Sự nguy hiểm của các bệnh viêm não, viêm màng não và vắc xin phòng ngừa

Viêm não, viêm màng não là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, rất thường gặp ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh, nhưng bất kỳ ai chưa tiêm vắc xin đều có nguy cơ mắc, do bệnh lây qua đường hô hấp. Nguy hiểm hơn, một tỷ lệ không nhỏ người trưởng thành khỏe mạnh lành mang trùng vẫn vô tình trở thành nguồn lây nhiễm. Tỷ lệ này dao động từ 20 - 50% ở nhóm vị thành niên, 13% ở người 30 tuổi và 7% ở người 50 tuổi.

Những người mang trùng khỏe mạnh có thể lây bệnh cho trẻ chưa tiêm phòng, phụ nữ mang thai, người cao tuổi và các đối tượng dễ bị tổn thương khác. Đặc biệt, những người suy giảm miễn dịch (bẩm sinh hoặc do bệnh mắc phải như HIV), người có bất thường chức năng lá lách, bệnh hồng cầu hình liềm… có nguy cơ mắc viêm màng não cao hơn, dễ biến chứng hoặc tử vong nếu nhiễm bệnh.

Đây là những thông tin được các chuyên gia, bác sĩ cảnh báo trong chương trình tư vấn sức khỏe trực tuyến “Cập nhật diễn biến nguy hiểm của các bệnh viêm não, viêm màng não ở trẻ em và người lớn” do Hệ thống tiêm chủng VNCV tổ chức vào lúc 20h00 ngày 13/12/2024 vừa qua.

Quý Khách có thể theo dõi toàn bộ chương trình tư vấn ngay tại đây

Nguy cơ cao các bệnh viêm não, viêm màng não gia tăng số ca mắc vào thời điểm giao mùa cuối năm

Mở đầu chương trình, BS.CKII Nguyễn Thị Minh Hiền, Bác sĩ Khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM cho biết, hiện tại thời tiết giao mùa với sự chênh lệch lớn nhiệt độ và độ ẩm giữa ngày và đêm khiến hệ miễn dịch suy giảm, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như cảm cúm, viêm họng, dị ứng, rối loạn tiêu hóa hay nhiễm trùng. Tại Việt Nam, mùa mưa kéo dài cùng mật độ dân cư đông, ý thức vệ sinh tay chưa cao là điều kiện thuận lợi để các bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, tay chân miệng lan rộng.

Đáng chú ý, gần đây bệnh sởi đang có dấu hiệu bùng phát trở lại với trung bình 100 trẻ mắc mới mỗi ngày. Tại Bệnh viện Nhi đồng TP.HCM, trong 3 tháng qua (từ tháng 9 đến tháng 12), số lượng bệnh nhi nhập viện vì các bệnh lý nhiễm trùng đường hô hấp trên, dưới, dị ứng viêm phế quản, khò khè, co thắt, tăng men gan, giảm tiểu cầu, tay chân miệng gia tăng đáng kể.

Đặc biệt, gần đây Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh cũng ghi nhận hai ca viêm màng não mủ ở trẻ 2 tháng tuổi và 5 tuổi. Các bé có dấu hiệu nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương, riêng trẻ 2 tháng tuổi triệu chứng không đặc hiệu ban đầu nhưng xét nghiệm dịch não tủy cho thấy chỉ số bạch cầu tăng cao. Cả hai bệnh nhi hiện đáp ứng tốt với điều trị và đang được theo dõi.

Theo bác sĩ Minh Hiền, vi khuẩn là nguyên nhân chủ yếu gây viêm não và viêm màng não ở trẻ em. Một nghiên cứu toàn cầu được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận chỉ ra 7 loại vi khuẩn phổ biến gây bệnh gồm phế cầu khuẩn, não mô cầu, Haemophilus influenzae, liên cầu khuẩn nhóm B, E. coli, Listeria monocytogenes và một số ít là tụ cầu khuẩn. Ngoài ra, các virus như Enterovirus, Coxsackievirus, Arbovirus (gồm virus viêm não Nhật Bản), cùng các virus họ Herpes cũng là tác nhân phổ biến. Một số trường hợp hiếm gặp do nấm, ký sinh trùng hoặc lao màng não.

Các tác nhân này thường xâm nhập trẻ sơ sinh qua đường sinh dục của mẹ trong thai kỳ hoặc khi sinh, hoặc qua niêm mạc hô hấp, đường phân – miệng. Ở trẻ sơ sinh và dưới 2 tháng tuổi, liên cầu khuẩn nhóm B, E. coli là nguyên nhân chính. Từ 2 - 12 tháng tuổi, phế cầu khuẩn chiếm ưu thế, nhưng từ 1 tuổi trở lên, não mô cầu trở thành tác nhân chính với tỷ lệ 60%, trong khi phế cầu khuẩn giảm còn 35%.

