Bệnh dại nguy hiểm như thế nào và vì sao không thể coi thường?

Bệnh dại là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất, với tỷ lệ tử vong gần như 100% khi đã khởi phát triệu chứng. Dù có thể phòng ngừa bằng vắc xin, sự chủ quan và thiếu hiểu biết khiến hàng chục nghìn người tử vong mỗi năm. Vì vậy, việc nhận thức rõ về việc bệnh dại nguy hiểm như thế nào và lý do không thể coi thường căn bệnh này là yếu tố sống còn trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Gánh nặng y tế do bệnh dại gây ra

Bệnh dại, với tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối khi đã xuất hiện triệu chứng, không chỉ là một vấn đề về sức khỏe mà còn tạo ra gánh nặng y tế sâu sắc cho các quốc gia, đặc biệt là tại các khu vực đang phát triển. Không chỉ dừng lại ở con số tử vong đầy ám ảnh, bệnh dại còn để lại những hệ lụy về mặt kinh tế, tâm lý và sự đòi hỏi lớn đối với hệ thống y tế.

Dại mang lại gánh nặng y tế cho toàn cầu khi gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng ở hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ, chủ yếu trong số đó thuộc châu Á và châu Phi. Ước tính, bệnh dại gây ra hàng chục nghìn ca tử vong mỗi năm, trong đó có 40% trường hợp là trẻ em dưới 15 tuổi, tập trung chủ yếu ở trẻ từ 5 - 14 tuổi.

99% bệnh nhân mắc bệnh dại qua các vết cào, cắn, hoặc tiếp xúc trực tiếp nước bọt của chó với niêm mạc (như mắt, miệng, vết thương hở). Khi các triệu chứng lâm sàng của bệnh dại xuất hiện là lúc người bệnh có nguy cơ tử vong 100%.

Chi phí toàn cầu cho các trường hợp bệnh dại rơi vào khoảng 8,6 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, gồm cả thiệt hại về tính mạng, sinh kế, chăm sóc y tế và các chi phí liên quan khác. Trong đó, chấn thương tâm lý của người bệnh là thiệt hại không thể đong đếm được.

Bệnh dại có mặt tại tất cả châu lục trừ Nam cực. Trên toàn cầu, ước tính có 59.000 ca tử vong do bệnh dại hàng năm. Tuy nhiên, do không được báo cáo đầy đủ, số ca bệnh được ghi nhận khác với ước tính. Có hơn 29 triệu người toàn thế giới được tiêm vắc xin phòng dại hàng năm.

Ước tính, chi phí trung bình cho việc phòng ngừa dại sau phơi nhiễm là 108 đô la Mỹ, cùng chi phí đi lại, mất thu nhập. Đây có thể là gánh nặng tài chính lớn đối với những người chỉ kiếm được 1 - 2 đô la Mỹ mỗi ngày. (1)

Bệnh dại có nguy hiểm không?

Dại là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm bởi không có khả năng sống sót khi đã xuất hiện triệu chứng lâm sàng của bệnh. Tỷ lệ tử vong của bệnh gần như 100%. Không dừng ở đó, bên cạnh nguy cơ tử vong còn tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng lo ngại khác.

Đầu tiên, virus dại có khả năng tấn công cả động vật và con người, tạo thành một chuỗi lây nhiễm khó kiểm soát, nhất là trong môi trường nhiều động vật chưa được tiêm phòng. Ngoài ra, sự phức tạp trong quá trình lây truyền khiến bệnh dại trở thành nguy cơ lớn với cộng đồng, khi mà vết cắn từ động vật nhiễm bệnh có thể xảy ra bất kỳ lúc nào nếu không được chú ý đúng mức.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh dại lây qua đường nào?

Ngoài ra, bệnh dại thường bị đánh giá thấp, phần lớn do sự thiếu hiểu biết của một bộ phận dân cư về mức độ nghiêm trọng của bệnh, cũng như việc chưa xem trọng vấn đề tiêm phòng hay sơ cứu đúng cách sau khi bị động vật cắn.

Bệnh dại nguy hiểm như thế nào?

Bệnh dại cực kỳ nguy hiểm vì gần như 100% ca mắc sẽ tử vong sau khi xuất hiện triệu chứng. Virus dại tấn công hệ thần kinh trung ương, gây co giật, sợ nước, liệt và hôn mê. Không tiêm phòng sau phơi nhiễm sẽ không có cách cứu chữa.

