Xét nghiệm viêm gan: Ai nên làm và quy trình chi tiết

Viêm gan là một trong những bệnh lý nguy hiểm, có thể tiến triển âm thầm và gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện kịp thời. Chính vì vậy, xét nghiệm viêm gan trở thành bước quan trọng giúp chẩn đoán chính xác, theo dõi chức năng gan và hỗ trợ điều trị hiệu quả. Bài viết sau sẽ cung cấp thông tin chi tiết về ai nên làm xét nghiệm, các phương pháp phổ biến cũng như quy trình thực hiện để bảo vệ sức khỏe gan một cách toàn diện.

Vì sao cần làm xét nghiệm viêm gan?

Xét nghiệm viêm gan đóng vai trò thiết yếu trong việc phát hiện và quản lý các bệnh lý liên quan đến gan, đặc biệt là các type A, B, C, D và E (2).

• Phát hiện sớm bệnh: Giúp tăng cơ hội điều trị viêm gan thành công và giảm nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Nhiều trường hợp, đặc biệt là viêm gan B và C, có thể diễn tiến âm thầm trong nhiều năm mà không có triệu chứng rõ ràng. Xét nghiệm cho phép phát hiện bệnh ngay cả khi người bệnh chưa có biểu hiện lâm sàng, từ đó giúp can thiệp sớm và cải thiện tiên lượng.
• Xác định loại virus: Có nhiều loại virus gây viêm gan, mỗi loại có đặc điểm và phương pháp điều trị khác nhau. Xét nghiệm giúp xác định chính xác loại virus (A, B, C, D hoặc E), từ đó bác sĩ có thể đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Ví dụ, viêm gan C có thể được điều trị bằng thuốc kháng virus trực tiếp, trong khi viêm gan B thường cần theo dõi lâu dài và điều trị khi cần thiết.
• Đánh giá chức năng gan: Bên cạnh việc tìm kiếm virus, các xét nghiệm còn cung cấp thông tin về hoạt động của gan. Các chỉ số men gan (ALT, AST), Bilirubin, Albumin... phản ánh mức độ tổn thương của tế bào gan và khả năng tổng hợp protein của gan. Việc đánh giá chức năng gan giúp bác sĩ theo dõi tiến triển của bệnh, đánh giá hiệu quả điều trị và tiên lượng các biến chứng có thể xảy ra.
• Điều trị kịp thời: Chẩn đoán sớm thông qua xét nghiệm giúp bác sĩ can thiệp kịp thời, ngăn chặn bệnh tiến triển sang các giai đoạn nghiêm trọng hơn như xơ gan hoặc ung thư gan. Điều trị sớm không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh mà còn giảm nguy cơ lây nhiễm virus cho cộng đồng, đặc biệt là trong trường hợp viêm gan B và C.

Ai nên làm xét nghiệm viêm gan?

Xét nghiệm được khuyến nghị cho những nhóm đối tượng có nguy cơ cao hoặc có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, bao gồm:

• Người có tiền sử tiếp xúc với virus viêm gan: Bao gồm những người tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể của người nhiễm bệnh, chẳng hạn như nhân viên y tế, người sử dụng chung kim tiêm hoặc quan hệ tình dục không an toàn.
• Người có triệu chứng bất thường: Các dấu hiệu như mệt mỏi kéo dài, vàng da, nước tiểu sẫm màu, đau tức vùng gan hoặc chán ăn cần được kiểm tra ngay để xác định nguyên nhân.
• Người có tiền sử gia đình mắc bệnh gan: Nếu trong gia đình có người bị viêm gan hoặc ung thư gan, nguy cơ mắc bệnh sẽ cao hơn do yếu tố di truyền hoặc môi trường sống chung.
• Người tiêm chích ma túy hoặc sử dụng kim tiêm không đảm bảo vệ sinh: Đây là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhiễm viêm gan B và C do tiếp xúc với máu nhiễm virus.
• Phụ nữ mang thai: Xét nghiệm được khuyến nghị để ngăn ngừa lây truyền từ mẹ sang con, đặc biệt trong quá trình sinh nở.
• Trẻ em sinh ra từ mẹ có mắc viêm gan
• Người chuẩn bị tiêm vắc xin viêm gan: Xét nghiệm giúp xác định tình trạng miễn dịch trước khi tiêm phòng, để tránh tiêm vắc xin không cần thiết.
• Người có tiền sử truyền máu hoặc nhận các sản phẩm máu trước tháng 7 năm 1992 (thời điểm chưa có xét nghiệm sàng lọc viêm gan B, C).
• Người làm việc trong môi trường có nguy cơ cao: Nhân viên chăm sóc sức khỏe, nhân viên cấp cứu thường xuyên tiếp xúc với kim tiêm hoặc tiếp xúc niêm mạc với máu bệnh nhân viêm gan.
• Người có bệnh lý nền: Những người mắc bệnh tiểu đường, béo phì hoặc bệnh lý gan khác (như gan nhiễm mỡ) nên xét nghiệm để đánh giá nguy cơ viêm gan.

