Bị chó nhà cắn có sao không? Cách xử trí và tiêm phòng thế nào?

Hiện nay, có rất nhiều ý kiến cho rằng, chỉ có chó hoang ngoài đường khi cắn người mới có nguy cơ lây nhiễm bệnh dại bởi chúng không được chăm sóc cẩn thận, thường xuyên lui tới những khu vực kém vệ sinh, nguy cơ cao tiếp xúc với virus dại. Những ý kiến này cũng khẳng định rằng chó nhà nuôi thường rất sạch sẽ và được chăm sóc cẩn thận, nên nếu chẳng may bị cắn/cào/liếm sẽ không gây ra bệnh dại. Thực hư về những quan điểm này như thế nào? Bị chó nhà cắn có sao không? Cách xử trí và tiêm phòng ra sao?

Chó nhà nuôi có thể bị dại không?

CÓ! Chó nhà nuôi hoàn toàn có thể bị dại. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tại Việt Nam, chó nhà nuôi là nguyên nhân hàng đầu, chiếm 99% trong tổng số các trường hợp lây truyền virus dại từ chó sang người. (1)

Bệnh dại là bệnh lý truyền nhiễm do virus dại (có tên khoa học là Rabies lyssavirus) gây ra với tỷ lệ tử vong lên đến 100% khi người bệnh xuất hiện các triệu chứng lâm sàng của bệnh dại như cơ thể mệt mỏi, suy nhược, yếu cơ, sốt, sợ nước, sợ gió, nhạy cảm với ánh sáng, thay đổi tính tình, tăng động, dễ bị kích thích,... Bệnh dại có thể lây lan nhanh chóng từ chó nhà nuôi sang người thông qua nước bọt chứa virus dại ở vết cắn hoặc vết trầy xước trên da.

Theo BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch Liên chi Hội truyền nhiễm TP.HCM, một con chó ngay khi mới mua về nhà nuôi hoặc mới sinh ra cũng có thể đang trong giai đoạn ủ bệnh dại (2). Ngay cả những con chó nhà nuôi đang khỏe mạnh, với đặc tính năng động, thích khám phá môi trường bên ngoài của loài chó, chúng hoàn toàn có thể tiếp xúc với những con chó dại khác, lây nhiễm virus dại rất nhanh chóng và tiến đến thời kỳ ủ bệnh dại.

Mỗi năm, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC Hoa Kỳ) ghi nhận được 60 - 70 trường hợp chó nhà nuôi mắc bệnh dại. Bên cạnh đó, có 250 báo cáo về mèo nhà nuôi mắc bệnh dại mỗi năm. Hầu hết tất cả những con vật nuôi này đều chưa được tiêm phòng, bị lây nhiễm virus dại và mắc bệnh dại từ các động vật hoang dã ở môi trường bên ngoài như chồn hôi và gấu trúc. (3)

Nhận biết khi chó nhà nuôi bị bệnh dại

Bệnh dại ở chó nhà nuôi thường biểu hiện thông qua một trong hai dạng chính là thể dại điên cuồng hoặc thể dại bại liệt còn gọi là dại câm. Dấu hiệu chó bị dại có thể nhận biết qua các đặc điểm sau:

Thể dại điên cuồng: có ba thời kỳ phân biệt, bao gồm thời kỳ thay đổi thói quen, thời kỳ kích thích và thời kỳ bại liệt.

• Trong giai đoạn đầu, chó có thể thể hiện sự thay đổi rõ rệt trong hành vi, từ sự lo lắng, bứt rứt, cau có, giận dữ đến tâm trạng vui vẻ bất thường hoặc buồn bã và trốn vào nơi kín đáo.
• Ở thời kỳ kích thích, chó có thể trở nên hoảng loạn, dễ bị kích động và thể hiện sự hung dữ bất thường, thậm chí tấn công người lạ, chó cũng có thể gặp tình trạng sốt cao, mắt đỏ, khó nuốt hoặc không chịu ăn, tiếng sủa khàn, lưỡi thè ra và tiết nhiều nước dãi hơn thông thường.
• Cuối cùng, khi tiến đến thời kỳ bại liệt, chó có thể trở nên liệt, không thể nuốt thức ăn và nước uống, đau đớn và tử vong trong 3 - 7 ngày sau đó.

Thể dại câm: thể hiện qua biểu hiện buồn bã, thích nằm trong bóng tối, hàm trễ xuống, lưỡi thè ra, nước dãi chảy không kiểm soát, cảm giác suy nhược, không cắn, không sủa, liệt nửa thân hoặc liệt hai chân sau, chó gầy gò, yếu đuối, thể lực giảm sút nhanh chóng, lịm dần và cuối cùng tử vong.

Bị chó nhà cắn có sao không?

