Phản ứng sau tiêm phế cầu và cách xử lý hiệu quả, an toàn

Các phản ứng sau tiêm phế cầu như sưng, đỏ, đau tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi là dấu hiệu bình thường cho thấy hệ thống miễn dịch đã được kích hoạt để sản sinh kháng thể đặc hiệu chống lại tác nhân gây bệnh và bảo vệ cơ thể. Hầu hết các phản ứng sau tiêm thường nhẹ, sẽ thuyên giảm sau khoảng 1 - 2 ngày mà không cần can thiệp điều trị và cũng không để lại cái vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe người được tiêm.

Tiêm vắc xin phế cầu có an toàn không?

Tiêm vắc xin phế cầu là biện pháp an toàn, đơn giản, hiệu quả lâu dài giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng do phế cầu khuẩn gây ra.

Các tổ chức Y tế uy tín trên thế giới cho biết để chính thức được sử dụng trên toàn cầu và triển khai tiêm chủng rộng rãi cho người dân, không chỉ riêng vắc xin phế cầu mà tất cả các loại vắc xin khác đều phải trải qua 3 giai đoạn thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt với hàng trăm nghìn tình nguyện viên để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả bảo vệ. Thậm chí tính an toàn của vắc xin vẫn được FDA và CDC tiếp tục theo dõi cẩn thận thông qua về việc phát hiện các tác dụng phụ sau khi tiêm chủng.

• Giai đoạn 1: Thử nghiệm tiêm vắc xin phế cầu ở các nhóm nhỏ (20 – 100) người. Tại giai đoạn này, các nhà nghiên cứu sẽ thu thập thông tin về mức độ an toàn của vắc xin ở người bao gồm việc xác định các tác dụng phụ cũng như nghiên cứu vắc xin hoạt động tốt như thế nào trong việc kích thích hệ miễn dịch.
• Giai đoạn 2: Thử nghiệm tiêm vắc xin phế cầu mở rộng tới hàng trăm (100 – 300) người hoặc số lượng lớn hơn. Những tình nguyên viện tham gia thử nghiệm có các đặc điểm (tuổi tác, sức khỏe) tương tự đối với đối tượng được khuyến cáo tiêm chủng vắc xin. Các nhà nghiên cứu cũng sẽ thu thập thêm được tính an toàn cũng như các phản ứng sau tiêm phế cầu, rủi ro nếu có xảy ra.
• Giai đoạn 3: Thử nghiệm tiêm vắc xin mở rộng tới hàng nghìn (1.000 – 3.000) tình nguyện viên hoặc số lượng lớn hơn. Trong giai đoạn này, các nhà nghiên cứu tiếp tục xác nhận vắc xin hoạt động tốt như thế nào, theo dõi các tác dụng phụ phổ biến và ít phổ biến hơn, đồng thời thu thập thông tin để hỗ trợ việc sử dụng an toàn ở người.
• Giai đoạn 4: Sau khi được FDA chấp thuận, vắc xin tiếp tục được giám sát ở giai đoạn 4 để đánh giá tính an toàn và hiệu quả sau khi đưa vào sử dụng. (1)

Trước khi được cấp phép lưu hành tại Việt Nam, vắc xin phế cầu nói riêng và tất cả các loại vắc xin khác nói chung đều phải được kiểm định và cấp giấy chứng nhận trước khi sử dụng tiêm cho người dân.

Quy trình kiểm định này bao gồm nhiều bước quan trọng. Đầu tiên, hồ sơ sản xuất của vắc xin được thẩm định kỹ lưỡng để đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng. Tiếp theo, mẫu từ lô sản phẩm cụ thể được kiểm tra để xác nhận tính an toàn và hiệu quả.

