Bệnh dại có lây qua đường máu không? Hiểu đúng để phòng bệnh hiệu quả

Bệnh dại có lây qua đường máu không là câu hỏi được rất nhiều người quan tâm, đặc biệt khi tiếp xúc với người hoặc động vật nghi nhiễm. Dại là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối nếu không được điều trị kịp thời. Vì vậy, hiểu rõ các con đường lây truyền của bệnh, trong đó có khả năng lây qua đường máu là điều cần thiết để chủ động phòng tránh và bảo vệ sức khỏe bản thân cũng như cộng đồng.

Bệnh dại có lây qua đường máu không?

Bệnh dại rất hiếm khi lây qua đường máu. Virus dại không lưu hành tự do trong máu như một số virus khác, mà tồn tại chủ yếu trong hệ thần kinh và nước bọt của vật chủ. Do đó, khả năng lây truyền qua đường máu là cực kỳ thấp và chỉ xảy ra trong những trường hợp đặc biệt như máu có lẫn mô thần kinh hoặc mô não chứa virus dại và tiếp xúc trực tiếp với vết thương hở hoặc ghép tạng hoặc mô từ người đã nhiễm virus dại mà chưa được chẩn đoán.

1. Trường hợp máu có chứa mô thần kinh/ mô não chứa virus dại

Virus dại tập trung chủ yếu ở hệ thần kinh trung ương và tuyến nước bọt của động vật bị nhiễm bệnh. Nếu máu của động vật bị dại bị nhiễm mô thần kinh hoặc mô não chứa virus, máu có thể trở thành nguồn lây. Khi đó, nếu máu này tiếp xúc trực tiếp với vết thương hở, niêm mạc hoặc được truyền trực tiếp vào cơ thể, nguy cơ lây nhiễm là có thể xảy ra.

Tình huống này thường chỉ xuất hiện trong môi trường phẫu thuật, xử lý tử thi hoặc tai nạn nghề nghiệp y tế, và không phải là con đường lây truyền phổ biến của bệnh dại trong cộng đồng.

2. Truyền máu và ghép tạng từ người bị bệnh dại

Bệnh dại có lây qua máu không? Mặc dù bệnh dại không lây truyền theo cách thông thường từ người sang người, nhưng ghép tạng và ghép mô từ người hiến đã nhiễm virus dại lại được ghi nhận là con đường lây truyền có thể xảy ra và đã từng gây tử vong.

Virus dại có khả năng tồn tại trong các mô thần kinh và cơ quan nội tạng của người nhiễm. Nếu các cơ quan này được sử dụng để cấy ghép cho người khác, virus có thể được truyền sang người nhận. Chính vì lý do này, những cá nhân có biểu hiện viêm não hoặc các triệu chứng thần kinh không rõ nguyên nhân trước khi tử vong cần được loại trừ khỏi danh sách hiến tạng, để tránh nguy cơ lây nhiễm nghiêm trọng. (2)

Trên thực tế, các trường hợp lây truyền bệnh dại qua cấy ghép đã từng được xác nhận bằng xét nghiệm. Trường hợp đầu tiên được ghi nhận xảy ra vào năm 1978 và cho đến nay, vẫn có những báo cáo tương tự tại nhiều quốc gia. (3)

Một ví dụ điển hình được ghi nhận tại Hoa Kỳ và Đức, 4 người Mỹ và 3 người Đức đã tử vong do mắc bệnh dại sau khi được ghép tạng từ 2 người hiến tặng bị động vật (dơi) cắn trước đó. Trong một trong những vụ việc, người hiến tặng người Mỹ đã đến phòng cấp cứu trong tình trạng buồn nôn, nôn mửa và khó nuốt. Bệnh nhân có tiền sử sử dụng cocaine và cần sa, sau đó nhập viện với triệu chứng sốt và rối loạn ý thức. Tình trạng của bệnh nhân nhanh chóng chuyển biến xấu và được chẩn đoán chết não.