Các phương pháp xét nghiệm viêm gan phổ biến hiện nay

Có nhiều phương pháp xét nghiệm khác nhau, tùy thuộc vào mục đích chẩn đoán và tình trạng của người bệnh.

1. Xét nghiệm huyết thanh học

Xét nghiệm huyết thanh học được sử dụng để kiểm tra sự hiện diện của kháng thể hoặc kháng nguyên liên quan đến virus viêm gan. Phương pháp này thường được thực hiện trước khi tiêm vắc xin viêm gan B để xác định xem người đó đã nhiễm virus hay đã có miễn dịch.

Các chỉ số phổ biến bao gồm HBsAg, Anti-HBs và Anti-HCV. Xét nghiệm này có ưu điểm là nhanh, chi phí thấp và được sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán ban đầu.

2. Xét nghiệm PCR

Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) là phương pháp phát hiện DNA hoặc RNA của virus trong máu, giúp xác định sự hiện diện và mức độ hoạt động của virus viêm gan, đặc biệt là type B và C.

Phương pháp này có độ nhạy cao, có thể phát hiện virus ngay cả khi lượng virus trong máu rất thấp. PCR thường được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị hoặc xác định tình trạng nhiễm trùng mạn tính, đồng thời cung cấp thông tin về tải lượng virus.

3. Xét nghiệm đánh giá chức năng gan

Xét nghiệm chức năng gan đo lường các chỉ số như men gan (ALT, AST, GGT), bilirubin, albumin và thời gian prothrombin. Những chỉ số này giúp đánh giá mức độ tổn thương gan và khả năng hoạt động của gan.

4. Sinh thiết gan

Trong trường hợp nghi ngờ có khối u hoặc tổn thương gan nghiêm trọng, sinh thiết gan có thể được thực hiện để lấy mẫu mô gan và kiểm tra dưới kính hiển vi, giúp chẩn đoán chính xác mức độ xơ hóa, viêm nhiễm và các bệnh lý khác.

Ngoài ra, tùy thuộc vào tình trạng bệnh lý, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm chuyên sâu nhằm đánh giá toàn diện tổn thương gan.

Quy trình xét nghiệm viêm gan

Quy trình xét nghiệm được thực hiện theo các bước chuẩn hóa để đảm bảo kết quả chính xác và an toàn, cụ thể (3):

1. Bước 1: Khám và tư vấn với bác sĩ

Trước khi thực hiện xét nghiệm, người bệnh sẽ được bác sĩ khám lâm sàng và tư vấn dựa trên tiền sử bệnh lý, triệu chứng và yếu tố nguy cơ. Dựa trên thông tin này, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm cần thiết để có chẩn đoán chính xác nhất.

2. Bước 2: Lấy mẫu máu (hoặc mẫu nước tiểu)

Hầu hết các xét nghiệm sử dụng mẫu máu để phân tích. Quá trình lấy máu diễn ra nhanh chóng, an toàn và thường không gây đau đớn. Nhân viên y tế sẽ sử dụng kim tiêm vô trùng để lấy một lượng máu nhỏ từ tĩnh mạch. Trong một số trường hợp, mẫu nước tiểu có thể được yêu cầu để đánh giá chức năng gan hoặc phát hiện các dấu hiệu bất thường.

3. Bước 3: Phân tích tại phòng xét nghiệm

Mẫu máu hoặc nước tiểu sẽ được gửi đến phòng xét nghiệm để phân tích. Các kỹ thuật viên sử dụng thiết bị chuyên dụng để kiểm tra sự hiện diện của virus, kháng thể, kháng nguyên hoặc các chỉ số chức năng gan. Thời gian phân tích thường kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, tùy thuộc vào loại xét nghiệm và cơ sở y tế.

