Mũi bại liệt tiêm ở vị trí nào? Nên tiêm ở tay hay chân của trẻ em?

"Mũi bại liệt tiêm ở vị trí nào?"là vấn đề được nhiều bố mẹ quan tâm khi đưa trẻ đi tiêm chủng. Trên thực tế, vị trí tiêm không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả của vắc xin mà còn liên quan đến độ an toàn và phản ứng sau tiêm, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Mũi bại liệt tiêm ở vị trí nào?

Vắc xin bại liệt dạng tiêm (IPV), dù ở dạng đơn liều hay phối hợp, đều được chỉ định tiêm bắp để đảm bảo hấp thu tối ưu và giảm thiểu phản ứng phụ. Vị trí tiêm được xác định tùy theo độ tuổi và đánh giá khối cơ vị trí tiêm tùy từng nhóm tuổi phù hợp với từng giai đoạn phát triển của trẻ.

1. Trẻ sơ sinh đến dưới 12 tháng tuổi

Ở nhóm tuổi này, cơ vùng đùi trước (⅓ giữa mặt trước ngoài đùi) là vị trí tiêm an toàn và hiệu quả nhất do cấu tạo khối cơ vùng đùi trước lớn và phát triển tốt nhất, vì vậy sẽ tránh các dây thần kinh lớn và ít gây biến chứng và các phản ứng sưng đau tại chỗ. Dù là vắc xin bại liệt đơn  giá (IPV) hay các vắc xin bại liệt phối hợp (như Hexaxim, Infanrix Hexa, Pentaxim, Tetraxim), đều sẽ ưu tiên tiêm vào vùng cơ đùi.

2. Trẻ từ 12 tháng tuổi đến 2 tuổi

Giai đoạn này có thể linh hoạt lựa chọn giữa cơ đùi hoặc vùng cơ delta (vùng vai) , tùy theo thể trạng của các bé và hướng dẫn cụ thể từ nhân viên tiêm chủng. Tuy nhiên, với trẻ nhỏ dưới 24 tháng tuổi, thì các vắc xin dạng tiêm bắp như các loại vắc xin bại liệt đơn giá (IPV) hay các vắc xin bại liệt phối hợp (như Hexaxim, Infanrix Hexa, Pentaxim, Tetraxim), vẫn thường sẽ ưu tiên tiêm  vùng  đùi để đảm bảo an toàn và hạn chế tối đa các phản ứng tại chỗ cho khi tiêm.

3. Trẻ từ trên 2 tuổi và người lớn

Ở trẻ lớn và người trưởng thành, cơ delta vùng cánh tay là vị trí tiêm tiêu chuẩn đối với vắc xin IPV. Đây là vùng cơ có khả năng hấp thu tốt, dễ tiêm, ít gây đau và thuận lợi trong theo dõi phản ứng sau tiêm.

Nên tiêm phòng bại liệt ở tay hay chân?

Việc lựa chọn vị trí tiêm vắc xin bại liệt dạng tiêm (IPV), bao gồm cả vắc xin đơn và vắc xin phối hợp, phụ thuộc chủ yếu vào độ tuổi của người được tiêm để đảm bảo hiệu quả hấp thu và hạn chế tối đa phản ứng phụ.

Tùy từng khuyến cáo tại từng quốc gia, Theo hướng dẫn của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, với trẻ sơ sinh và trẻ dưới 12 tháng tuổi, mũi tiêm IPV thường được chỉ định tiêm vào mặt trước bên ngoài của đùi. Đây là vùng cơ có khối lượng đủ lớn để dung nạp vắc xin và hạn chế nguy cơ tổn thương dây thần kinh.

Ở trẻ lớn hơn từ 12 tháng đến 2 tuổi, đối với trẻ mới biết đi, nên tiêm ở cơ đùi trước bên, và khi tiêm ở vị trí này, kim phải dài ít nhất 2,5 cm. Có thể tiêm ở cơ delta nếu khối lượng cơ đủ lớn.

Ở trẻ lớn hơn và người trưởng thành, vị trí tiêm được ưu tiên là vùng cơ delta ở cánh tay. Dù được tiêm ở tay hay chân, vắc xin IPV đều phát huy hiệu quả phòng bệnh tương đương nếu được tiêm đúng kỹ thuật và tuân thủ đúng lịch. (2)

Tác dụng phụ tại chỗ tiêm của vắc xin bại liệt

Tác dụng phụ tại chỗ tiêm của vắc xin bại liệt là phản ứng thường gặp, thường xuất hiện trong vòng 1 - 2 ngày sau tiêm và chủ yếu liên quan đến đáp ứng miễn dịch tại vị trí tiêm. Khi tiêm vắc xin IPV vào cơ đùi (ở trẻ nhỏ) hoặc cơ delta (ở trẻ lớn và người trưởng thành), các kháng nguyên bất hoạt trong vắc xin sẽ kích thích cơ thể sinh kháng thể, từ đó có thể gây sưng nhẹ, đau hoặc đỏ vùng tiêm. Đây là phản ứng bình thường, không nguy hiểm và thường tự thuyên giảm trong thời gian ngắn mà không cần can thiệp y tế.

Trong các thử nghiệm lâm sàng đánh giá hiệu lực tăng cường của vắc xin bại liệt bất hoạt (IPV), các phản ứng tại chỗ được ghi nhận với tỷ lệ tương đối thấp và đều ở mức độ nhẹ, thoáng qua. Cụ thể, khoảng 18% người tiêm gặp hiện tượng cứng da tại vị trí tiêm, 13% đau nhẹ và 3,2% xuất hiện ban đỏ, chủ yếu trong vòng 48 giờ đầu. Một số trường hợp ghi nhận phản ứng toàn thân như sốt cao ≥39°C (chiếm 38%), kèm theo các biểu hiện như cáu gắt, buồn ngủ, khó chịu hoặc quấy khóc.

