Tìm hiểu về sốt bại liệt

Sốt bại liệt là dấu hiệu sớm của bệnh bại liệt, một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có thể gây liệt mềm vĩnh viễn ở trẻ nhỏ. Dù đã giảm mạnh nhờ tiêm chủng, song bại liệt vẫn được WHO xếp vào nhóm tình trạng y tế khẩn cấp toàn cầu. Tiêm vắc xin đúng lịch là cách bảo vệ hiệu quả nhất cho trẻ.

Bệnh sốt bại liệt là gì?

Sốt bại liệt hay còn gọi là bại liệt (polio) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do poliovirus gây ra, có khả năng tấn công hệ thần kinh trung ương, làm tổn thương tủy sống và dẫn đến liệt vĩnh viễn. Poliovirus chủ yếu lây qua đường phân miệng, đặc biệt ở môi trường có điều kiện vệ sinh kém, mật độ dân cư cao, trẻ nhỏ chưa được tiêm vắc xin đầy đủ.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, sau khi xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng, poliovirus nhân lên tại hầu họng và đường tiêu hóa. Virus có thể xuất hiện trong dịch tiết mũi họng từ 1 - 2 tuần đầu sau khi nhiễm. Đồng thời, virus cũng được thải qua phân trong nhiều tuần tiếp theo, ngay cả ở người không có triệu chứng rõ ràng hoặc chỉ biểu hiện nhẹ. (2)

Phần lớn ca mắc sốt bại liệt không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ khoảng 1/200 trường hợp nhiễm sẽ dẫn đến liệt không hồi phục, thường ở chi dưới, và khoảng 5 - 10% bệnh nhân liệt có thể tử vong do tổn thương cơ hô hấp. Đây là lý do bệnh từng là nỗi ám ảnh y tế toàn cầu, đặc biệt trong thế kỷ 20, gây tàn phế cho hàng trăm nghìn trẻ em mỗi năm.

Nhờ triển khai chương trình Tiêm chủng Mở rộng toàn cầu từ năm 1988, số ca mắc bại liệt đã giảm hơn 99%, với hơn 20 triệu người được cứu khỏi nguy cơ tàn phế do bệnh bại liệt tính đến năm 2022. Tuy nhiên, virus bại liệt hoang dại vẫn còn lưu hành tại một số quốc gia như Afghanistan và Pakistan.

Tại Việt Nam, bệnh bại liệt đã được loại trừ từ năm 2000. Tuy nhiên, Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới vẫn duy trì cảnh báo nguy cơ tái bùng phát nếu tỷ lệ tiêm chủng sụt giảm.

Trẻ em cần được tiêm đầy đủ vắc xin bất hoạt (IPV) hoặc vắc xin sống giảm độc lực (OPV) theo đúng lịch để hình thành miễn dịch cộng đồng và ngăn chặn nguy cơ lây lan virus trở lại. WHO khẳng định tiêm vắc xin là biện pháp duy nhất hiệu quả để phòng bệnh bại liệt và duy trì thành quả thanh toán bệnh lâu dài.

Dấu hiệu của bệnh sốt bại liệt

Hầu hết người nhiễm poliovirus gây sốt bại liệt không có triệu chứng lâm sàng. Khoảng 25% có thể xuất hiện các biểu hiện giống cúm như sốt, mệt mỏi, đau họng, đau cơ hoặc buồn nôn. Các triệu chứng này thường kéo dài từ 2 - 5 ngày rồi tự hết. Tỷ lệ xuất hiện liệt chi chỉ chiếm dưới 1%, nhưng khi xảy ra có thể gây tàn tật suốt đời, thậm chí tử vong.

Thời gian ủ bệnh trung bình đối với các triệu chứng không liệt là từ 3 - 6 ngày. Triệu chứng liệt thường khởi phát muộn hơn, dao động từ 7 - 21 ngày sau phơi nhiễm.

Ai có nguy cơ mắc sốt bại liệt?

Bất kỳ ai chưa có miễn dịch với virus bại liệt đều có nguy cơ mắc sốt bại liệt, nhưng dễ tổn thương nhất là trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt nếu chưa được tiêm vắc xin đầy đủ. Trong môi trường có điều kiện vệ sinh kém hoặc đang xảy ra dịch lưu hành, nguy cơ này càng tăng cao.

Người lớn chưa từng chủng ngừa vắc xin có thành phần bại liệt trước đây hoặc có hệ miễn dịch suy giảm cũng không loại trừ khỏi nhóm nguy cơ. Việc không tiêm chủng hoặc tiêm không đúng lịch sẽ khiến cơ thể không có đủ kháng thể để chống lại virus khi phơi nhiễm, từ đó dễ dẫn đến mắc bệnh và lây lan trong cộng đồng. (3)

Bị sốt khi bị bại liệt có nguy hiểm không?