4. Bước 4: Bác sĩ trả kết quả và tư vấn

Sau khi có kết quả, bác sĩ sẽ giải thích ý nghĩa của các chỉ số và đưa ra hướng dẫn điều trị hoặc theo dõi tiếp theo. Nếu phát hiện viêm gan, bác sĩ sẽ đề xuất phác đồ điều trị phù hợp, chẳng hạn như thuốc kháng virus hoặc theo dõi định kỳ. Trong trường hợp kết quả bình thường, bác sĩ có thể khuyến nghị tiêm vắc xin hoặc thực hiện các biện pháp phòng ngừa.

Một số lưu ý cần biết khi đi tầm soát xét nghiệm viêm gan

Để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Tránh sử dụng rượu bia: Rượu bia có thể làm tăng men gan, ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm. Nên kiêng rượu bia ít nhất 24 - 48 giờ trước khi xét nghiệm để đảm bảo độ chính xác.
• Không sử dụng thuốc gây hại cho gan: Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng gan. Hãy thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn và không kê đơn.
• Nhịn ăn trước xét nghiệm (nếu được yêu cầu): Một số xét nghiệm, đặc biệt là xét nghiệm chức năng gan, yêu cầu nhịn ăn từ 8 - 12 giờ để đảm bảo kết quả không bị ảnh hưởng bởi thực phẩm. Hãy tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ hoặc nhân viên y tế.
• Chuẩn bị tâm lý thoải mái: Xét nghiệm kiểm tra viêm gan là quy trình đơn giản và an toàn, không cần lo lắng quá mức. Việc giữ tinh thần thoải mái giúp quá trình lấy mẫu diễn ra thuận lợi.
• Lựa chọn cơ sở y tế uy tín: Nên thực hiện xét nghiệm tại các bệnh viện, phòng khám hoặc phòng xét nghiệm đạt chuẩn để đảm bảo độ chính xác và an toàn. Các cơ sở uy tín thường sử dụng thiết bị hiện đại và có đội ngũ chuyên môn cao.
• Mang theo hồ sơ y tế: Nếu đã từng xét nghiệm hoặc điều trị bệnh gan trước đó, hãy cung cấp thông tin này cho bác sĩ để có cái nhìn toàn diện về tình trạng sức khỏe.

Ý nghĩa các chỉ số xét nghiệm viêm gan

Kết quả xét nghiệm cung cấp thông tin quan trọng về tình trạng nhiễm virus và mức độ tổn thương gan:

• HBsAg (+): Cho thấy người bệnh đang nhiễm virus viêm gan B, có thể ở giai đoạn cấp tính hoặc mạn tính. Cần thực hiện thêm xét nghiệm như HBV-DNA để đánh giá mức độ hoạt động của virus.
• Anti-HBs (+): Biểu thị người bệnh đã có miễn dịch với virus viêm gan B, thường do tiêm vắc xin thành công hoặc đã khỏi bệnh tự nhiên.
• Anti-HCV (+): Cho thấy người bệnh đã hoặc đang phơi nhiễm với virus viêm gan C. Cần xét nghiệm PCR để xác định virus còn hoạt động hay không và đánh giá mức độ nhiễm trùng.
• ALT/AST tăng cao: Men gan tăng cao là dấu hiệu của tổn thương gan, có thể do viêm gan virus, rượu bia, gan nhiễm mỡ hoặc các nguyên nhân khác.
• Bilirubin tăng: Chỉ số bilirubin tăng cao thường liên quan đến vàng da, vàng mắt hoặc tổn thương gan nặng. Bilirubin cao có thể là dấu hiệu của viêm gan cấp tính hoặc tắc mật.

Bác sĩ sẽ kết hợp nhiều xét nghiệm, triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh lý để đưa ra kết luận chính xác và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.

Xét nghiệm viêm gan là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe gan và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Việc thực hiện xét nghiệm định kỳ, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao, giúp phát hiện sớm và điều trị hiệu quả. Chủ động kiểm tra tại cơ sở y tế uy tín là cách tốt nhất để đảm bảo kết quả chính xác và được tư vấn kịp thời.