Ai dễ nhiễm não mô cầu?

Não mô cầu khuẩn dễ lây lan trong môi trường tập thể như trường học, doanh trại, ký túc xá, gia tăng vào mùa xuân do khí hậu lạnh, ẩm, hiện đã có vắc xin phòng ngừa.

BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC khuyến cáo người dân cần chủ động tiêm ngừa đầy đủ các loại vắc xin quan trọng, nhất là các vắc xin phòng các bệnh lưu hành phổ biến vào mùa xuân, khi khí hậu mùa xuân lạnh, ẩm, mùa lễ hội, nhu cầu tụ tập sau Tết tăng như vắc xin não mô cầu. Thông tin từ một số bệnh viện cho biết tiếp nhận các ca mắc não mô cầu nặng, đã có ca tử vong.

Bệnh do não mô cầu khởi phát đột ngột, diễn tiến nhanh, gây tử vong sau 24 giờ

Bác sĩ Chính cho biết não mô cầu là bệnh do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra. Bệnh có khả năng gây tử vong nhanh chỉ trong 24 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng đầu tiên. Các triệu chứng của bệnh không điển hình, dễ nhầm lẫn với cảm thường, ví dụ nhức đau họng, sốt, buồn nôn… dẫn đến dễ chẩn đoán sai, phát hiện muộn.

Trong vòng 8 giờ đầu, người bệnh có các triệu chứng không rõ ràng như cúm gồm đau đầu, sốt, viêm họng, sổ mũi, biếng ăn, buồn nôn. Từ giờ thứ 9 đến 15, xuất hiện tử ban, lạnh tay chân, cứng cổ, sợ ánh sáng. Từ 16 đến 24 giờ, bệnh nhân co giật, mê sảng, mất ý thức, tử vong. Bên cạnh đó, dấu hiệu phát ban điển hình của bệnh có thể không xuất hiện dẫn đến bỏ lỡ cơ hội điều trị sớm.

Như ca bệnh 7 tuổi ở Bắc Kạn, sau khi vào viện với tình trạng ho, sốt 38 độ, đến tối cùng ngày, bệnh nhân rơi vào hôn mê, ngừng tuần hoàn. Hiện bệnh nhân đang được điều trị tích cực tại Bệnh viện Nhi Trung Ương.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thống kê mỗi năm thế giới có khoảng 1,2 triệu ca mắc viêm màng não do não mô cầu và 135.000 ca tử vong do vi khuẩn não mô cầu. Tại Việt Nam, theo báo cáo thống kê bệnh truyền nhiễm Bộ Y tế năm 2016, viêm màng não do não mô cầu là 1 trong 10 bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ tử vong cao nhất với hàng chục ca mắc mỗi năm.

Hai thể bệnh do não mô cầu thường gặp là viêm màng não, nhiễm trùng máu và các thể khác ít gặp hơn như viêm phổi, viêm khớp, viêm màng ngoài tim, viêm kết mạc…

Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), khoảng 50% bệnh nhân mắc bệnh do não mô cầu tử vong nếu không được điều trị đúng cách. Dù được điều trị kịp thời và tích cực, bệnh cũng có tỷ lệ tử vong cao, lên đến 15%. Có đến 20% bệnh nhân sống sót sau viêm màng não do não mô cầu phải chịu nhiều di chứng về thể chất và tinh thần như cắt cụt chi, điếc, mù lòa, chậm phát triển tâm thần và hành vi…

Thanh thiếu niên: Nhóm đối tượng nguy cơ cao lây nhiễm và mắc bệnh do não mô cầu

Trong một nghiên cứu về bệnh do não mô cầu ở 101 trường hợp thanh thiếu niên ở Anh từ 16 – 22 tuổi, có 58% gặp các vấn đề như sẹo da, chóng mặt, hạn chế khả năng vận động, rối loạn ngôn ngữ, mất thính lực, cắt cụt chi, co giật.

Theo dữ liệu giám sát của Bộ Y tế Công cộng Anh, khoảng 9/10 trẻ em và thanh thiếu niên tử vong do bệnh viêm màng não mô cầu xâm lấn không qua khỏi trong khung 24 giờ, kể từ khi được chẩn đoán.

Lứa tuổi nào cũng có nguy cơ mắc bệnh nhưng ba nhóm có tỷ lệ nhiễm cao hơn là trẻ dưới 5 tuổi, thanh thiếu niên, người bị suy giảm miễn dịch. Tỷ lệ người khỏe mạnh mang vi khuẩn cao trong cộng đồng nhưng không biểu hiện triệu chứng hoặc chỉ viêm mũi họng thông thường khiến dịch bệnh rất khó kiểm soát.