Ngoài ra, giấy phép xuất xưởng của Cơ quan Quản lý Quốc gia (NRA) từ nước sản xuất cũng phải được đệ trình nhằm đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế. Giấy chứng nhận phân tích, hay COA (giấy phân tích thành phần vắc xin) từ nhà sản xuất là yếu tố không thể thiếu trong quá trình này. Tính liên tục và an toàn của chuỗi dây chuyền bảo quản lạnh trong suốt quá trình nhập khẩu và vận chuyển cũng được đánh giá cẩn thận.

Chỉ khi hoàn tất đầy đủ các bước kiểm định này và đạt được giấy chứng nhận xuất xưởng lô thì vắc xin mới được phép lưu hành chính thức tại Việt Nam.

Tỷ lệ xảy ra các phản ứng sau khi tiêm phế cầu nghiêm trọng là cực kỳ thấp, trong khi lợi ích mà loại vắc xin này mang lại trong việc ngăn ngừa các bệnh lý nguy hiểm do phế cầu khuẩn gây ra là rất lớn. Do đó, vắc xin phế cầu được đánh giá là an toàn và hiệu quả trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là đối với trẻ dưới 5 tuổi, người lớn trên 65 tuổi, người có bệnh nền mạn tính và những người có hệ miễn dịch suy giảm.

Phản ứng sau tiêm phế cầu như thế nào?

1. Các phản ứng sau tiêm phế cầu thường gặp

Các chuyên gia nhấn mạnh vắc xin phế cầu rất an toàn. Tuy nhiên, bất cứ thứ gì hay cụ thể là sinh phẩm y tế khi được đưa vào cơ thể cũng được xem là “yếu tố lạ” và có thể gây ra một số tác dụng phụ thông thường và vắc xin cũng không ngoại lệ.

Các phản ứng sau tiêm vắc xin phế cầu được coi là dấu hiệu bình thường cho thấy hệ thống miễn dịch đã được kích hoạt để chiến đấu chống lại các tác nhân gây bệnh bảo vệ cơ thể. Các phản ứng này thường nhẹ, không đáng lo ngại và sẽ tự biến mất sau 1 - 2 ngày mà không cần can thiệp điều trị. Các phản ứng sau tiêm vắc xin phế cầu thường gặp bao gồm:

• Phản ứng tại chỗ: ban đỏ, chai cứng, sưng đau, tăng nhạy cảm tại chỗ tiêm
• Phản ứng toàn thân: sốt, đau đầu, buồn ngủ, giảm cảm giác thèm ăn, nôn mửa, tiêu chảy

Theo các chuyên gia, phản ứng nhẹ hay nặng sau khi tiêm vắc xin tùy thuộc vào nhiều yếu tố như: đáp ứng miễn dịch của từng cơ thể, thành phần có trong của vắc xin...

Tuy nhiên, nếu các phản ứng này kéo dài, không thuyên giảm hoặc ngày càng nghiêm trọng, cần khẩn trương đưa người được tiêm đến ngay các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được kiểm tra và xử trí kịp thời, tránh các biến cố bất lợi đe dọa tính mạng.

⇒ Tìm hiểu thêm: Tiêm phế cầu có sốt không? Chăm sóc trẻ để giảm sốt ra sao?

2. Phản ứng sau khi tiêm phế cầu nghiêm trọng

Ghi nhận từ thực tế cho thấy rất hiếm khi xảy ra các phản ứng sau khi tiêm vắc xin phế cầu nghiêm trọng. Mặc dù hiếm, nhưng những phản ứng nghiêm trọng này có thể đe dọa tính mạng người tiêm nếu không được phát hiện sớm và cấp cứu kịp thời. Đây chính là lý do vì sao sau khi tiêm chủng, người được tiêm cần ở lại điểm tiêm chủng tối thiểu 30 phút để được theo dõi các phản ứng sau tiêm. Một số phản ứng sau khi tiêm phế cầu nghiêm trọng có thể xuất hiện gồm có:

• Phản ứng dị ứng: trong một số trường hợp rất hiếm gặp, trẻ em hoặc người lớn có thể gặp phản ứng dị ứng nghiêm trọng (phản ứng phản vệ) sau khi tiêm bất kỳ loại vắc xin phế cầu nào khiến người bệnh khó thở, ho, ngất xỉu, ngứa, phát ban. Lúc này, bệnh nhân cần được xử trí tại chỗ đúng cách và đưa đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt.
• Phản ứng hiếm gặp: viêm tủy cắt ngang (TM), động kinh, hội chứng đau vùng phức hợp, hội chứng đáp ứng viêm toàn thân (SIRS), hành vi bất thường hoặc nhầm lẫn, chấn thương nghiêm trọng ở vai hoặc mất khả năng vận động cánh tay (SIRVA), hội chứng Guillain-Barré, ngất xỉu sau khi tiêm (ngất xỉu), viêm đa dây thần kinh mất myelin mạn tính… (2)

Bất kỳ ai cũng tiềm ẩn nguy cơ đối mặt với các phản ứng sau tiêm phế cầu vì nhiều lý do khác nhau. Đôi khi phản ứng phụ không xảy ra ngay lập tức mà có thể xuất hiện sau thời điểm tiêm vắc xin một khoảng thời gian nhất định. Chính vì vậy, việc ở lại điểm tiêm chủng tối thiểu 30 phút và tiếp tục theo dõi tại nhà 48 - 72h để theo dõi phản ứng sau tiêm đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo an toàn và hiệu quả vắc xin, đồng thời giúp phát hiện sớm và xử lý kịp thời các triệu chứng bất thường (nếu có) xảy ra.

Nguyên nhân gây ra các phản ứng sau tiêm phế cầu

Phân tích về nguyên nhân xảy ra các phản ứng sau khi tiêm phế cầu, chuyên gia từ hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết chúng có thể đến từ một trong số các nguyên nhân sau:

1. Phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra do bản chất vắc xin

Phản ứng phụ này xảy ra khi cơ thể phản ứng với các thành phần cụ thể có trong vắc xin phế cầu. Các thành phần này có thể bao gồm kháng nguyên và một số thành phần khác như tá dược giúp tăng cường phản ứng miễn dịch, kháng sinh (ngăn ngừa nhiễm khuẩn trong quá trình sản xuất), các chất bảo hoạt quản để làm bất hoạt virus, giải độc tố vi khuẩn và ngăn ngừa nhiễm trùng thứ cấp như thiomersal, formaldehyde và chất ổn định thiomersal, formaldehyde nhằm kiểm soát nồng độ axit, ổn định kháng nguyên.

Khi những thành phần này được đưa vào cơ thể, hệ thống miễn dịch có thể nhận diện chúng là "kẻ ngoại lai" và kích hoạt phản ứng miễn dịch, dẫn đến các phản ứng sau tiêm vắc xin phế cầu như sốt, đau đầu, buồn ngủ, giảm cảm giác thèm ăn, nôn mửa, tiêu chảy, ban đỏ, chai cứng, sưng đau, tăng nhạy cảm tại chỗ tiêm… Những phản ứng này thường là dấu hiệu bình thường cho thấy vắc xin đang hoạt động và cơ thể đang sản sinh kháng thể để chiến đấu chống lại vi khuẩn phế cầu.

Tuy nhiên, một số người có thể nhạy cảm với một hoặc nhiều thành phần trong vắc xin, dẫn đến các phản ứng nghiêm trọng hơn như dị ứng hoặc sốc phản vệ. Mặc dù rất hiếm khi xảy ra, nhưng các phản ứng nghiêm trọng đòi hỏi sự can thiệp y tế kịp thời để đảm bảo an toàn cho người tiêm chủng.

Cần lưu ý, các phản ứng phụ sau tiêm là dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch đang phản ứng lại với các thành phần kháng nguyên có trong vắc xin và sinh kháng thể đặc hiệu, chủ động chống lại các kháng nguyên đó nhưng không đồng nghĩa với việc các trường hợp sau tiêm không xuất hiện phản ứng phụ là vắc xin không có hiệu quả.