1. Tỷ lệ tử vong là 100% sau khi phát bệnh

Bệnh dại có tỷ lệ tử vong 100% sau khi phát bệnh. Một phần của virus có cấu trúc tương tự nọc độc rắn hổ mang, tiết ra chất độc mạnh, gây ức chế tế bào thần kinh não. Đồng thời, virus dại có khả năng kích hoạt cơ chế ảnh hưởng tới hàng rào mạch máu não - vốn có chức năng bảo vệ, ngăn sự tấn công của các chất nguy hiểm, nay bị virus ức chế, khóa chặt. Chính điều này dẫn đến sự thất bại của nỗ lực dùng thuốc tiêu diệt virus dại, khiến bệnh nhân tử vong.

2. Khó phát hiện

Virus dại là một loại virus vô cùng nhạy bén. Khi xâm nhập vào cơ thể người có thể nhân lên nhanh chóng ở vị trí vết thương, rồi đi vào thần kinh. Virus sẽ men theo dây thần kinh ngoại biên đến tủy sống và não bộ với tốc độ khoảng 12 - 24mm mỗi ngày. Trong suốt quá trình này, virus hầu như không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho bệnh nhân, không kích thích phản ứng viêm mạnh. Do đó, hệ miễn dịch khó nhận diện virus và tiêu diệt kịp thời.

Thông thường, thời gian ủ bệnh của virus dại ở người có thể từ 2 đến 8 tuần. Những trường hợp ngắn hơn có thể khoảng 10 ngày, nhưng cũng có những trường hợp kéo dài đến vài năm. Thời gian ủ bệnh của virus có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố như lượng virus xâm nhập, mức độ nghiêm trọng của vết thương và khoảng cách từ vết thương đến hệ thần kinh trung ương.

3. Virus tấn công vào hệ thần kinh

Bệnh dại nguy hiểm như thế nào? Ảnh hưởng của virus dại với hệ thần kinh là cực kỳ nghiêm trọng. Đầu tiên, virus có khả năng gây rối loạn hoạt động của hệ thần kinh, làm suy giảm khả năng điều khiển các cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là các hoạt động liên quan đến hô hấp và nuốt.

Điều này cũng giải thích vì sao đa số bệnh nhân dại có dấu hiệu sợ nước và khó nuốt thức ăn, thậm chí nhiều trường hợp có phản xạ co giật khi tiếp xúc với nước. Những triệu chứng này xuất hiện do tổn thương tại vùng hành não, khu vực điều khiển các chức năng cơ bản của cơ thể.

Tiếp đó, virus kích hoạt phản ứng viêm không kiểm soát, dẫn đến phù não và suy giảm chức năng não bộ. Kết quả, bệnh nhân rơi vào trạng thái loạn thần kinh cấp tính, biểu hiện qua sự hoang tưởng, ảo giác, sợ hãi cực độ hay mất kiểm soát hành vi. Triệu chứng này không chỉ khiến bệnh nhân khó chịu, mà còn tăng mức độ đau đớn về thể xác, tinh thần.

Ngoài ra, do virus phá hủy tế bào thần kinh, hệ thống điều hòa nhịp tim và hô hấp trong cơ thể bị ảnh hưởng, dẫn đến suy hô hấp, rối loạn nhịp tim. Hai nguyên nhân chính dẫn đến tử vong ở bệnh dại.

4. Triệu chứng bệnh cực kỳ đau đớn

Bệnh dại có khả năng gây ra các triệu chứng đau đớn kinh khủng đặc biệt là ở thể cuồng. Bệnh dại có hai dạng thể cuồng và thể liệt.

Triệu chứng bệnh dại thể cuồng có thể bao gồm sốt cao, đau đầu, cảm giác ngứa ran, châm chích, bỏng rát bất thường khí lý giải ở vết cắn. Khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương, viêm não và tủy sống bắt đầu tiến triển. Lúc này, bệnh nhân có thể có một số biểu hiện như bồn chồn, lo lắng, sợ nước, gió, ảo giác, lú lẫn, hành vi hung hăng, co thắt cơ bắp, khó thở, khó nuốt, sùi bọt miệng, tê liệt.