Sốt là triệu chứng thường gặp ở giai đoạn đầu của bệnh bại liệt, phản ánh phản ứng của cơ thể trước sự xâm nhập của virus. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở sốt nhẹ kèm mệt mỏi, đau họng, buồn nôn thì thường chưa nguy hiểm. Điều đáng lo ngại là sốt có thể là dấu hiệu báo trước giai đoạn virus tấn công vào hệ thần kinh trung ương, gây liệt không hồi phục hoặc thậm chí tử vong.

Trường hợp người bệnh có sốt cao kéo dài, kèm theo đau cơ dữ dội, cứng gáy, yếu tay chân hoặc thay đổi ý thức, cần được đưa đến cơ sở y tế hoặc bệnh viện ngay lập tức để được chữa trị kịp thời. Những biểu hiện này là dấu hiệu cảnh báo bại liệt thể liệt, dạng nặng nhất và nguy hiểm nhất của bệnh.

Điều trị sốt bại liệt ở trẻ như thế nào?

Hiện chưa có thuốc đặc hiệu điều trị khỏi bệnh bại liệt. Mọi can thiệp y tế hiện nay đều nhằm giảm nhẹ triệu chứng, hỗ trợ phục hồi và phòng ngừa di chứng thần kinh. Tùy mức độ tổn thương, trẻ có thể được chỉ định các biện pháp hỗ trợ sau:

• Nghỉ ngơi tuyệt đối trong giai đoạn cấp tính: giúp giảm áp lực lên hệ thần kinh đang tổn thương, tạo điều kiện cho cơ thể phục hồi và hạn chế biến chứng lan rộng.
• Sử dụng thuốc giảm đau như paracetamol hoặc ibuprofen: nhằm kiểm soát cơn đau cơ, đau đầu, khó chịu toàn thân, từ đó giúp trẻ dễ chịu hơn, tránh kiệt sức do đau kéo dài.
• Chườm nóng ẩm tại vùng cơ co cứng: hỗ trợ thư giãn cơ, cải thiện tuần hoàn và giảm đau không cần dùng thuốc.
• Hỗ trợ hô hấp bằng thiết bị chuyên dụng: Trẻ bị bại liệt thể nặng có thể gặp khó khăn khi thở do tổn thương tủy sống vùng cổ làm yếu các cơ hô hấp. Khi đó, cần sử dụng máy thở hoặc thiết bị hỗ trợ để duy trì hô hấp ổn định và đảm bảo lượng oxy cần thiết cho cơ thể.
• Vật lý trị liệu: cần được bắt đầu sớm, ngay khi tình trạng trẻ ổn định. Các bài tập phù hợp giúp tay chân cử động linh hoạt hơn, hạn chế cứng khớp, teo cơ và ngăn ngừa tình trạng tay chân bị cong vẹo do liệt lâu ngày.
• Dụng cụ chỉnh hình: như nẹp tay, nẹp chân hoặc khung đỡ được sử dụng trong quá trình phục hồi, giúp giữ đúng tư thế, hỗ trợ vận động và tăng khả năng tự lập cho trẻ trong sinh hoạt hằng ngày.
• Theo dõi biến chứng trong suốt quá trình điều trị: trẻ có thể gặp các vấn đề như lở loét do nằm lâu, nhiễm trùng phổi, tiểu tiện khó khăn, hoặc tay chân bị biến dạng nếu không được chăm sóc đúng cách. Việc phát hiện và xử trí sớm sẽ giúp hạn chế tối đa các biến chứng lâu dài.

Phòng ngừa sốt bại liệt như thế nào?

Dù đã được xóa sổ tại nhiều quốc gia, bệnh bại liệt vẫn là mối đe dọa tiềm ẩn nếu cộng đồng lơ là trong các biện pháp phòng ngừa khoa học như:

1. Vắc xin phòng ngừa bệnh

Tiêm vắc xin là biện pháp hiệu quả hàng đầu trong việc phòng ngừa sốt bại liệt. Trẻ cần được tiêm đúng lịch các loại vắc xin bại liệt theo chương trình Tiêm chủng Mở rộng hoặc tiêm dịch vụ, bao gồm vắc xin bất hoạt đường tiêm (IPV) và vắc xin sống giảm độc lực dạng uống (OPV).

