Phòng ngừa viêm phổi, viêm màng não do phế cầu ở trẻ em thời điểm giao mùa

Thời điểm giao mùa với thời tiết mưa nắng thất thường đang tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh truyền nhiễm ở trẻ em bùng phát. Tại nhiều bệnh viện nhi, số ca viêm phổi và viêm màng não gia tăng nhanh chóng, trong đó phế cầu khuẩn là tác nhân đặc biệt nguy hiểm, mỗi năm cướp đi sinh mạng khoảng 1 triệu trẻ em trên toàn thế giới. Vi khuẩn này thường âm thầm cư trú tại hầu họng, lây qua đường hô hấp, có thể tấn công phổi và não gây biến chứng nặng, đồng thời sở hữu đặc tính đề kháng với nhiều loại kháng sinh, gây khó khăn và tốn kém trong quá trình điều trị.

Đáng lo ngại, phế cầu còn dễ đồng nhiễm với cúm, Covid-19, sởi… khiến bệnh diễn tiến nhanh, điều trị phức tạp, chi phí cao và làm tăng nguy cơ tử vong. Đây là vấn đề đặc biệt đáng lưu tâm trong thời điểm hiện tại khi thời tiết phức tạp, dịch tễ nhiều biến động theo chiều hướng tiêu cực.

Nhằm giúp cộng đồng nhận thức đúng và chủ động phòng ngừa hiệu quả các bệnh do phế cầu ở trẻ em, Hệ thống tiêm chủng VNVC phối hợp cùng các đơn vị y tế và báo chí - truyền thông uy tín hàng đầu Việt Nam, tổ chức chương trình tư vấn trực tuyến: “Tiêm vắc xin phế cầu thế nào cho hiệu quả: phòng viêm phổi, viêm màng não… do phế cầu ở trẻ em” vào lúc 20h00, thứ sáu, ngày 15/08/2025 với sự tham gia của các chuyên gia:

• TS.BS Nguyễn An Nghĩa, Phó trưởng Khoa Nhiễm - Thần kinh, Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP HCM), Giảng viên Bộ môn Nhi, Đại học Y dược TP.HCM
• BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo, Quản lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC

Chương trình được phát sóng trực tuyến trên:

• Fanpage Trung tâm tin tức VTV24;
• Fanpage VTV8 - Tin nóng miền Trung;
• Fanpage Báo VnExpress;
• Fanpage VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn;
• Fanpage Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh;
• Fanpage Nutrihome - Hệ thống Phòng khám Dinh dưỡng;
• Kênh Youtube VNVC - Trung tâm tiêm chủng trẻ em và người lớn;
• Kênh Youtube Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.

Ngay bây giờ, Quý vị đã có thể gửi câu hỏi đến các chuyên gia để được giải đáp trong chương trình TẠI ĐÂY!

THÔNG TIN TƯ VẤN QUAN TRỌNG TỪ CÁC CHUYÊN GIA, BÁC SĨ

1. Hàng trăm nghìn trẻ tử vong mỗi năm vì phế cầu, Việt Nam trong nhóm nguy cơ cao

Mở đầu chương trình, TS.BS Nguyễn An Nghĩa cho biết vi khuẩn phế cầu hiện có hơn 100 type huyết thanh gây bệnh. Ở người khỏe mạnh, chúng thường cư trú tại mũi, họng và đường hô hấp trên, mà không gây ra bất kỳ triệu chứng nào, gọi là tình trạng “người lành mang trùng”. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu do có bệnh mạn tính, hút thuốc lá, điều trị dài ngày hoặc tiếp xúc nguồn lây, phế cầu có thể tấn công và gây ra hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, viêm tai giữa, viêm xoang, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết…

Trong đó, viêm phổi, viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết là ba thể bệnh phế cầu xâm lấn đặc biệt nguy hiểm, tỷ lệ tử vong cao và để lại nhiều di chứng nặng nề như điếc, mù, liệt, động kinh, chậm phát triển trí tuệ. Tỷ lệ tử vong do viêm phổi phế cầu có thể lên tới 50%. Đối tượng nguy cơ cao bao gồm người trên 65 tuổi, trẻ nhỏ, người mắc bệnh mạn tính hoặc suy giảm miễn dịch.

Thống kê toàn cầu cho thấy, từ năm 2021 đến nay, phế cầu đã cướp đi sinh mạng khoảng 300.000 - 500.000 trẻ <5 tuổi mỗi năm. Riêng tại Việt Nam, phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não ở trẻ <2 tuổi và là 1 trong 3 tác nhân chính gây viêm tai giữa, viêm xoang. Trẻ càng nhỏ, đặc biệt dưới 1 tuổi, nguy cơ mắc bệnh, biến chứng và tử vong càng cao.