Xem thêm: Trẻ tiêm phế cầu về bị ho có nguy hiểm không?

2. Phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra do sai sót tiêm chủng

Phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra do sai sót tiêm chủng xảy ra do không tuân thủ đúng quy trình tiêm chủng theo quy định của Bộ Y tế như sử dụng liều lượng không chính xác, bảo quản vắc xin không đúng cách hoặc kỹ thuật tiêm không đạt chuẩn.

Tuy nhiên, những phản ứng phụ này đều có thể phòng tránh hiệu quả bằng cách lựa chọn địa chỉ tiêm chủng an toàn, uy tín, chất lượng hàng đầu, đảm bảo quy trình bảo quản, vận chuyển vắc xin đúng cách và có đào tạo các cán bộ và nhân viên y tế và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định trong thực hành an toàn tiêm chủng.

⇒ Tìm hiểu thêm: Tiêm phế cầu ở đâu tại HCM uy tín, an toàn?

3. Phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra do lo lắng khi tiêm chủng

Trong một số trường hợp, phản ứng sau tiêm vắc xin phế cầu có thể xảy ra do người đi tiêm mang tâm lý lo lắng, căng thẳng, sợ hãi trước khi tiến hành tiêm chủng hoặc những người mắc phải hội chứng sợ kim tiêm (còn gọi là Trypanophobia hoặc Belonephobia), thường hay gặp ở nhóm trẻ lớn, người lớn, người cao tuổi… Lo lắng quá mức có thể kích hoạt phản ứng thể chất như nhịp tim tăng, chóng mặt hoặc ngất xỉu ngay sau khi tiêm.

Do đó, trong trường hợp này các cán bộ y tế cần giúp người tiêm hiểu rõ về quy trình tiêm chủng, các phản ứng thường gặp sau tiêm nhằm giúp người tiêm bớt căng thẳng, lo lắng, cảm thấy thoải mái trước khi tiến hành tiêm chủng.

4. Phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra do trùng hợp ngẫu nhiên

Đôi khi, các phản ứng sau tiêm phế cầu xảy ra không phải do bản chất vắc xin, sai sót trong quá trình tiêm chủng hay tâm lý của người tiêm gây ra mà là sự trùng hợp ngẫu nhiên với một tình trạng bệnh lý khác. Thống kê cho thấy các bệnh trùng hợp ngẫu nhiên thường gặp bao gồm đột tử (chiếm khoảng 44%), tai nạn nghẹt thở trên giường (25%), sặc sữa, nhiễm trùng hệ hô hấp, tiêu hóa, thần kinh, bệnh bẩm sinh như bệnh tim bẩm sinh hay sang chấn sản khoa…

Chính vì vậy, việc hiểu rõ và theo dõi tình trạng sức khỏe trước và sau khi tiêm chủng sẽ giúp phân biệt rõ ràng giữa phản ứng phụ do vắc xin và các vấn đề sức khỏe không liên quan.

Hướng dẫn xử lý phản ứng sau tiêm phế cầu

Phản ứng sau tiêm phế cầu là nhẹ và hoàn toàn bình thường nếu được theo dõi sát sao và xử trí nhanh, đúng cách. Về nguyên tắc chung đối với tất cả các vắc xin, người được tiêm chủng cần tuân thủ nguyên tắc theo dõi các phản ứng sau tiêm tại trung tâm tiêm chủng ít nhất 30 phút. Sau khoảng thời gian này, nếu người tiêm không xuất hiện bất cứ triệu chứng bất thường nào sẽ được cán bộ y tế hướng dẫn cách chăm sóc và theo dõi các phản ứng tại nhà trong 48 - 72 giờ tiếp theo.