Vắc xin giúp cơ thể tạo miễn dịch đặc hiệu, ngăn ngừa virus xâm nhập và phát triển trong hệ thần kinh. Duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao là yếu tố then chốt để bảo vệ cộng đồng và phòng ngừa nguy cơ tái bùng phát bệnh.

Tên vắc xin	Phòng bệnh	Đối tượng	Lịch tiêm	Đăng ký tiêm
Vắc xin 6 trong 1 Infanrix Hexa	Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh viêm phổi, viêm màng não mủ do H.Influenzae týp B (Hib)	Trẻ từ 6 tuần tuổi đến 2 tuổi	Lịch tiêm gồm 4 mũi: Mũi 1: lần tiêm đầu tiên. Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1. Mũi 3: 1 tháng sau mũi 2. Mũi 4: cách mũi thứ 3 là 12 tháng (cách tối thiểu 6 tháng).
Vắc xin 6 trong 1 Hexaxim	Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và các bệnh viêm phổi, viêm màng não mủ do H.Influenzae týp B (Hib)
Vắc xin 5 trong 1 Pentaxim	Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt và các bệnh viêm phổi, viêm màng não mủ do H.Influenzae týp B (Hib)	Trẻ từ 2 tháng tuổi đến tròn 2 tuổi	Lịch tiêm gồm 4 mũi: Mũi 1: lần tiêm đầu tiên Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1 Mũi 3: 1 tháng sau mũi 2 Mũi 4: 1 năm sau mũi 3
Vắc xin Infanrix-IPV/Hib	Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt và các bệnh viêm phổi, viêm màng não mủ do H. Influenzae týp B (Hib)	Trẻ từ 2 tháng tuổi đến trước sinh nhật 5 tuổi	Lịch tiêm gồm 5 mũi: Mũi 1: Lần đầu tiên. Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1. Mũi 3: 1 tháng sau mũi 2. Mũi 4: 1 năm sau mũi 3 (tối thiểu 6 tháng sau mũi 3). Mũi nhắc: 3 năm sau mũi 4.	Liên hệ hotline 028.7102.6595
Vắc xin 4 trong 1 Tetraxim	Ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt	Trẻ từ 2 tháng tuổi trở lên đến 13 tuổi	Lịch tiêm gồm 5 mũi: Mũi 1: lần tiêm đầu tiên Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1 Mũi 3: 1 tháng sau mũi 2 Mũi 4: 1 năm sau mũi 3 Mũi 5: 3 năm sau mũi 4 (trẻ 4 - 6 tuổi)
Vắc xin phòng bệnh bại liệt bất hoạt nguyên đơn IPV (có trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng năm 2018)	Chỉ chứa thành phần bại liệt týp 1, 2, 3 bất hoạt	Trẻ từ 5 tháng tuổi trở lên	Lịch tiêm gồm 2 mũi: Mũi 1: Vào lúc trẻ 5 tháng tuổi Mũi 2: Vào lúc trẻ 9 tháng tuổi đến dưới 1 tuổi	Liên hệ hotline 028.7102.6595

2. Vệ sinh cá nhân và môi trường sống

Virus bại liệt có thể tồn tại trong phân người nhiễm và lây truyền qua đường phân miệng, đặc biệt tại các khu vực có điều kiện vệ sinh kém. Do đó, cần rửa tay sạch bằng xà phòng sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn và khi chăm sóc trẻ nhỏ.

Đồng thời, cần đảm bảo sử dụng nguồn nước sạch, xử lý phân đúng cách và giữ vệ sinh thực phẩm để hạn chế nguy cơ tiếp xúc với nguồn lây nhiễm. Việc nâng cao ý thức vệ sinh cá nhân và cộng đồng là biện pháp hỗ trợ thiết yếu bên cạnh tiêm chủng để kiểm soát sốt bại liệt một cách hiệu quả.

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào về vấn đề sốt bại liệt, quý Khách hàng có thể liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được nhân viên chăm sóc Khách hàng hướng dẫn chi tiết, được bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn sức khỏe và chỉ định tiêm ngừa phù hợp. Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây.

Sốt bại liệt là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus tấn công hệ thần kinh, có thể gây tổn thương tủy sống dẫn đến liệt chi dưới, ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng sống và khả năng vận động của người bệnh. Hiện chưa có thuốc đặc trị sốt bại liệt, do đó người dân có thể chủ động phòng ngừa hiệu quả cho trẻ bằng tiêm hoặc uống vắc xin theo lịch khuyến cáo. Việc tiêm ngừa đầy đủ giúp bảo vệ trẻ trước nguy cơ lây nhiễm và góp phần duy trì thành quả thanh toán bệnh tại Việt Nam.