Viêm não và viêm màng não biểu hiện khác nhau tùy độ tuổi. Ở trẻ nhũ nhi, các dấu hiệu bao gồm sốt cao, nôn ói, thóp phồng, khó dỗ, bỏ bú, ban xuất huyết, vàng da và kích thích màng não, nhưng triệu chứng có thể không rõ rệt, khó phát hiện. Chẩn đoán cần thăm khám kỹ lưỡng, thực hiện chọc dò dịch não tủy. Ở người lớn, triệu chứng dễ nhận biết hơn như đau đầu kéo dài, sốt cao, cứng cổ, nôn ói, sợ ánh sáng. Viêm màng não mô cầu có biểu hiện đặc trưng gồm sốt cao đột ngột và ban xuất huyết tím thẫm, không đều, thường ở chân, hông, lưng, có thể hoại tử trung tâm. Trẻ cũng có dấu hiệu thờ ơ, khó thở, tay chân lạnh.

Viêm não và viêm màng não có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng, bao gồm tăng áp lực nội sọ, dẫn đến thiếu máu não, xuất huyết não và nhồi máu não trong giai đoạn cấp tính. Các biến chứng khác có thể bao gồm áp xe não, tụ mủ, tụ dịch dưới màng cứng và viêm não thất. Đặc biệt, đối với viêm não mô cầu, bệnh có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết hoặc viêm màng não tối cấp, gây sốc nhiễm trùng, tổn thương đa tạng, thậm chí hoại tử chi, phải cắt cụt sau này.

Trong những trường hợp nặng, bệnh có thể gây tử vong trong vòng 24 giờ sau khi khởi phát. Ngay cả khi được điều trị kịp thời, tỷ lệ tử vong vì các biến chứng nặng vẫn dao động từ 8 - 15%. Đối với những bệnh nhân may mắn sống sót, khoảng 20% sẽ phải đối mặt với những di chứng vĩnh viễn như bại liệt, mất khả năng vận động, điếc, hoặc chậm phát triển trí tuệ.

Bên cạnh những biến chứng cấp tính, viêm não và viêm màng não còn để lại những ảnh hưởng lâu dài nghiêm trọng đối với chất lượng cuộc sống của trẻ. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc tập trung, học tập và phản xạ vận động (như khó nhai, khó nuốt, yếu liệt chân…). Một số trẻ có thể gặp các cơn co giật kéo dài, tái phát, dẫn đến động kinh, suy giảm nhận thức hoặc rối loạn giác quan, đặc biệt là điếc (đặc biệt với Hib và phế cầu). Trẻ cũng có thể gặp khó khăn về ngôn ngữ, thậm chí mất khả năng nói. Đặc biệt, những trẻ suy giảm nhận thức nhanh chóng trong giai đoạn cấp có thể rơi vào hôn mê kéo dài hoặc sống trong tình trạng thực vật.

Hiểu đúng về viêm não và viêm màng não: Hai bệnh lý nguy hiểm không thể nhầm lẫn

Viêm não và viêm màng não là hai bệnh lý khác nhau, ảnh hưởng đến những bộ phận riêng biệt trong hệ thần kinh trung ương. Theo BS.CKI Hoàng Tuyết Sương, Bác sĩ điều trị, Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, viêm não là sự viêm nhiễm bên trong cấu trúc não – trung tâm điều khiển các hoạt động sống như hô hấp, tuần hoàn, trí nhớ và hành vi. Trong khi đó, viêm màng não xảy ra tại màng não – lớp vỏ bọc bảo vệ não khỏi các tác nhân bên ngoài, bao gồm màng cứng, màng mềm và màng nhện.

Dù có một số triệu chứng giống nhau như sốt cao, đau đầu và rối loạn tri giác, hai bệnh này khác biệt ở vị trí tổn thương: viêm não tác động lên bên trong não, còn viêm màng não xảy ra ở lớp bảo vệ bên ngoài. Trẻ nhỏ, với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị các tác nhân gây bệnh xâm nhập qua hô hấp, tiêu hóa hoặc qua da, dẫn đến nguy cơ viêm não và viêm màng não. Những bệnh này thường tiến triển nhanh, có thể gây hôn mê, trụy tuần hoàn, suy hô hấp hoặc tổn thương não không hồi phục, đe dọa tính mạng trẻ.

Trẻ mắc viêm màng não hoặc viêm não có khả năng phục hồi nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời, nhưng mức độ hồi phục phụ thuộc vào tác nhân gây bệnh và mức độ tổn thương hệ thần kinh. Trường hợp đến viện muộn với các biến chứng nặng, trẻ có thể phải đối diện với động kinh kéo dài, tổn thương vận động, mất khả năng học tập, hoặc thậm chí sống thực vật.

Viêm não và viêm màng não không chỉ gây tổn thương trực tiếp đến sức khỏe mà còn để lại những hệ lụy lâu dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và sự phát triển của trẻ. Vì vậy, việc nhận diện sớm triệu chứng và điều trị kịp thời là yếu tố sống còn đối với người bệnh.