Bệnh nhân sau đó trở thành người hiến mô và các cơ quan như thận, gan, phổi và đoạn động mạch chậu đã được cấy ghép cho 5 người khác. Kết quả 4 người trong số họ đã tử vong vì bệnh dại trong vòng vài tuần sau ghép, người còn lại (được ghép phổi) tử vong vì biến chứng phẫu thuật. Một cuộc điều tra sau đó cho thấy người hiến tặng từng bị dơi cắn trước khi nhập viện. (4)

3. Tiếp xúc đặc biệt với máu từ động vật dại

Trong môi trường phòng thí nghiệm hoặc khi xử lý động vật nhiễm bệnh, nếu máu nhiễm vi rút dại tiếp xúc trực tiếp với vết thương hở hoặc niêm mạc của con người, nguy cơ lây nhiễm có thể xảy ra, dù trường hợp này là hiếm.

Vì sao bệnh dại lây truyền qua đường máu không phổ biến?

Bệnh dại là một bệnh do virus dại gây ra, thường lây truyền qua nước bọt của động vật bị nhiễm bệnh, chủ yếu là khi chúng cắn người hoặc động vật khác. Dù virus dại có thể có mặt trong máu ở mức rất thấp trong giai đoạn nhiễm trùng, việc lây truyền qua đường máu là cực kỳ hiếm. Bởi:

• Virus dại không tồn tại nhiều trong máu: Virus dại ưu tiên tấn công hệ thần kinh hơn là lưu hành trong máu. Sau khi xâm nhập qua vết cắn, virus sẽ di chuyển dọc theo dây thần kinh ngoại biên về phía hệ thần kinh trung ương. Nó không nhân lên mạnh trong máu, nên khả năng lây truyền qua truyền máu hay tiếp xúc với máu là rất thấp.
• Lây truyền qua máu không hiệu quả: Ngay cả khi máu có chứa virus, lượng virus có thể không đủ để gây bệnh khi truyền sang người khác (trừ một số tình huống đặc biệt như cấy ghép nội tạng). Đường máu không phải là con đường “ưa thích” của virus dại, nên không dễ để virus tồn tại và lây nhiễm theo cách này.
• Cơ chế lây truyền chủ yếu là qua nước bọt: Virus dại tập trung rất cao trong tuyến nước bọt, khi động vật dại cắn, nước bọt có chứa virus sẽ được đưa trực tiếp vào mô (nơi có nhiều dây thần kinh), giúp virus xâm nhập nhanh vào hệ thần kinh. Đây là con đường lây truyền hiệu quả nhất, vì nó đưa virus đúng "địa chỉ đích".
• Truyền máu không phải là con đường thực tế trong đời sống thường ngày: Truyền máu ở người được kiểm tra nghiêm ngặt. Các tình huống gây lây qua máu (như cấy ghép mô, tiếp xúc máu trực tiếp với vết thương sâu...) rất hiếm và khó xảy ra.

Đường lây truyền phổ biến của bệnh

Bệnh dại chủ yếu lây truyền khi nước bọt của động vật nhiễm virus xâm nhập vào cơ thể người, thường thông qua các vết cắn. Trong một số trường hợp hiếm hơn, virus cũng có thể lây qua các vết xước, dù rất nhỏ và đôi khi khó nhận biết như vết cắn từ dơi.

Ngoài ra, nguy cơ lây nhiễm cũng có thể xảy ra nếu động vật mắc bệnh liếm lên các vùng da bị tổn thương như vết trầy, loét, phát ban, vết cắt hở hoặc niêm mạc như mắt, mũi, miệng. Việc tiếp xúc trực tiếp với mô não, hệ thần kinh hoặc dịch cơ thể của động vật mắc bệnh cũng có thể dẫn đến lây truyền virus. (5)

⇒ Tham khảo thêm bài viết chi tiết: Bệnh dại lây qua đường nào? 5 hiểu lầm nguy hiểm bạn cần biết

Hướng dẫn cách phòng tránh lây nhiễm bệnh dại

Bệnh dại gây tử vong gần như 100% nếu không được điều trị trước khi các triệu chứng xuất hiện. Do đó, để phòng ngừa lây nhiễm bệnh dại, có thể áp dụng các biện pháp sau:

1. Tiêm phòng cho vật nuôi

Tiêm phòng vắc xin dại cho vật nuôi, đặc biệt là chó và mèo là biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe cho cả vật nuôi lẫn con người.