Ngoài ra, bệnh dại thể liệt chiếm 20% ca bệnh sẽ có các triệu chứng gồm tê liệt cơ bắp. Tê liệt thường bắt đầu ở vết thương, sau đó cơ bắp tê liệt dần. Tình trạng hôn mê từ từ phát triển, cuối cùng là cái chết. Thể liệt bệnh dại thường bị chẩn đoán nhầm, gây ảnh hưởng đến việc báo cáo chưa đầy đủ về bệnh.

5. Nguy cơ lây lan trong cộng đồng cao

Dại là bệnh truyền nhiễm có khả năng lây lan mạnh mẽ từ động vật sang người, đặc biệt là những khu vực có hệ thống giám sát thú y lỏng lẻo hay tỷ lệ tiêm phòng thấp. Một yếu tố làm tăng khả năng lây lan của bệnh dại là thời gian ủ bệnh dài, có thể lên đến hàng năm trời tùy thuộc vào các yếu tố như vị trí vết cắn, tải lượng virus...

Trong giai đoạn này, động vật nhiễm bệnh không xuất hiện triệu chứng rõ ràng, khiến chúng trở thành nguồn lây âm thầm trong cộng đồng. Điều này rất đang lo ngại trong các môi trường đông đúc hay khu vực nhiều động vật không được giám sát. Động vật mắc bệnh có thể tiếp xúc với hàng loạt cá thể trước khi bị phát hiện nhiễm bệnh.

Ngoài ra, sự thờ ơ trong tiêm chủng định kỳ cho vật nuôi tại nhiều khu vực có thể dẫn đến sự gia tăng các ổ dịch, khi những con vật không được bảo vệ trở thành vòng trung gian truyền bệnh.

Trong trường hợp bệnh bùng phát, nguy cơ lây lan trong cộng đồng là cực kỳ cao. Một cá thể động vật nhiễm bệnh có thể tiếp xúc với người, vật nuôi hoặc thậm chí gây ra chuỗi lây nhiễm hàng loạt trong thời gian ngắn. Đó là lý do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo cần tăng cường tiêm dại hàng loạt cho chó, mèo và thực hiện giám sát các động vật hoang dã để ngăn nguy cơ bệnh dại lây lan.

6. Bệnh dễ bị xem nhẹ

Bệnh dại thường bị xem nhẹ do sự hiểu biết sai lệch về bệnh, các dấu hiệu sớm của bệnh thường dễ bị nhầm lẫn và sự chủ quan của người dân khi bị động vật cắn, cào, liếm lên vết thương hở.

Đầu tiên sự hiểu biết sai lệch của bệnh. Nhiều người không biết rằng bệnh dại có khả năng lây truyền qua vết cắn, vết xước nhỏ hoặc thậm chí khi động vật liếm qua vết thương hở. Các vết xước nhỏ tưởng chừng như không nghiêm trọng ấy, nếu không được sơ cứu kịp thời và phòng bệnh bằng huyết thanh kháng dại và vắc xin phòng dại có thể tạo điều kiện cho virus xâm nhập, tấn công cơ thể gây bệnh dại.

Các dấu hiệu sớm của bệnh dại như ngứa tại vết cắn, sốt, mệt mỏi, đau đầu có thể bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường khác, dẫn đến việc bệnh dại không được phát hiện sớm. Một khi phát bệnh dại, người bệnh 100% tử vong.

Ngoài các yếu tố trên, nhiều người vẫn còn xem nhẹ việc chủ động tiêm phòng dại, mà chỉ đợi đến lúc bị cắn mới tiêm phòng. Thực tếm dù chưa bị chó, mèo cắn, mọi người vẫn có thể chủ động tiêm vắc xin phòng dại nếu thường xuyên tiếp xúc với động vật hay dự định du lịch/ định cư tại các quốc gia có dịch bệnh lưu hành.

Vì sao bệnh dại vẫn tồn tại dù có vắc xin?

Mặc dù vắc xin phòng bệnh dại đã có từ lâu, song bệnh dại đến nay vẫn còn đang tồn tại và tiếp tục là mối nguy lớn cho sức khỏe người dân toàn cầu. Một trong những lý do chính của điều này là tỷ lệ tiêm phòng bệnh chưa đồng đều, nhất là ở các khu vực nông thôn hay các quốc gia đang phát triển.

