Giời leo và zona thần kinh giống hay khác nhau? Phân biệt thế nào?

Vào mỗi mùa mưa, nhiều người thường xuất hiện tình trạng ngứa ngáy, khó chịu, nổi bọng nước, viêm loét da... khi tiếp xúc với các loại côn trùng và một số vùng gọi đây là bệnh “giời leo”. Song, bệnh zona thần kinh do virus thủy đậu tái hoạt động gây ra, có biểu hiện lâm sàng ngoài da tương tự, cũng được dân gian gọi là bệnh giời leo. Vậy giời leo và zona thần kinh giống hay khác nhau? Cùng chuyên gia VNVC tìm hiểu rõ trong bài viết dưới đây!

Bệnh giời leo và zona thần kinh có giống nhau không?

Theo kiến thức y khoa, bệnh giời leo và zona thần kinh là hoàn toàn giống nhau, do virus Varicella Zoster (VZV) tái hoạt động gây bệnh, với biểu hiện đặc trưng ở ngoài da là các nốt ban đỏ và bọng nước bên trong chứa chất dịch, mọc thành từng chùm, thường ở 1 bên của cơ thể. Các bọng nước khi vỡ ra tạo thành những vết loét, chảy dịch, sau đó dần đóng vảy và có thể để lại sẹo. Bệnh thường gây ra cảm giác ngứa ngáy, nóng rát, khó chịu và đôi khi đau nhức dữ dội.

Với những biểu hiện đặc trưng bên ngoài da như vậy, nên dân gian thường lầm tưởng các nốt ban và bỏng nước của bệnh zona thần kinh là do con giời (loại côn trùng cùng nhóm Myriapoda với con rết) tiếp xúc với da gây ra, nên gọi đây là bệnh “giời leo” nhưng thực chất đó là bệnh zona thần kinh. Qua đó, bệnh giời leo chính là bệnh zona thần kinh theo thuật ngữ Y khoa.

Tuy nhiên, do những hiểu lầm giữa các triệu chứng trên da nên nhiều người dân tại một số địa phương vô tình có lầm tưởng những nốt do côn trùng cắn chính là bệnh “giời leo”, nhưng thực chất đó chỉ là biểu hiện của viêm da tiếp xúc thông thường do côn trùng. Vì vậy, cần phải phân biệt rõ 2 khái niệm zona thần kinh (giời leo) và viêm da tiếp xúc do côn trùng (thường bị lầm tưởng là giời leo) một cách chi tiết như sau:

1. Giời leo là zona thần kinh trong y học

Bệnh giời leo hay gọi theo thuật ngữ Y học là zona thần kinh, là bệnh lý nhiễm trùng cấp tính, biểu hiện ở ngoài da nhưng có gốc rễ thần kinh, gây ra bởi virus zona thần kinh Varicella Zoster (VZV) - cũng là tác nhân gây bệnh thủy đậu.

Thông thường, người nhiễm VZV lần đầu sẽ biểu hiện là bệnh thủy đậu, sau khi người bệnh khỏi hoàn toàn, VZV vẫn sẽ tồn tại ở dạng tiềm ẩn trong hạch thần kinh cảm giác trong nhiều tháng, thậm chí là nhiều năm mà không gây bệnh. Khi gặp điều kiện thuận lợi như: suy giảm miễn dịch, căng thẳng, suy nhược cơ thể…, virus sẽ được tái kích hoạt, rời khỏi vị trí trú ngụ, di chuyển dọc dây thần kinh để ra ngoài da và gây ra những biểu hiện của bệnh zona thần kinh.

2. Giời leo theo cách gọi dân gian là viêm da tiếp xúc

Một số địa phương tại Việt Nam có cách gọi “giời leo” là để biểu hiện của các tình trạng viêm da do tiếp xúc với chất độc được tiết ra bởi một số loại côn trùng, chẳng hạn như con giời, kiến ba khoang... gây ra một số triệu chứng tương tự như bệnh zona thần kinh như ngứa rát, căng da, đỏ một vùng da, đỏ cộm thành vệt và nổi những mụn nước to nhỏ (có thể phỏng mủ) không đều với kích thước 1 - 5 mm và có thể kèm theo các triệu chứng sốt, mệt mỏi, khó chịu...