Vắc xin dại giúp cơ thể vật nuôi sản sinh kháng thể mạnh mẽ chống lại virus dại. Khi đã được tiêm phòng đầy đủ, chó và mèo sẽ có khả năng miễn dịch cao, giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh, kể cả khi tiếp xúc với mầm bệnh từ môi trường hoặc động vật hoang dã. Một vật nuôi đã được tiêm phòng sẽ không mang mầm virus dại, từ đó loại bỏ nguy cơ lây truyền sang con người qua vết cắn hoặc vết cào – con đường lây nhiễm phổ biến nhất của bệnh dại.

Việc tiêm phòng dại rộng rãi trong cộng đồng vật nuôi không chỉ là trách nhiệm cá nhân của mỗi chủ nuôi, mà còn là giải pháp y tế cộng đồng mang tính bền vững. Khi tỷ lệ tiêm phòng đạt mức cao, dịch bệnh sẽ bị kiểm soát, ngăn chặn nguy cơ bùng phát và tiến tới mục tiêu xóa bỏ bệnh dại.

2. Tránh tiếp xúc với động vật nghi nhiễm virus dại

Một trong những cách hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh dại là hạn chế tiếp xúc với động vật có dấu hiệu bất thường hoặc nghi ngờ đang mang virus dại, bao gồm cả động vật nuôi và động vật hoang dã.

Virus dại lây truyền chủ yếu qua vết cắn, vết cào hoặc nước bọt xâm nhập vào vết thương hở. Vì vậy, tránh xa những con vật có biểu hiện lạ như hung dữ bất thường, chảy nhiều nước dãi, sợ nước, liếm cắn liên tục, đi đứng loạng choạng hoặc thay đổi hành vi đột ngột là cách đơn giản nhưng cực kỳ quan trọng để bảo vệ bản thân và người thân khỏi nguy cơ lây nhiễm.

3. Tiêm phòng dại sau phơi nhiễm càng sớm càng tốt

Khi bị động vật cắn hoặc cào, việc xử lý vết thương đúng cách là vô cùng quan trọng. Hãy nhanh chóng rửa sạch vùng bị thương bằng xà phòng và nước trong ít nhất 15 phút để loại bỏ vi khuẩn và mầm bệnh. Sau đó, đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và chỉ định tiêm phòng dại kịp thời. Việc tiêm vắc xin phòng dại càng sớm sau khi phơi nhiễm càng giúp tăng hiệu quả bảo vệ, ngăn ngừa virus tấn công vào hệ thần kinh trung ương.

Hiện nay, Hệ thống tiêm chủng VNVC cung cấp hai loại vắc xin phòng dại chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu tiêm chủng an toàn và hiệu quả cho cộng đồng.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh dại có lây từ người sang người không? Chuyên gia nói gì?

Bài viết trên đã giải đáp thắc mắc “Bệnh dại có lây qua đường máu không?” đầy đủ và chi tiết nhất. Mặc dù bệnh dại rất hiếm khi lây qua đường máu, nhưng không vì thế mà chủ quan. Để bảo vệ bản thân và cộng đồng, hãy tiêm vắc xin phòng dại đúng lịch, xử lý vết thương đúng cách khi bị cắn hoặc cào, và đến cơ sở y tế ngay khi bị động vật cắn. Chủ động phòng bệnh sớm là cách tốt nhất để đảm bảo sức khỏe.