Biến thể K cúm H3N2: Mọi điều bạn cần biết

Biến thể K cúm H3N2 được Cơ quan An ninh Y tế Anh (UK HSA) phát hiện trong mùa cúm 2025 - 2026, đã nhanh chóng lây lan và chiếm ưu thế tại nhiều quốc gia trên toàn cầu. Trong bối cảnh virus cúm với đặc tính liên tục biến đổi, hiểu đúng về đặc điểm của biến thể và duy trì biện pháp phòng ngừa chủ động, đặc biệt là tiêm vắc xin cúm hàng năm, chính là biện pháp hiệu quả, an toàn và tiết kiệm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ cộng đồng.

Biến thể K cúm H3N2 chính xác là gì?

Biến thể K cúm H3N2 hay cách gọi chính xác trong chuyên môn là phân nhóm K của virus cúm A/H3N2 là một nhánh mới được UK HSA phát hiện từ mùa cúm 2025 - 2026, là một nhánh tiến hóa mới của virus cúm, được nhận diện nhờ những thay đổi di truyền xuất hiện trên protein bề mặt - nơi hệ miễn dịch “nhận diện” virus. Các thay đổi này khiến phân nhóm K khác biệt hơn so với các chủng cúm đã lưu hành trước đó.

Điều này không đồng nghĩa virus gây bệnh nặng hơn, nhưng có thể giúp nó lây lan dễ hơn, vì cơ thể nhận diện kém hiệu quả hơn do miễn dịch đã suy giảm theo thời gian hoặc không phù hợp hoàn toàn với chủng virus mới.

Trong chuyên môn, phân nhánh K của virus cúm A/H3N2 được gọi là một subclade (phân nhóm/ phân nhánh), nghĩa là virus đã tích lũy đủ đột biến để tạo thành một nhánh riêng với những đặc điểm di truyền và kháng nguyên khác biệt so với các chủng trước đó, giúp các nhà khoa học theo dõi chính xác mức độ biến đổi của virus, đánh giá sự thay đổi kháng nguyên và xem liệu những thay đổi này có ảnh hưởng đến hiệu quả vắc xin hay không.

Việc này được thực hiện thông qua giải trình tự toàn bộ gen và phân tích kháng nguyên, đây là hai phương pháp tiêu chuẩn của các cơ quan y tế quốc tế.

Với sức khỏe cộng đồng, sự xuất hiện của một phân nhóm mới như K đặt ra hai vấn đề quan trọng là tốc độ lây lan có thể tăng nếu virus có lợi thế về truyền nhiễm và hiệu quả của vắc xin cúm mùa năm đó có thể thay đổi ở mức độ nhất định.

Riêng đối với biến thể K cúm H3N2 vào mùa cúm 2025 - 2026, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ đều khẳng định vắc xin cúm vẫn duy trì khả năng bảo vệ tốt trước nguy cơ nhập viện và biến chứng nặng, ngay cả khi virus có thay đổi về kháng nguyên.

Điểm phân biệt biến thể K

Biến thể K cúm H3N2 ngay khi xuất hiện tại Anh và Nhật Bản đã nhanh chóng trở thành phân nhóm virus cúm chiếm ưu thế tại các quốc gia này, trong khi những năm trước cúm A/H1N1 mới là chủng chiếm ưu tiêm, cho thấy nó không chỉ lây lan dễ dàng mà còn đột biến đáng kể. Cụ thể:

• Khác biệt di truyền và kháng nguyên

Theo Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách Bệnh Truyền nhiễm (CIDRAP), biến thể K của virus cúm A/H3N2 là một sự dịch chuyển lớn chứ không phải một sự thay đổi đột ngột. Đây chính là phân nhóm H3N2 đã lưu hành trong quần thể người từ năm 1968, nhưng theo từng mùa cúm, virus liên tục tiến hóa để né tránh hệ miễn dịch. Một số mùa cúm, khả năng né tránh miễn dịch này của virus mạnh hơn, giúp nó dễ dàng lan rộng trong cộng đồng. (1)