Theo chuyên gia về côn trùng học, các loại côn trùng như kiến ba khoang có chứa một loại độc tố pederin trong đôi tuyến ở phần cuối bụng, có tính xuyên thấm qua da, khi tiếp xúc có thể gây viêm da lan rộng. Triệu chứng phồng rộp da, nổi mụn nước ngoài da có thể xuất hiện sau khi tiếp xúc với độc tố pederin từ 12 - 36 giờ, nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng viêm nhiễm sẽ tiến triển thành dạng loét.

Phân biệt giời leo do viêm da tiếp xúc và zona thần kinh

Hình ảnh phân biệt zona thần kinh và giời leo do viêm da tiếp xúc

Zona thần kinh (giời leo)	Viêm da tiếp xúc do chất độc của côn trùng

Cách điều trị zona thần kinh (giời leo theo y khoa) và viêm da tiếp xúc (giời leo theo dân gian)

1. Zona thần kinh (giời leo)

Theo các chuyên gia, khi điều trị bệnh zona thần kinh chủ yếu tập trung vào làm lành vết thương, tích cực giảm đau, giảm ngứa và ngăn ngừa tối đa biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

Theo Mục 4, Chương 3 của Quyết định số 75/QĐ-BYT (3) về việc ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh da liễu” đã chỉ ra cách điều trị bệnh zona thần kinh cụ thể như sau:

Trường hợp không xuất hiện biến chứng ở người có miễn dịch bình thường:

• Tại chỗ: bôi hồ nước, dung dịch màu millian, castellani, mỡ acyclovir, mỡ kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn
• Toàn thân:
• Uống acyclovir (thuốc kháng virus) liều 800mg, tốt nhất trong vòng 72 giờ đầu;
• Hoặc famciclovir 500mg mỗi 8 giờ;
• Hoặc valacyclovir 1000mg mỗi 8 giờ.
• Ngoài ra có thể sử dụng các loại thuốc khác như: Thuốc kháng sinh chống bội nhiễm, thuốc giảm đau như Corticoid, kháng viêm, thuốc an thần, sinh tố nhóm B liều cao theo chỉ định của bác sĩ;
• Nếu có cảm giác ngứa dai dẳng: Bôi kem chứa lidocain và prilocain, kem capsaicin, lidocain gel, uống thuốc chống trầm cảm ba vòng, phong bế thần kinh và vật lý trị liệu kết hợp.

Trường hợp suy giảm miễn dịch hay tổn thương lan rộng:

• Tiêm tĩnh mạch mạch acyclovir 30mg trong 7 ngày hoặc cho đến khi thương tổn đóng vảy tiết;
• Nếu xuất hiện tổn thương mắt: Cần kết hợp với chuyên khoa mắt, đồng thời điều trị bằng acyclovir đường tĩnh mạch;

Trường hợp đau sau zona thần kinh: Đây là hiện tượng đau dai dẳng trong vài tháng, thậm chí vàng năm với biểu hiện đau nhói, rát nóng, âm ỉ trong thường tại vùng da từng bị tổn thương. Để dự phòng đau sau zona thần kinh, thường nên dùng thuốc kháng virus sớm trong vòng 72 giờ đầu. Nếu xuất hiện triệu chứng, cần dùng thuốc amitriptylin (thuốc chống trầm cảm ba vòng), thuốc carbamazepin, gabapentin (thuốc chống động kinh/chống co giật pregabalin (thuốc chống co giật và giảm đau) và bôi kem chứa lidocain và prilocain tại chỗ, ngày 3 - 4 lần.

Bên cạnh đó, người bệnh có thể kết hợp điều trị bệnh zona thần kinh bằng các hành động như sau để mang lại hiệu quả tối ưu:

• Vệ sinh cá nhân sạch sẽ, người bệnh vẫn có thể tắm bình thường, nhưng hạn chế chà mạnh vào vùng da bị tổn thương;
• Chườm mát vùng phát ban;
• Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, chế độ ăn lành mạnh, tránh tiêu thụ các loại thực phẩm cay, nóng, có lượng đường cao hay nhiều chất béo bão hòa;
• Kết hợp liệu pháp y học cổ truyền như hình thức châm cứu.

