Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại khác biệt khi sử dụng ra sao?

Dại là căn bệnh truyền nhiễm virus cấp tính do vết cắn, cào, liếm từ động vật nhiễm bệnh; có thể gây những hậu quả nặng nề ở não và hệ thần kinh. Nguy cơ tử vong là 100% nếu phát bệnh. Tuy nguy hiểm, nhưng bệnh có thể được phòng ngừa và điều trị dự phòng hiệu quả bằng vắc xin dại và huyết thanh kháng dại.

Trước khi đi vào định nghĩa vắc xin dại và huyết thanh kháng dại, ta cần hiểu các khái niệm cơ bản về vắc xin và huyết thanh - hai phát minh đột phá của con người trong việc phòng ngừa và điều trị nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Vắc xin là chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, có nguồn gốc từ vi sinh vật đã được làm mất khả năng gây bệnh hoặc nguồn gốc không phải vi sinh vật nhưng có cấu trúc kháng nguyên giống với vi khuẩn/ virus gây bệnh. Khi đưa vào cơ thể, vắc xin sẽ kích thích cơ thể chủ động tạo ra kháng thể phòng bệnh nhưng cần thời gian để cơ thể nhận diện kháng nguyên và sinh kháng thể, thông thường mất khoảng 2-4 tuần sau khi tiêm vắc xin nhưng kháng thể sinh ra sẽ tồn tại lâu dài. Do đó, tiêm vắc xin được xem là phương pháp phòng bệnh chủ động, an toàn và hiệu quả nhất hiện nay. Từ khi xuất hiện, vắc xin đã và đang ngăn chặn hàng triệu ca tử vong do các bệnh truyền nhiễm, chặn đứng nhiều đại dịch chết người trên toàn thế giới.

Huyết thanh, khác với vắc xin, được sử dụng để tạo miễn dịch thụ động bằng cách đưa kháng thể vào cơ thể để ngay lập tức cơ thể có đủ khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn bằng phản ứng trung hòa kháng nguyên, kháng thể. Do kháng thể có được từ huyết thanh không phải do cơ thể tạo ra, nên mặc dù có hiệu quả ngay sau khi tiêm nhưng chỉ tồn tại được trong một thời gian ngắn. Thông thường khi sử dụng huyết thanh, các bác sĩ sẽ kết hợp tiêm vắc xin để phòng ngừa và điều trị dự phòng bệnh hiệu quả.

Có nhiều loại huyết thanh có thể kể đến như huyết thanh kháng dại, huyết thanh kháng độc tố bạch hầu, huyết thanh kháng độc tố uốn ván.

Vắc xin dại là gì?

Vắc xin dại là vắc xin chứa virus bất hoạt, có khả năng kích thích cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại virus dại. Vắc xin dại có thể được sử dụng cả trước và sau phơi nhiễm virus dại. Trước đây, vắc xin dại thế hệ cũ được xem là không an toàn và thường xuyên gây ra nhiều tác dụng phụ do có nguồn gốc từ tế bào thần kinh, có thể gây biến chứng cho người sử dụng với tỷ lệ 1/300 trường hợp (2). Tuy nhiên, khi đưa vắc xin dại thế hệ mới vào sử dụng với mức độ an toàn và hiệu quả cao, các loại vắc xin dại thế hệ cũ đã được ngưng sử dụng.

Vắc xin dại thế hệ mới đang được sử dụng hiện nay được sản xuất từ tế bào Vero tinh chế, có tính miễn dịch và an toàn cao, hiệu quả gấp 10 lần so với vắc xin thế hệ cũ và đặc biệt là không kèm theo các biến chứng nguy hiểm về thần kinh cho người sử dụng.

Hiện trên thế giới đang lưu hành khá nhiều loại vắc xin phòng dại với xuất xứ, nguồn gốc khác nhau. Có thể kể đến bao gồm:

• Vắc xin Verorab: do Sanofi Pasteur (Pháp) sản xuất, là vắc xin thế hệ mới được chỉ định tiêm chủng cho cả trẻ em và người lớn trước phơi nhiễm hoặc sau phơi nhiễm khi bị động vật nghi bị dại cắn. Vắc xin có dạng bột và dung môi (nước pha tiêm) hoàn nguyên thành hỗn dịch tiêm.
• Vắc xin Abhayrab: do công ty Human Biological Institute (Ấn Độ) sản xuất, được chỉ định tiêm phòng trước và sau phơi nhiễm virus dại. Vắc xin hiện được lưu hành tại các cơ sở tiêm chủng dịch vụ như Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC.
• Vắc xin Indirab: do Công ty Bharat Biotech International Limited (Ấn Độ) sản xuất, dự phòng virus dại trước và sau phơi nhiễm.
• Vắc xin Rabipur (hay còn được gọi là PCEC): do Công ty Chiron Behring Vaccines Pvt. Ltd. (Ấn Độ) sản xuất, là vắc xin đông khô đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về tính an toàn và hiệu lực, không chứa tá dược và chất bảo quản. Vắc xin được bào chế từ phôi gà, dùng theo đường tiêm bắp.
• Vắc xin Speeda: được sản xuất theo công nghệ nuôi cấy tế bào Vero tinh khiết do công ty Liaoning Chengda Biotechnology (Trung Quốc).
• Vắc xin HDCV: là vắc xin tế bào lưỡng bội do Imovax, Sanofi Pasteur sản xuất, được đánh giá an toàn và hiệu quả, dùng cho các đối tượng nguy cơ cao tiếp xúc với virus dại như nhân viên thú y, bác sĩ thú y, người vận chuyển thú, người thường xuyên du lịch, đi tới các vùng lưu hành dịch.
• Vắc xin PCECV: do RabAvert, Novartis sản xuất, đã trải qua hàng loạt các cuộc kiểm tra về chất lượng, hiệu lực, độ an toàn và tính vô trùng. Hiện vắc xin chưa được lưu hành tại Việt Nam.

Hiện tại Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC đang lưu hành 2 loại vắc xin phòng dại thế hệ mới nhất Verorab (Pháp) và Abhayrab (Ấn Độ) được đánh giá an toàn, hiệu quả cao. Liên hệ Hotline VNVC 028 7102 6595 hoặc fanpage https://www.facebook.com/trungtamtiemchungvnvc để được tư vấn và tiêm chủng vắc xin phòng dại thế hệ mới trước và sau khi phơi nhiễm với virus dại.

Huyết thanh kháng dại là gì?

Huyết thanh kháng dại là dung dịch không màu hoặc có màu vàng nhạt, dùng để tạo nhanh miễn dịch thụ động cho người tiếp xúc với virus dại. Kháng thể có trong huyết thanh kháng dại có tác dụng trung hòa, làm chậm sự lan tỏa virus từ đó ức chế nguy cơ gây bệnh. Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại thường được kết hợp với nhau để tạo hiệu quả điều trị dự phòng bệnh dại.

Thông thường, khi có chỉ định dùng huyết thanh kháng dại, người bệnh chỉ tiêm 1 lần sau khi bị cắn. Huyết thanh kháng dại cần tiêm càng sớm càng tốt sau khi bị động vật cắn. Không tiêm huyết thanh trễ hơn 7 ngày sau ngày tiêm liều đầu tiên vắc xin dại.

Các loại huyết thanh kháng dại phổ biến hiện nay gồm:

• Huyết thanh SAR: do Viện vắc xin và sinh phẩm y tế Nha Trang (IVAC) sản xuất, được sử dụng rộng rãi tại thị trường Việt Nam cho các trường hợp phơi nhiễm hoặc nghi ngờ phơi nhiễm với virus dại;
• Huyết thanh Favirab: globulin miễn dịch đặc hiệu, được tinh chế từ huyết thanh ngựa, nghiên cứu và phát triển bởi Tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới Sanofi Pasteur (Pháp);
• Huyết thanh RIG: là globulin kháng dại, được điều chế từ huyết thanh hoặc huyết tương người trưởng thành khỏe mạnh, không chứa kháng nguyên bề mặt của virus viêm gan B, kháng thể kháng HIV và HCV. Huyết thanh kháng dại RIG được cô đặc thông qua quá trình tách chiết, phân loại trong Ethanol lạnh.

Huyết thanh kháng dại và vắc xin dại được chỉ định dùng cho các trường hợp có vết thương do động vật dại gây ra như: vết cắn, cào làm rách da, chảy máu tại các vùng gần khu vực thần kinh trung ương như đầu - mặt - cổ, bộ phận sinh dục, vùng có nhiều dây thần kinh như đầu ngón tay, ngón chân. Bị nước bọt của động vật nghi dại dính vào niêm mạc miệng hoặc vùng da bị tổn thương. Bị cắn nghiêm trọng, nhiều vết thương sâu, chảy nhiều máu.

So sánh vắc xin dại và huyết thanh kháng dại

Việc sử dụng vắc xin dại và huyết thanh kháng dại có một số điểm khác biệt nhất định. Mời bạn xem thông tin trong bảng sau.

Vắc xin dại và huyết thanh kháng dại là hai loại vũ khí mạnh mẽ để tạo hiệu quả điều trị dự phòng bệnh dại. Dại là một căn bệnh nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong 100% khi phát bệnh, vì vậy người dân cần có ý thức phòng bệnh chủ động trước phơi nhiễm với virus bằng vắc xin, cũng như kịp thời sơ cứu, điều trị ngay sau khi bị động vật cào, cắn.