CÓ, THẬM RẤT NGUY HIỂM! Chó nhà nuôi hoàn toàn có thể bị dại, nếu chẳng may bị chó nhà nuôi mắc bệnh dại cắn, nạn nhân hoàn toàn có thể bị lây nhiễm virus dại thông qua vết thương hở hoặc vết trầy xước trên da do chó cắn/cào/liếm. Sau một khoảng thời gian ủ bệnh, virus dại tấn công và gây rối loạn chức năng tế bào của hệ thống thần kinh trung ương, lúc này dại phát bệnh thông qua các biểu hiện điển hình của hội chứng viêm não tủy cấp tính và gây tử vong sau 7 - 10 ngày.

Trên thực tế, đã có rất nhiều báo cáo về các trường hợp vật nuôi mắc bệnh dại, tấn công người và lây truyền bệnh dại. Theo CDC Hoa Kỳ, có khoảng 5.000 trường hợp mắc bệnh dại hàng năm tại Hoa Kỳ, trong đó có đến 10% trường hợp tử vong do bệnh dại có trung gian lây truyền được xác định là vật nuôi tại nhà. Riêng tại Việt Nam đã có rất nhiều trường hợp bị chó nhà cắn, gây mắc dại và tử vong sau vài ngày, vài tháng, thậm chí sau vài năm ủ bệnh.

Chẳng hạn, vào tháng 5/2023, một phụ nữ 38 tuổi tại Vĩnh Phúc đã phát bệnh dại và tử vong sau 3 tháng bị chó nhà nuôi cắn khi đang cho chó ăn (4). Một trường hợp khác được Sở Y tế Đồng Nai ghi nhận vào tháng 7/2023, một người đàn ông 36 tuổi phát bệnh dại và tử vong sau 6 tháng bị con chó nhà nuôi cắn (5).

Xử trí và theo dõi sau khi bị chó nhà cắn

• Sau khi bị chó cắn, dù là chó nhà hay chó hoang, cần nhanh chóng xử lý vết thương ngay lập tức bằng cách rửa sạch toàn bộ vết thương dưới vòi nước sạch và xà phòng liên tục trong vòng 15 phút. Sau đó sát khuẩn vết thương bằng iodine hoặc cồn 45 - 70 độ để giảm thiểu số lượng virus dại tại chỗ. Trong những trường hợp không có các dung dịch sát khuẩn chuyên dụng, có thể sử dụng các chất khử trùng thông thường như rượu, xà phòng, dầu gội, sữa tắm, nước rửa tay,... để rửa vết thương ngay sau khi bị cắn.
• Trong quá trình xử lý vết thương chó cắn, tuyệt đối không làm vết thương bị dập nát khiến tổn thương lan rộng.
• Sau đó, cần đến ngay các cơ sở tiêm phòng dại uy tín gần nhất để được khám và điều trị dự phòng sau khi phơi nhiễm. Tùy theo tình trạng vết thương và tình hình sức khỏe của chó nhà, có thể sử dụng kháng sinh và tiêm phòng uốn ván.
• Đồng thời, tránh khâu kín vết thương ngay sau bị bị chó cắn. Trong trường hợp miệng vết thương to, cần phải khâu để cầm máu và hạn chế nhiễm trùng, nên trì hoãn khâu sau vài giờ đến 3 ngày sau khi đã tiêm điều trị dự phòng sau phơi nhiễm và tiêm huyết thanh kháng dại vào tất cả các vết thương.
• Tuyệt đối không nên tự điều trị bằng các cây thuốc nam, phương pháp điều trị Đông y và các phương pháp dân gian truyền miệng không có cơ sở khoa học về hiệu quả và tính an toàn tại nhà.
• Trong quá trình điều trị, cần cách ly và chăm sóc y tế đặc biệt với bệnh nhân.
• Chú ý sát trùng các đồ vật bị nhiễm chất tiết của bệnh nhân bằng hóa chất diệt khuẩn chuyên dụng để hạn chế tối đa trường hợp virus khu trú trên các bề mặt, ngăn chặn nguy cơ mầm bệnh lây lan cho người khác.

Phác đồ tiêm phòng sau khi bị chó nhà cắn

• Người chưa tiêm dự phòng dại trước đó hoặc tiêm chưa đủ liều:

1.1. Tiêm bắp

- Tiêm 3 liều(*): vào các ngày N0 - N3 - N7 

- Tiêm 5 liều (**) vào các ngày N0 - N3 - N7 - N14 - N28

Lịch tiêm đặt biệt: 4 liều theo lịch: 2 mũi N0 (ở 2 bên chi) - N7 - N21

Lịch tiêm đặc biệt áp dụng trong trường hợp: Không có sẵn huyết thanh kháng dại tại điểm tiêm vắc xin và xa nơi tiêm huyết thanh kháng dại mà người bị thương chưa thể tiếp cận ngay.

• Liều lượng: 0,5 ml/1 mũi

1.2. Tiêm trong da

- Tiêm 2 mũi/1 lần x 3 lần (*): vào các ngày N0 - N3 - N7 

- Tiêm 2 mũi/1 lần x 4 lần (**): vào các ngày N0 - N3 - N7 - N28

-  Liều lượng: 0,1 ml/1 mũi

Lưu ý:

(*) Con vật sống khỏe mạnh sau 10 ngày theo dõi

(**) Con vật chết, bệnh, không theo dõi được trong vòng 10 ngày

Đi tiêm vắc xin dại ngay sau khi bị động vật cắn hoặc càng tiêm càng sớm càng tốt.