2. Giời leo do viêm da tiếp xúc

Bệnh viêm da do côn trùng cắn thường tập trung điều trị tại chỗ là chủ yếu, tùy theo giai đoạn tổn thương sẽ có biện pháp điều trị phù hợp:

• Ngay khi vừa bị côn trùng cắn: Dùng nước muối sinh lý (NACL 9 9‰), vệ sinh vùng bị tổn thương 3 - 4 lần/ ngày. Việc này nhằm trung hòa lại độc tố của côn trùng khi tiếp xúc với da;
• Khi vùng da bắt đầu đỏ, đau rát: Sử dụng các thuốc làm dịu da và chống viêm như hồ nước, hồ Tetra-Pred hay các loại mỡ kháng sinh phối hợp với corticoid bôi 2 - 3 lần/ngày;
• Khi xuất hiện bọng nước và mưng mủ: chấm dung dịch màu milian, castellani, nước thuốc tím pha loãng... bôi 1 - 2 lần/ngày;
• Trong trường hợp tổn thương lan rộng, mưng mủ diện rộng và có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân: cần uống thuốc kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ và sử dụng thuốc histamin để giảm ngứa, giảm kích ứng.

Phòng ngừa giời leo và zona thần kinh

1. Zona thần kinh

Cách để phòng ngừa bệnh zona thần kinh (giời leo) hiệu quả nhất chính là tiêm vắc xin phòng ngừa. Vắc xin Shingrix (Bỉ) có khả năng phòng bệnh zona thần kinh lên đến 97% ở người từ 50 tuổi trở lên và đến 87% ở người từ 18 tuổi bị suy giảm miễn dịch do bệnh lý, đồng thời giảm 90% biến chứng đau thần kinh sau zona.

Tháng 10/2024, Việt Nam chính thức có vắc xin phòng bệnh zona thần kinh - Shingrix (Bỉ), được nghiên cứu, phát triển và sản xuất bởi tập đoàn Dược phẩm và Chế phẩm sinh học GSK, chỉ định tiêm cho người từ 50 tuổi trở lên và người từ 18 tuổi trở lên có yếu tố nguy cơ cao mắc zona thần kinh như miễn dịch suy yếu do bệnh tật hoặc do điều trị. Phác đồ tiêm cụ thể như sau:

Đối với người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao mắc Zona thần kinh (người bị suy giảm miễn dịch hoặc bị ức chế miễn dịch hoặc có khả năng bị ức chế miễn dịch do bệnh lý/liệu pháp điều trị …)

Lịch tiêm 2 mũi như sau:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1

Đối với người từ 50 tuổi trở lên (hệ miễn dịch bình thường)

Lịch tiêm 2 mũi như sau:

• Mũi 1: lần tiêm đầu tiên
• Mũi 2: 2 tháng sau mũi 1

Bên cạnh tiêm vắc xin, tất cả mọi người có thể phòng bệnh zona thần kinh bằng các biện pháp khác như sau:

• Tránh tiếp xúc với người bị bệnh zona thần kinh và thủy đậu;
• Chế độ sinh hoạt lành mạnh;
• Ngủ đủ và ngon giấc;
• Không hút thuốc lá;
• Tránh căng thẳng kéo dài;
• Tăng cường luyện tập thể dục, thể thao.

2. Giời leo do viêm da tiếp xúc với chất độc côn trùng

Để phòng ngừa hiệu quả bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng, người bệnh cần hạn chế tối đa trường hợp bị cắn bởi các loại côn trùng có độc như kiến ba khoang, giời leo… bằng các biện pháp như sau:

• Mắc màn khi ngủ, kể cả ban ngày để chống ruồi, muỗi và các loại côn trùng khác;
• Đóng cửa lại khi mở đèn để ngăn côn trùng bay vào phòng theo ánh sáng;
• Kiểm tra phát hiện côn trùng trong bồn tắm, bể chứa nước, quần áo…;
• Không phơi quần áo, khăn mặt bên ngoài vào buổi chiều tối;
• Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng...;
• Dọn dẹp, phát quang bụi rậm.

Bệnh giời leo và zona thần kinh hoàn toàn giống nhau. Thực chất, có nhầm lẫn giữa 2 khái niệm là do biểu hiện tổn thương bên ngoài da khá giống nhau giữa bệnh zona thần kinh (giời leo) và viêm da do côn trùng cắn. Do đó, mọi người cần phân biệt rõ 2 tình trạng da này để tránh nhầm lẫn trong điều trị và chăm sóc, ảnh hưởng đến quá trình phục hồi và nguy cơ làm bệnh tình trở nặng, thậm chí biến chứng và di chứng kéo dài.