mỗi 10 năm sau khi hoàn thành lịch tiêm cơ bản (khuyến cáo của Bác sĩ), đặc biệt ở người lớn, phụ nữ mang thai, người chăm sóc trẻ sơ sinh hoặc người làm việc trong môi trường có nguy cơ cao là rất cần thiết. Tiêm nhắc không chỉ củng cố hàng rào miễn dịch cá nhân mà còn góp phần bảo vệ cộng đồng, giảm nguy cơ lây lan mầm bệnh cho nhóm trẻ nhỏ chưa đủ tuổi tiêm phòng.

2. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân và môi trường

Ho gà lây truyền qua giọt bắn từ người mắc bệnh, vì vậy các biện pháp vệ sinh như rửa tay đúng cách, đeo khẩu trang khi ho hoặc đến nơi đông người, thường xuyên vệ sinh bề mặt vật dụng, không dùng chung đồ cá nhân là các hành vi có vai trò quan trọng trong phòng bệnh. Môi trường thông thoáng, sạch sẽ sẽ làm giảm mật độ vi khuẩn tồn lưu trong không khí, nhất là ở gia đình có trẻ nhỏ hoặc người lớn có miễn dịch suy yếu. Tăng cường giám sát triệu chứng ho kéo dài trong cộng đồng cũng giúp phát hiện sớm người mắc và hạn chế lây lan.

3. Nâng cao sức đề kháng

Một hệ miễn dịch khỏe mạnh là yếu tố quan trọng giúp cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh, bao gồm cả vi khuẩn Bordetella pertussis. Dinh dưỡng đầy đủ, ngủ đủ giấc, vận động hợp lý và kiểm soát bệnh nền là những yếu tố giúp duy trì sức đề kháng ổn định.

Ngoài ra, việc tránh lạm dụng kháng sinh hoặc sử dụng thuốc không theo hướng dẫn có thể làm rối loạn hệ miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm trùng trở lại. Phòng ngừa tái phát ho gà không thể chỉ dựa vào một biện pháp đơn lẻ mà cần phối hợp nhiều yếu tố, trong đó tiêm chủng vẫn là nền tảng cốt lõi.

Qua bài viết trên, thắc mắc bệnh ho gà có tái phát không đã được làm rõ. Miễn dịch sau tiêm chủng hoặc sau khi mắc bệnh này không kéo dài suốt đời, do đó nguy cơ tái phát hoàn toàn có thể xảy ra, đặc biệt ở người chưa tiêm nhắc hoặc đã suy giảm miễn dịch theo thời gian. Việc hiểu rõ nguy cơ tái nhiễm và chủ động tiêm phòng đúng lịch là yếu tố then chốt để phòng ngừa hiệu quả căn bệnh này và hạn chế các biến chứng nghiêm trọng liên quan.