Điều này có nghĩa là biến thể vẫn thuộc phân nhóm H3N2, nhưng đã tích lũy nhiều đột biến so với chủng virus được đưa vào làm thành phần của vắc xin cúm mùa 2025 - 2026. Các đột biến này có thể làm thay đổi cấu trúc protein bề mặt như hemagglutinin (HA), khiến hệ miễn dịch dù đã được tiêm chủng hoặc đã từng nhiễm cũng khó nhận diện virus mới nhanh như trước.

• Lây lan nhanh, chiếm ưu thế cao

Dữ liệu sơ bộ từ Anh Quốc và Nhật Bản trong mùa cúm 2025 - 2026 cho thấy biến thể K chiếm tỷ lệ rất lớn trong các mẫu virus cúm đang được lưu hành - khoảng 90% trong một số báo cáo, thể hiện sức cạnh tranh kháng nguyên vượt trội so với các chủng H3N2 khác.

• Khả năng “né tránh” miễn dịch

Mặc dù biến thể K có nhiều đột biến kháng nguyên so với chủng virus cúm được đưa vào trong vắc xin mùa cúm 2025 - 2026, nhưng các phân tích bước đầu cho thấy vắc xin hiện tại vẫn hiệu quả trong việc ngăn ngừa ca bệnh nặng, giúp giảm 70 - 75% nguy cơ nhập viện ở trẻ 2 - 17 tuổi và khoảng 30 ‑ 40% ở người lớn. Đây là mức hiệu quả tương tự nhiều mùa cúm trước và là tín hiệu tích cực trong bối cảnh xuất hiện biến chủng mới.

Tuy nhiên, một số chuyên gia lo ngại rằng sự sai lệch kháng nguyên này có thể khiến vắc xin kém hiệu quả hơn theo thời gian, đặc biệt nếu virus tiếp tục biến đổi kháng nguyên mạnh trong thời gian tới.

• Ảnh hưởng lâm sàng và dịch tễ

Mặc dù biến thể K cúm H3N2 lan nhanh, hiện chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy phân nhóm này gây bệnh nặng hơn so với các chủng H3N2 trước đó. Nhưng sự thay đổi này có thể làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm, mắc bệnh và thậm chí là nhập viện điều trị, đặc biệt với những nhóm dễ bị tổn thương như trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người có bệnh nền, bị suy giảm miễn dịch.

Một điểm đáng chú ý là chính sự xuất hiện của biến thể K đóng góp vào sự khởi đầu sớm hơn mọi năm của mùa cúm 2025 - 2026. Theo Tạp chí Thời đại (Mỹ), dịch cúm tại Anh Quốc và Nhật Bản bắt đầu lưu hành mạnh, thậm chí bùng phát nhanh chóng từ tháng 10, sớm hơn nhiều so với khuynh hướng truyền thống trước đây.

Virus cúm A là một trong những tác nhân gây bệnh cúm mùa phổ biến nhất trên thế giới, với khả năng tiến hóa liên tục thông qua các biến thể kháng nguyên. Những biến thể này xuất hiện hàng năm, giúp virus “né tránh” một phần miễn dịch đã hình thành trong cộng đồng từ các mùa cúm trước, khiến cho những người ngay cả đã tiêm vắc xin hoặc từng mắc cúm vẫn có thể bị nhiễm lại trong tương lai.

Đặc biệt, không chỉ tiến hóa nhỏ lẻ, virus cúm A đôi khi trải qua những sự thay đổi lớn, tạo ra chủng hoàn toàn mới, có thể dẫn đến đại dịch. Những thay đổi này xảy ra khi virus trao đổi vật liệu di truyền với các chủng cúm khác, ví dụ như cúm gia cầm hoặc cúm lợn. Chính cơ chế này giải thích các đại dịch lịch sử như cúm A/H1N1 năm 2009 hay A/H3N2 từ năm 1968.