Có thể phải kết hợp tiêm vắc xin dại với huyết thanh kháng dại (tùy thuộc vào vết thương, tình trạng sức khỏe của người bị cắn, tình trạng con vật tại thời điểm cắn và trong vòng 10 ngày theo dõi…)

• Người đã tiêm dự phòng đủ liều trước phơi nhiễm hoặc sau phơi nhiễm ít nhất 3 mũi vắc xin dại công nghệ tế bào:

- Tiêm 2 mũi vào các ngày N0 - N3. Có thể tiêm đường bắp (0,5 ml/1 mũi) hoặc tiêm trong da (0,1 ml/1 mũi).

Có thể thấy, đối với người đã hoàn thành lịch tiêm dự phòng dại trước phơi nhiễm, sẽ sử dụng ít liều vắc xin điều trị dự phòng sau phơi nhiễm hơn và đặc biệt không cần sử dụng huyết thanh/globulin phòng bệnh dại, vừa tiết kiệm chi phí tiêm phòng, vừa giảm số lần tiêm và cảm giác đau khi tiêm.

Ngoài ra, cần sử dụng trực tiếp huyết thanh kháng dại nếu bị cắn tại một trong các vị trí sau:

• Vết cắn/cào sâu, nhiều vết
• Gần thần kinh trung ương (đầu, mặt, cổ)
• Vết thương ở vùng có nhiều dây thần kinh như đầu chi, bộ phận sinh dục
• Niêm mạc bị nhiễm nước dãi của chó khi liếm
• Con vật tại thời điểm cắn có triệu chứng dại hoặc không theo dõi được

Đồng thời, cần kiểm tra dị ứng với huyết thanh, nếu kết quả kiểm tra dương tính, tiến hành tiêm huyết thanh dại tại vị trí vết thương theo cách giải mẫn cảm.

Lưu ý, vì bệnh dại sẽ diễn tiến tử vong với tỷ lệ 100% nên không có chống chỉ định dự phòng sau phơi nhiễm, kể cả điều trị dự phòng sau phơi nhiễm bằng huyết thanh kháng dại. Chỉ không sử dụng huyết thanh kháng dại sau khi đã tiêm vắc xin dại mũi đầu tiên (N0) được 7 ngày.

Phòng ngừa bệnh dại

Có thể phòng ngừa bệnh dại bằng việc kết hợp thực hiện các biện pháp sau:

• Chủ động tạo miễn dịch đặc hiệu với virus dại bằng cách tiêm vắc xin phòng dại đầy đủ, đúng lịch theo khuyến cáo của Bộ Y tế. Đây là biện pháp chủ động, hiệu quả, đơn giản và tiết kiệm nhất trong việc bảo vệ sức khỏe con người trước nguy cơ lây nhiễm bệnh và tử vong do bệnh dại .
• Tiêm phòng đầy đủ cho chó mèo nuôi trong nhà và chủ động tiêm nhắc lại hàng năm theo khuyến nghị của Tổ chức Thú y thế giới (OIE) nhằm ngăn chặn sự lây lan của bệnh dại, bảo vệ sức khỏe của vật nuôi và cả cộng đồng.
• Hạn chế việc thả rông chó, mèo và chú ý đeo rọ mõm cẩn thận cho vật nuôi khi ra đường để hạn chế nguy cơ lây nhiễm thông qua vết cắn của các loài vật khác và ngăn ngừa tình trạng vật nuôi tấn công người khác.
• Tránh đùa nghịch, trêu chọc chó, mèo.
• Nếu phát hiện động vật nghi ngờ mắc bệnh dại, cần báo cáo ngay với cơ quan thú y để có biện pháp xử lý con vật và ổ dại kịp thời.
• Tuyên truyền giáo dục sức khỏe, cập nhật và cung cấp thông tin cần thiết cùng những hướng dẫn khoa học về cách phòng chống bệnh dại.

⇒ Tham khảo thêm: Chó đã được tiêm phòng dại cắn có sao không? Có bị dại không?

Thắc mắc “Bị chó nhà cắn có sao không?” đã được giải đáp. Hoàn toàn trái ngược với những ý kiến cho rằng chỉ có chó hoang mới có thể gây ra bệnh dại, đe dọa đến tính mạng của người bệnh, chó nhà nuôi hoàn toàn có thể mắc bệnh dại và lây truyền dại cho con người thông qua các vết cắn/cào hoặc liếm lên niêm mạc. Thậm chí, chó nhà nuôi còn được xác định là nguyên nhân trung gian hàng đầu gây ra bệnh dại ở người hàng năm trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng bởi sự chủ quan khi tiếp xúc với vật nuôi và thiếu kiến thức dự phòng bệnh dại của người nuôi.