Nhiều người bỏ qua vết cào hoặc liếm từ chó, mèo và chỉ tìm đến cơ sở y tế khi các triệu chứng xuất hiện, lúc này thường đã quá muộn. Thậm chí, không ít người hiểu sai rằng chỉ động vật hoang dã mới mang virus dại, trong khi chó nhà là nguồn lây chính cho con người lại được xem là vô hại nếu không có biểu hiện bệnh rõ ràng. Sự thiếu hiểu biết này dẫn đến việc không tiêm phòng định kỳ cho động vật nuôi và bỏ qua xử lý đúng cách khi phơi nhiễm.

Dù bệnh dại có thể phòng ngừa, nhưng việc tiêm phòng cho chó, nguồn lây chính trong hơn 99% các trường hợp lây nhiễm sang người, vẫn chưa được thực hiện đầy đủ ở nhiều quốc gia. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ít nhất 70% dân số chó trong một khu vực cần được tiêm phòng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh dại. Tuy nhiên, tại nhiều nước, số lượng chó tiêm phòng vẫn ở mức rất thấp.

Điều này có thể xuất phát từ chi phí tiêm phòng vượt quá khả năng chi trả của nhiều hộ gia đình, quản lý yếu kém trong việc kiểm soát chó thả rông, và sự thiếu hụt nhân lực thú y ở cơ sở. Đối với các khu vực có ổ bệnh dại lưu hành, việc tiêm phòng cho chó còn bị đánh giá thấp, dẫn đến sự lây nhiễm âm thầm và nguy cơ bùng phát bệnh cao.

Dù chó là nguồn lây chính cho con người, động vật hoang dã như dơi, cáo, chồn và các loài động vật ăn thịt nhỏ cũng đóng vai trò là ổ chứa virus dại trong tự nhiên. Việc kiểm soát bệnh dại ở những đối tượng này là một thách thức lớn hơn rất nhiều.

Ở những nước phát triển, chiến dịch tiêm phòng mồi cho động vật hoang dã đã cho thấy hiệu quả, nhưng biện pháp này đòi hỏi chi phí cao, nhân lực lớn và một hệ thống quản lý chặt chẽ. Đây những yếu tố mà các quốc gia đang phát triển còn thiếu. Điều này khiến bệnh dại tồn tại dai dẳng trong tự nhiên và liên tục đe dọa khả năng lây lan sang chó và người.

Ở các nước đang phát triển, nơi bệnh dại lưu hành phổ biến, hệ thống y tế thường gặp khó khăn trong việc triển khai các biện pháp phòng ngừa toàn diện. Vắc xin phòng dại cho người dù hiệu quả, nhưng chi phí lại khá cao. Một liệu trình tiêm phòng sau phơi nhiễm có thể tốn hàng trăm đô la, là một gánh nặng tài chính vượt quá khả năng của nhiều gia đình sống ở các vùng khó khăn.

Ngoài ra, tình trạng thiếu hụt vắc xin, đặc biệt tại các khu vực nông thôn, khiến người dân không được tiếp cận điều trị kịp thời. Không ít trường hợp tử vong xuất phát từ việc không đủ vắc xin hoặc không có điều kiện di chuyển đến cơ sở y tế.

Cuối cùng, bệnh dại dù đã có vắc xin nhưng chưa được thanh toán là do sự thay đổi trong thói quen sinh hoạt của con người, gồm việc di chuyển đến các khu vực mới hay gia tăng tương tác với động vật hoang dã. Đặc biệt sự gia tăng dân số và đô thị hóa có thể dẫn đến các mối quan hệ phức tạp giữa con người và động vật hoang dã, tạo điều kiện dễ dàng hơn cho virus lây lan.

Phòng ngừa bệnh dại như thế nào?

Để phòng ngừa bệnh dại hiệu quả, người dân có thể áp dụng một số biện pháp sau.

1. Tiêm vắc xin phòng bệnh

Đầu tiên là tiêm vắc xin phòng bệnh. Nhiều người quan niệm rằng vắc xin phòng bệnh dại chỉ cần tiêm sau khi bị chó, mèo cào cắn. Tức sau khi có nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, thực tế bệnh dại trên người có thể hoàn toàn được dự phòng bằng vắc xin. Việc tiêm phòng trước khi bị phơi nhiễm mang lại nhiều lợi ích bởi chỉ cần tiêm 3 mũi. Sau khi có vết thương do vật nuôi gây ra chỉ cần tiêm thêm 2 mũi và lúc này không cần phải tiêm huyết thanh kháng dại bất kể tình trạng hay vị trí vết thương.