Sự xuất hiện liên tục của các biến thể mới cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của giám sát dịch tễ và giải trình tự gene virus, giúp các cơ quan y tế cập nhật vắc xin và cảnh báo cộng đồng kịp thời. Đồng thời, việc duy trì các biện pháp cá nhân phòng cúm như rửa tay, đeo khẩu trang khi ho, tránh tiếp xúc nơi đông người vẫn là chiến lược hiệu quả trong mọi mùa cúm.

Nhìn chung, biến thể của virus cúm A phản ánh bản chất tiến hóa không ngừng của virus, tạo ra các mùa cúm với đặc điểm dịch tễ khác nhau và thách thức khả năng phòng chống truyền thống. Việc cập nhật thông tin, tiêm chủng đầy đủ và duy trì biện pháp phòng bệnh cá nhân là yếu tố then chốt để bảo vệ cộng đồng trước cúm A.

Vaccine cúm có phòng được biến thể K không?

Vắc xin cúm hiện nay hoàn toàn có thể phòng ngừa được biến thể K. Biến thể K của virus cúm A/H3N2 là một dạng dịch chuyển kháng nguyên, nghĩa là virus thay đổi một số vị trí trên protein bề mặt để né tránh miễn dịch, nhưng không hoàn toàn khác so với chủng trong vắc xin mùa cúm năm đó. Nhờ đó, vắc xin vẫn giúp cơ thể nhận diện virus và tạo miễn dịch, đặc biệt giảm nguy cơ bệnh nặng và nhập viện, nhất là ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh nền. (2)

Bằng chứng từ Cơ quan An ninh Y tế Vương quốc Anh (UK HSA) cho thấy, vắc xin cúm mùa 2025 - 2026 bảo vệ 70 - 75% trẻ từ 2 - 17 tuổi khỏi nhập viện và khoảng 30 - 40% ở người lớn. Hiệu quả này có thể thay đổi theo mùa, nhưng nhìn chung dao động 30 - 60%, cao hơn ở nhóm trẻ tuổi.

Chuyên gia Tư vấn Dịch tễ học về Tiêm chủng tại UK HSA, cho biết dữ liệu trên chứng minh vắc xin cúm mùa mang lại khả năng bảo vệ đáng kể cho trẻ em và người lớn, bất chấp các biến thể mới. Khi nhiều trẻ em được tiêm chủng, chúng không chỉ được bảo vệ mà còn giúp ngăn lây lan cúm trong cộng đồng.

Bác sĩ Tiêm chủng VNVC nhấn mạnh, ngay cả khi virus tiếp tục tiến hóa, tiêm vắc xin cúm mùa hàng năm vẫn là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ cá nhân và cộng đồng, giảm tốc độ lây lan, đồng thời giúp cơ thể chuẩn bị sẵn miễn dịch khi tiếp xúc với biến thể K hoặc các chủng cúm mới.

Tại Việt Nam, trẻ từ 6 tháng đến dưới 9 tuổi cần tiêm 2 mũi vắc xin phòng cúm cách nhau tối thiểu 1 tháng, sau đó không quên tiêm nhắc lại mỗi năm 1 lần. Với trẻ từ 9 tuổi trở lên và người lớn chỉ cần tiêm 1 mũi mỗi năm. Hiện các loại vắc xin cúm được lưu hành tại Việt Nam bao gồm:

Các loại vắc xin phòng cúm mùa mới nhất hiện đang có đầy đủ tại Hệ thống Trung tâm Tiêm chủng VNVC trên toàn quốc với 100% vắc xin chính hãng, số lượng lớn, đảm bảo đáp ứng đầy đủ nhu cầu tiêm vắc xin phòng bệnh của người dân. Vắc xin được bảo quản trong hệ thống dây chuyền lạnh (Cold Chain), hệ thống kho lạnh, xe lạnh và tủ bảo quản vắc xin chuyên dụng đạt chuẩn GSP theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo chất lượng vắc xin và sự an toàn của người sử dụng.