Đối với các phản ứng nhẹ và thông thường, người tiêm có thể thực hiện một số phương pháp sau để giảm bớt sự khó chịu của các triệu chứng:

• Khi vị trí tiêm xuất hiện tình trạng sưng, đỏ, đau nhức, người tiêm có thể áp dụng phương pháp chườm mát để làm dịu bằng cách sử dụng một khăn sạch, mềm nhúng vào nước mát (không quá lạnh), sau đó vắt khô khăn và chườm nhẹ nhàng lên vết tiêm. Phương pháp này giúp giảm sưng, làm dịu cảm giác đau nhức và thúc đẩy quá trình phục hồi. Tuy nhiên, cần tránh chườm đá trực tiếp lên da để tránh gây tổn thương mô và không thoa dầu, đắp khoai tây, lá cây, nặn chanh lên vết tiêm vì có thể khiến vết tiêm nhiễm khuẩn dẫn đến áp xe vết tiêm.
• Nếu gặp tình trạng sốt cao, có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau/ hạ sốt thông thường như paracetamol. Nếu trẻ em xuất hiện tình trạng sốt cao, bên cạnh việc cho trẻ uống thuốc hạ sốt, bố mẹ hoặc người chăm sóc trẻ có thể kết hợp lau mát cơ thể trẻ bằng nước ấm. Thao tác tự hiện như sau, sử dụng một khăn sạch, mềm nhúng vào nước có nhiệt độ thấp hơn 2 độ C so với thân nhiệt trẻ. Sau đó, nhẹ nhàng lau khắp cơ thể trẻ, đặc biệt là những vùng như trán, nách và bẹn - nơi có nhiều mạch máu lớn, giúp tăng cường hiệu quả hạ nhiệt. Lưu ý, tuyệt đối không dùng nước lạnh hoặc quá nóng, cồn hay dấm để lau người cho trẻ. Thực hiện lau mát trong khoảng 10 - 15 phút, kết hợp theo dõi nhiệt độ của trẻ để đảm bảo cơn sốt được kiểm soát tốt.
• Ngoài ra, trong thời gian này, mẹ cũng cần cho trẻ bú nhiều hơn mọi ngày để đảm bảo cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, giúp trẻ tăng cường sức đề kháng, đẩy nhanh quá trình phục hồi sức khỏe sau tiêm vắc xin.

Trường hợp nào cần đến gặp bác sĩ sau khi tiêm phế cầu?

Sau khi tiêm vắc xin phế cầu, hầu hết các phản ứng phụ là nhẹ và tự thuyên giảm trong vòng 1 - 2 ngày mà không cần can thiệp điều trị. Tuy nhiên, có một số trường hợp đặc biệt cần đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Nếu xuất hiện bất cứ phản ứng sau tiêm phế cầu bất thường như sốt cao trên 39 độ C không thuyên giảm, đau đầu, chóng mặt, vật vã, khó thở, nghẹt thở, tụt huyết áp, choáng váng, khóc thét, quấy khóc kéo dài li bì trên 3 tiếng..., cần nhanh chóng đến ngay các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được cấp cứu kịp thời, tránh sự cố bất lợi gây nguy hiểm đến tính mạng và sức khỏe.

Tóm lại, vắc xin phế cầu là rất an toàn. Các phản ứng sau tiêm phế cầu thường là các phản ứng phụ thông thường diễn biến từ nhẹ đến trung bình và đây đều là các phản ứng hoàn toàn bình thường, có thể cho biết cơ thể đang tạo ra miễn dịch phòng phế cầu khuẩn, sẽ thuyên giảm và biến mất dần sau 1 - 2 ngày mà không cần điều trị y tế.

Tỷ lệ xảy ra các phản ứng sau tiêm phế cầu nghiêm trọng là rất hiếm. Do đó, người dân có thể hoàn toàn yên tâm và đi tiêm vắc xin phế cầu đầy đủ, đúng lịch theo lịch hẹn của bác sĩ để cơ thể có kháng thể bảo vệ trước tác nhân gây bệnh nguy hiểm, giảm tỷ lệ mắc, nhập viện cũng như các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí là tử vong do bệnh gây ra.