Nếu người bị cào, cắn trước đó chưa từng tiêm dự phòng vắc xin dại, thì cần tiêm đến 5 mũi và có thể phải tiêm huyết thanh tùy theo tình trạng và vị trí của vết thương.

⇒ Tham khảo thêm: Phác đồ tiêm phòng dại

Ngoài ra, tiêm vắc xin phòng dại còn là hình thức bảo vệ sức khỏe trước nguồn lây bệnh là động vật hoang dã như khỉ, dơi, chuột, chồn, cáo, cầy, sóc, thỏ... Đây là nhóm động vật có thể lây bệnh dại nhưng chưa được quan tâm, cảnh báo. Bệnh dại có thể lây từ các động vật này khi còn người đi du lịch, trekking hay do các hành vi như giết mổ, ăn thịt thú rừng.

Nhiều người lo lắng về tính an toàn của vắc xin, nhiều thông tin cho rằng tiêm vắc xin dại có thể ảnh hưởng trí nhớ hay sức khỏe người tiêm. Thực tế, vắc xin dại thế hệ mới rất an toàn, vì không chứa các tế bào thần kinh động vật nên sẽ không ảnh hưởng trí nhớ hay sức khỏe người tiêm phòng. Đáp ứng miễn dịch còn rất cao nếu được tiêm đủ liều.

Ngoài tiêm vắc xin phòng dại, sau khi bị động vật cào, cắn sẽ tùy vào tình trạng vết thương và lịch sử tiêm chủng có thể bác sĩ chỉ định tiêm thêm vắc xin uốn ván.

2. Xử lý vết thương đúng cách khi bị động vật cắn

Sau khi bị động vật cắn, điều quan trọng nhất là xử trí vết thương đúng cách sau đó đến ngay các cơ sở y tế, cơ sở tiêm chủng để được tiêm phòng dại. Thực hiện sơ cứu bằng cách rửa vết thương bằng xà phòng hay nước sạch dưới vòi nước trong vòng tối thiểu 15 phút. Việc rửa bằng nước sạch xà phòng sẽ giúp giảm tải lượng virus tại vết thương.

Sau khi rửa sạch vết thương, người bị cào cắn nên tiếp tục sát trùng vết thương với cồn 45 - 70% hay iod hoặc povidone nếu có. Nếu vết thương chảy máu, tuyệt đối không nên nặn máu, chà xát, đắp lá hay áp dụng bất kỳ phương pháp sơ cứu không chính thống nào khiến vết thương bị dập nát.

Cuối cùng là che vết thương bằng băng gạc y tế, không băng kín, khâu kín vết thương và đến các cơ sở tiêm chủng để được bác sĩ chỉ định tiêm vắc xin càng sớm càng tốt.

3. Nâng cao nhận thức cộng đồng

Nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề bệnh dại nguy hiểm như thế nào là việc nên làm để giúp nhiều người dân được tiếp cận với những thông tin phòng bệnh khoa học, chính thống. Cụ thể, người dân nên thường xuyên theo dõi những kênh thông tin chính thống, uy tín như những tờ báo lớn, radio, mạng xã hội, các buổi tư vấn trực tuyến với sự tham gia của các chuyên gia, bác sĩ đến từ các hệ thống trung tâm tiêm chủng và bệnh viện lớn.

Sau đó chia sẻ những thông tin bổ ích này đến với người thân, bạn bè, từ đó dần nâng cao nhận thức về việc chủ động phòng bệnh dại trong cộng đồng, tránh những sai lầm đáng tiếc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, mạng sống người bệnh.

Bệnh dại nguy hiểm như thế nào? Dại là căn bệnh nguy hiểm bởi khả năng gây tử vong 100% khi phát bệnh. Các triệu chứng ở giai đoạn ủ bệnh thường rất khó phát hiện hay mờ nhạt, dễ nhầm lẫn với các bệnh khác khiến bệnh nhân khó đề phòng. Để bảo vệ bản thân, gia đình trước bệnh dại, người dân cần hiểu rõ về bệnh cũng như chủ động phòng ngừa bệnh bằng vắc xin trước khi phơi nhiễm bệnh.