Lưu ý sau tiêm vắc xin bại liệt

Lưu ý sau tiêm vắc xin bại liệt trẻ cần được theo dõi tại cơ sở tiêm chủng ít nhất 30 phút để phát hiện sớm các phản ứng quá mẫn hoặc sốc phản vệ, dù tỷ lệ này rất hiếm gặp.

Trong 1 - 2 ngày đầu, trẻ có thể xuất hiện một số phản ứng tại chỗ như sưng nhẹ, đau hoặc đỏ da vùng tiêm, kèm theo biểu hiện toàn thân như sốt nhẹ, quấy khóc, chán ăn. Đây đều là phản ứng thông thường, không nguy hiểm và sẽ tự khỏi mà không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, nếu trẻ sốt cao trên 39°C, bỏ bú, li bì, co giật hoặc xuất hiện các dấu hiệu bất thường khác, bố mẹ hoặc người chăm sóc cần đưa trẻ đến ngay các cơ sở y tế hoặc bệnh viện gần nhất để được thăm khám và xử trí kịp thời.

Bên cạnh việc theo dõi phản ứng sau tiêm, bố mẹ cũng cần tuân thủ lịch tiêm đầy đủ và đúng thời điểm theo hướng dẫn của cơ sở tiêm chủng. Việc tiêm không đúng lịch, tiêm thiếu mũi hoặc trì hoãn có thể làm giảm hiệu quả bảo vệ của vắc xin bại liệt, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh có nguy cơ quay trở lại tại một số khu vực trên thế giới.

Theo Sáng kiến Xóa sổ Bại liệt Toàn cầu (Global Polio Eradication Initiative - GPEI), vắc xin bại liệt bất hoạt (IPV) có hồ sơ an toàn cao, không gây phát tán virus ra môi trường như vắc xin sống giảm độc lực dạng uống (OPV) và là lựa chọn ưu tiên trong chương trình tiêm chủng mở rộng tại nhiều quốc gia hiện nay. (3)

Câu hỏi liên quan

1. Nếu lỡ tiêm sai vị trí có sao không?

Việc tiêm sai vị trí vắc xin bại liệt, dù là vắc xin đơn (IPV) hay vắc xin phối hợp (như Pentaxim, Hexaxim, Infanrix Hexa...), có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả miễn dịch và an toàn tiêm chủng. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam, vắc xin bất hoạt phòng bại liệt (IPV) phải được tiêm bắp, đúng vào cơ đùi trước ngoài ở trẻ nhỏ hoặc cơ delta ở trẻ lớn. Đây là điều kiện cần thiết để vắc xin được hấp thu đúng cách và kích hoạt hệ miễn dịch tối ưu.

Nếu lỡ tiêm sai vị trí, điển hình là tiêm vào mông hoặc tiêm sai lớp cơ, nguy cơ giảm hiệu lực sinh miễn dịch. Ở trẻ nhỏ, vùng mông chứa lớp mỡ dày, dễ khiến mũi tiêm đi lệch khỏi cơ, khiến kháng nguyên không được tiếp nhận hiệu quả. Trong một số trường hợp, tiêm sai vị trí còn làm tăng nguy cơ tổn thương dây thần kinh tọa, sưng đau kéo dài hoặc áp xe tại chỗ tiêm, đặc biệt nếu vắc xin có chứa thành phần nhôm như nhiều vắc xin phối hợp.

Ngoài ra, với các vắc xin phối hợp chứa IPV, nếu tiêm sai vị trí, không chỉ hiệu lực của riêng thành phần bại liệt bị ảnh hưởng, mà toàn bộ hiệu quả của các thành phần khác như ho gà, uốn ván, bạch hầu cũng có thể giảm sút. Trong một số tình huống, bác sĩ có thể phải chỉ định tiêm lại liều bổ sung, gây tốn kém, gián đoạn lịch tiêm và tạo thêm áp lực tâm lý cho bố mẹ và trẻ.

2. Tiêm bại liệt dạng phối hợp thì vị trí tiêm có khác không?

Tiêm vắc xin bại liệt dạng phối hợp không làm thay đổi vị trí tiêm chuẩn. Dù là vắc xin bại liệt đơn (IPV) hay vắc xin phối hợp chứa thành phần IPV (như Pentaxim, Hexaxim, Infanrix Hexa...), vị trí tiêm tiêu chuẩn vẫn là tiêm bắp, đúng cơ và đúng kỹ thuật.

Trong tiêm chủng, việc xác định "mũi bại liệt tiêm ở vị trí nào"cần căn cứ vào loại vắc xin sử dụng, bao gồm cả vắc xin bại liệt đơn liều (IPV đơn) và các vắc xin phối hợp có chứa thành phần bại liệt (như Hexaxim, Infanrix Hexa, Pentaxim…). Với trẻ nhỏ, vị trí tiêm tiêu chuẩn là vùng đùi trước bên, trong khi với trẻ lớn hơn hoặc người trưởng thành, vị trí tiêm có thể là vùng cơ delta (bắp tay). Việc tiêm đúng vị trí không chỉ đảm bảo hiệu quả sinh miễn dịch tối ưu mà còn giúp giảm thiểu phản ứng phụ tại chỗ.