Theo Cục Y tế dự phòng, bệnh do não mô cầu thường xảy ra ở nơi tập trung đông người như nhà trẻ, trường học, ký túc xá, doanh trại…

Bác sĩ Chính lý giải não mô cầu lây lan qua đường hô hấp thông qua các giọt nước bọt nhỏ hoặc dịch tiết mũi họng khi nói chuyện, tiếp xúc gần. Bên cạnh đó, việc thường xuyên du lịch, di chuyển, công tác ở nhiều vùng miền khác nhau làm tăng nguy cơ tiếp xúc với các chủng vi khuẩn não mô cầu khác nhau. Cường độ vận động cao, áp lực công việc hoặc chế độ dinh dưỡng không đầy đủ cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn tấn công.

Ví dụ ngày 13/2, Bệnh viện Trung ương quân đội 108 (Hà Nội) tiếp nhận một quân nhân 25 tuổi ngừng tuần hoàn ngoại viện do sốc nhiễm khuẩn não mô cầu thể tối cấp. Trước đó, bệnh nhân có biểu hiện sốt, buồn nôn và đau bụng. Các cán bộ, chiến sĩ tiếp xúc cùng đơn vị với quân nhân cũng được lấy mẫu, xét nghiệm và cách ly theo dõi các trường hợp tiếp xúc gần.

Bác sĩ Chính dẫn các nghiên cứu trên thế giới về tân binh quân đội và sinh viên đại học ở Hy Lạp (2014  - 2015) và Mỹ (2015) cho thấy kết quả là học sinh, sinh viên ở ký túc xá, tân binh, chiến sĩ ở doanh trại quân đội có thể mang vi khuẩn não mô cầu cao gấp 2 - 3 lần. Theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ, trong khoảng 590.000 sinh viên năm nhất sống trong ký túc xá, tỷ lệ mắc bệnh não mô cầu là 4,6/100.000, cao hơn bất kỳ nhóm tuổi nào trong dân số ngoài trẻ em dưới 2 tuổi.

Tại Việt Nam, nghiên cứu tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 từ năm 2012 đến 2014 phát hiện, khoảng 25% tân binh ở độ tuổi 18 - 25 mang vi khuẩn não mô cầu không có triệu chứng tức người lành mang trùng, nhóm huyết thanh B chiếm 53,19% trường hợp.

Một nghiên cứu được tiến hành tại tất cả bệnh viện quân y Việt Nam từ tháng 1.2014 đến tháng 6.2021 được đăng tải trên Thư viện Y khoa quốc gia Mỹ cho thấy có 69 ca mắc bệnh do não mô cầu xâm lấn như viêm màng não, nhiễm trùng huyết, chủ yếu ở quân dân nghĩa vụ, chiếm 91%. Tỷ lệ mắc hàng năm cao nhất là 3,33/100.000 quân nhân mỗi năm. Các triệu chứng lâm sàng phổ biến nhất là cứng cổ (61 trường hợp, chiếm 88%), phát ban xuất huyết (chiếm 51%) và sốc (20 trường hợp, 29%). Tỷ lệ tử vong chung là 9%.

Chủ động phòng ngừa bệnh do não mô cầu từ sớm

Bác sĩ Chính cho biết vi khuẩn não mô cầu có 13 nhóm huyết thanh gây bệnh, trong đó 6 nhóm thường gặp ở Việt Nam là A, B, C, Y, W-135, X. Hiện 5 nhóm huyết thanh gây bệnh do não mô cầu đã có vắc xin phòng ngừa gồm: A, B, C, Y, W-135.

Hiện VNVC có đầy đủ các loại vắc xin phòng tất cả các nhóm huyết thanh não mô cầu nguy hiểm, kịp thời đáp ứng nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh cho trẻ em và người lớn. Trong đó, vắc xin phòng não mô cầu nhóm B thế hệ mới (Bexsero - Ý) tiêm cho người từ 2 tháng tuổi đến 50 tuổi. Vắc xin phòng não mô cầu nhóm BC (Mengoc BC – Cuba) tiêm cho người từ 6 tháng tuổi đến 45 tuổi. Vắc xin phòng não mô cầu nhóm ACYW-135 (Menactra - Mỹ) tiêm cho người từ 9 tháng đến 55 tuổi. Vắc xin phòng não mô cầu nhóm ACYW-135 thế hệ mới (MenQuadfi - Mỹ) tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi và người lớn. Vắc xin Nimenrix (Bỉ) phòng não mô cầu nhóm ACYW-135 tiêm cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên.

Các vắc xin não mô cầu không có miễn dịch phòng ngừa chéo nên trẻ em và người lớn cần tiêm sớm và đầy đủ các vắc xin phòng 5 nhóm huyết thanh gây bệnh kể trên mà không nên trì hoãn hoặc chỉ tiêm 1 loại.

Ngoài tiêm đầy đủ các loại vắc xin phòng bệnh do não mô cầu, mọi người đảm bảo vệ sinh cá nhân và môi trường sống. Có chế độ sinh hoạt, làm việc và nghỉ ngơi hợp lý. Phát hiện sớm các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh để cách ly và điều trị kịp thời.