Tại VNVC, quy trình tiêm chủng được thực hiện và giám sát nghiêm ngặt bởi đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng và nhân viên y tế giàu kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, 100% có chứng chỉ An toàn tiêm chủng cùng kỹ thuật tiêm nhẹ nhàng, êm ái và dịch vụ Khách hàng chuyên nghiệp, thân thiện tâm tâm, mang đến trải nghiệm tiêm chủng vắc xin An toàn - Uy tín - Chất lượng hàng đầu Việt Nam với mức giá hợp lý, luôn bình ổn và nhiều ưu đãi.

Để được tư vấn, đặt lịch tiêm vắc xin phòng cúm, Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC qua:

• Hotline: 028 7102 6595;
• Fanpage: VNVC – Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn;
• Tìm trung tâm VNVC gần nhất TẠI ĐÂY;
• Để đặt mua vắc xin và tham khảo các sản phẩm vắc xin, quý Khách vui lòng truy cập: vax.vnvc.vn;
• Đặt mua các sản phẩm chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng chính hãng, chất lượng cao từ các thương hiệu uy tín hàng đầu quốc tế như Nestlé Health Science (Thụy Sĩ), Asahi - Wakodo (Nhật Bản), ECO Green (sản xuất tại Mỹ) với giá ưu đãi tại VNVC SHOP tại đây.

Quý Khách hàng có thể tải VNVC Mobile App dễ dàng bằng 2 link sau:

• IOS (iPhone, iPad…) TẠI ĐÂY.
• Android (Oppo, Samsung, Sony…) TẠI ĐÂY.

Tiêm cúm hằng năm là điều quan trọng nên làm

Kháng thể từ vắc xin cúm sẽ suy giảm theo thời gian. Virus cúm còn có khả năng biến đổi kháng nguyên liên tục, điển hình như sự xuất hiện của biến thể K cúm H3N2. Do đó, tiêm phòng đúng lịch, đủ mũi và không quên các mũi tiêm nhắc lại hàng năm được xem là biện pháp cần thiết, bảo vệ cơ thể trước các chủng virus cúm mới và đặc biệt là các chủng có khả năng gây bệnh cao trong mùa cúm.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiêm vắc xin giảm đến 60% nguy cơ nhiễm cúm, 90% nguy cơ nhập viện và 70 - 80% nguy cơ tử vong liên quan đến cúm mùa ở người có hệ miễn dịch yếu và có bệnh lý nền. Ở phụ nữ mang thai, tiêm vắc xin không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân mẹ, mà còn giảm đến 51% nguy cơ thai chết lưu, 72% nguy cơ trẻ dưới 6 tháng tuổi nhập viện do cúm.

Nhìn chung tiêm vắc xin cúm hàng năm mang lại nhiều lợi ích thiết thực không chỉ cho bản thân, mà còn những người xung quanh, đặc biệt là các đối tượng nguy cơ cao như người cao tuổi, người có bệnh nền, phụ nữ mang thai. Từ đó góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, hạn chế nguy cơ cúm lan rộng trong mùa cao điểm.

Không chỉ biến thể K cúm H3N2 xuất hiện vào mùa cúm năm 2025 - 2026, mỗi mùa cúm, virus có thể thay đổi một số vị trí trên protein bề mặt, giúp né tránh miễn dịch có sẵn trong cơ thể từ các lần tiêm vắc xin hoặc nhiễm cúm trước đó. Vì vậy, vắc xin năm trước không đảm bảo bảo vệ đầy đủ cho mùa cúm mới. Đây là lý do tiêm vắc xin cúm hàng năm được khuyến cáo, giúp cơ thể cập nhật miễn dịch kịp thời, giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và nhập viện, đồng thời hạn chế sự lây lan trong cộng đồng.