“Tại Bệnh viện Nhi đồng 1, mỗi tháng đều ghi nhận nhiều ca viêm màng não do phế cầu, thường tăng mạnh vào mùa tựu trường và cuối năm” - Tiến sĩ An Nghĩa chia sẻ tình hình thực tế tại đơn vị công tác và giải thích rằng: Môi trường sống đông đúc, thời tiết thay đổi thất thường với nắng nóng kèm mưa nhiều, hoặc lạnh, khô hanh, ẩm độ cao đều tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn, virus đường hô hấp phát triển và lây lan.

Tiến sĩ An Nghĩa cho biết thêm, phế cầu còn có thể bội nhiễm với virus cúm, Covid-19 hay sởi, làm gia tăng mức độ nặng và nguy cơ tử vong. Ví dụ, trẻ đồng nhiễm cúm và phế cầu có thể nhanh chóng chuyển sang viêm phổi, suy hô hấp, nhiễm khuẩn huyết hoặc viêm màng não; trong khi phối hợp với sởi, phế cầu gây tổn thương đường hô hấp và tiêu hóa, làm suy giảm miễn dịch, khiến trẻ dễ mắc đi mắc lại các bệnh hô hấp.

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh diễn biến nhanh, gây biến chứng nghiêm trọng, khó chữa trị và gánh nặng chi phí rất lớn. Vì thế, việc nhận biết sớm, kịp thời điều trị và chăm sóc đúng cách là vô cùng quan trọng để gia tăng tiên lượng và khả năng phục hồi của người bệnh. Những dấu hiệu cảnh báo bệnh do phế cầu ở trẻ em gồm: sốt cao, ho, thở nhanh, bỏ bú, quấy khóc; khi bệnh tiến triển nặng có thể xuất hiện khó thở, co giật, hôn mê.

2. Phòng ngừa bệnh phế cầu: Vắc xin và các biện pháp bảo vệ hiệu quả

Tiếp nối chương trình, BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo nhấn mạnh bệnh do phế cầu không chỉ nguy hiểm bởi biến chứng mà còn dễ dàng lây lan qua đường hô hấp. Vi khuẩn có thể truyền trực tiếp qua dịch tiết mũi họng của người bệnh hoặc người lành mang trùng, đồng thời tồn tại trên bề mặt đồ dùng sinh hoạt, từ đó lây sang người khỏe mạnh qua tiếp xúc tay - mắt - mũi - miệng. Ở trẻ dưới 5 tuổi, khi hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, nguy cơ nhiễm bệnh đặc biệt cao.

Do đó, Bác sĩ Tiến Đạo khuyến cáo cha mẹ cần chủ động phòng bệnh cho trẻ bằng vệ sinh môi trường, rửa tay, súc họng thường xuyên, đeo khẩu trang và đảm bảo dinh dưỡng. Tuy nhiên, biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất vẫn là tiêm vắc xin.

Nhiều nghiên cứu cho thấy vắc xin giúp bảo vệ trước các type huyết thanh lưu hành phổ biến, đặc biệt phòng ngừa các bệnh lý phế cầu xâm lấn như viêm màng não, viêm phổi kèm nhiễm khuẩn huyết. Vắc xin còn giúp ngăn ngừa đồng nhiễm, bội nhiễm, giảm mức độ nặng của bệnh, đồng thời giảm tỷ lệ người lành mang trùng và hạn chế lây lan trong cộng đồng.

Ngoài trẻ em, vắc xin phế cầu cũng được khuyến cáo tiêm cho người trưởng thành, người cao tuổi, người mắc bệnh nền, người từng tổn thương hô hấp do Covid-19, người suy giảm miễn dịch như HIV, ung thư hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Hiện tại, Hệ thống Tiêm chủng VNVC đang có đầy đủ cả 5 loại vắc xin phế cầu, bao gồm: phế cầu 10 (Synflorix), phế cầu 13 (Prevenar 13), phế cầu 15 (Vaxneuvance), phế cầu 20 (Prevenar 20) và phế cầu 23 (Pneumovax 23). Trẻ sinh đủ tháng có thể tiêm từ 6 tuần tuổi; trẻ sinh non thường bắt đầu từ 2 tháng tuổi. Với trẻ 7 tháng trở lên, cần tiêm 2 mũi cơ bản và 1 mũi nhắc lại; từ 1 tuổi trở lên, lịch tiêm là 1 mũi cơ bản và 1 mũi nhắc lại. Nếu đã tiêm phế cầu 10 hoặc phế cầu 13, hoàn toàn có thể bổ sung thêm các type khác trong phế cầu 20 hoặc 23.

Ngoài phế cầu, trẻ còn có nguy cơ mắc nhiều bệnh hô hấp khác như cúm, não mô cầu, ho gà, bạch hầu, thủy đậu…, Việt Nam đều đã có vắc xin phòng ngừa. Các mũi tiêm cần thực hiện sớm để tạo kháng thể, bảo vệ cơ thể và giảm nguy cơ trở nặng khi mắc bệnh.