Viêm não và viêm màng não do não mô cầu – Mối đe dọa nguy hiểm, tiến triển nhanh, tử vong cao

BS Nguyễn Minh Luân, Chuyên viên Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, viêm não Nhật Bản được biết đến là bệnh truyền qua muỗi đốt, chủ yếu do muỗi Culex cư trú ở các khu vực nông thôn. Bệnh có tỷ lệ tử vong cao, từ 20 - 30%, và 20% số người sống sót có thể phải chịu di chứng như rối loạn tâm thần, mất ngôn ngữ hoặc sa sút trí tuệ. Nếu không được tiêm vắc xin hoặc chưa hoàn thành đủ các mũi tiêm, khoảng trống miễn dịch có thể dẫn đến các đợt dịch bùng phát, đặc biệt ở các vùng núi và Tây Nguyên.

Viêm màng não do vi khuẩn não mô cầu (Neisseria meningitidis) là căn bệnh nguy hiểm với khởi phát giống cảm cúm nhưng có thể tiến triển nhanh đến tử vong chỉ trong 24 giờ. Tỷ lệ tử vong dao động từ 5 - 15%, trong khi 20% người sống sót phải đối mặt với di chứng suốt đời. Đây là một trong 10 tác nhân gây viêm màng não có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam.

Vi khuẩn não mô cầu tồn tại ở đường hô hấp, với 25% người mang vi khuẩn mà không biểu hiện triệu chứng. Tỷ lệ người lành mang trùng dao động từ 5% ở người bình thường đến 50% ở thanh thiếu niên. Bệnh có thể lây qua giọt bắn đường hô hấp và bất kỳ ai chưa được tiêm vắc xin đều có nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có hệ miễn dịch suy yếu.

Theo bác sĩ Minh Luân, học sinh và sinh viên là những nhóm dễ bị lây nhiễm do thường xuyên tiếp xúc trong môi trường đông đúc như trường học, ký túc xá. Ở trẻ em, miễn dịch thụ động từ mẹ giảm dần sau 6 tháng tuổi, trong khi hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện, khiến họ trở thành đối tượng dễ mắc bệnh. Đáng lo ngại, tỷ lệ mắc não mô cầu đang chuyển dịch sang nhóm thanh thiếu niên và trẻ vị thành niên – những người có tỷ lệ tử vong khi mắc bệnh lên tới 48%.

Phụ nữ mang thai cũng nằm trong nhóm nguy cơ cao. Nếu nhiễm bệnh, họ có thể đối mặt với các biến chứng như sinh non, thai nhẹ cân hoặc thai chết lưu. Trẻ sơ sinh từ mẹ nhiễm bệnh có thể mắc viêm não sơ sinh. Tiêm vắc xin cho người thân và những người tiếp xúc gần với phụ nữ mang thai là cách bảo vệ hiệu quả mẹ và bé khỏi căn bệnh nguy hiểm này.

Bệnh viêm màng não do não mô cầu có tốc độ lây lan và tiến triển rất nhanh, vi khuẩn có thể gây ra suy hô hấp, tổn thương não và đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện kịp thời. Việc tiêm vắc xin đầy đủ và nâng cao ý thức bảo vệ bản thân trong môi trường đông người là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa căn bệnh này.

Các loại vắc xin phòng ngừa viêm não, viêm màng não

Để phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu, trẻ em và người lớn có thể tiêm các loại vắc xin phòng bệnh sau:

• Vắc xin VA-Mengoc-BC (Cu Ba): phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu khuẩn Meningococcal tuýp B và C gây ra, được chỉ định tiêm cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn đến 45 tuổi.
• Vắc xin Bexsero (Ý): phòng bệnh não mô cầu xâm lấn do Neisseria meningitidis nhóm B gây ra với hiệu quả lên đến 95%, được chỉ định để chủng ngừa cho trẻ và người lớn từ 2 tháng tuổi đến 50 tuổi (chưa đến sinh nhật 51 tuổi).
• Vắc xin Menactra (Mỹ): phòng bệnh xâm lấn do N.meningitidis (vi khuẩn não mô cầu) các nhóm huyết thanh A, C, Y, W-135 gây ra, như: viêm màng não, nhiễm trùng huyết, viêm phổi… được chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng đến 55 tuổi (trước sinh nhật lần thứ 56).
• Vắc xin MenQuadfi (Mỹ): phòng ngừa các bệnh do vi khuẩn não mô cầu Neisseria Meningitidis nhóm A, C, Y, W-135 gây ra, bao gồm: các bệnh não mô cầu xâm lấn (viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi du khuẩn huyết) và các bệnh não mô cầu không xâm lấn (viêm phổi, viêm khớp, viêm màng niệu đạo, viêm kết mạc…) được chỉ định tiêm cho trẻ em từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn.

Phế cầu là tác nhân gây ra nhiều bệnh lý, cả xâm lấn và không xâm lấn. Các bệnh không xâm lấn bao gồm viêm họng, viêm tai giữa và viêm xoang. Bên cạnh đó, phế cầu còn có thể gây ra các bệnh lý xâm lấn nghiêm trọng như nhiễm trùng huyết, viêm phổi, viêm phổi kết hợp nhiễm trùng huyết và viêm màng não kèm theo nhiễm trùng huyết. Hiện nay, có ba loại vắc xin phế cầu đã được phát triển để phòng ngừa những bệnh lý này, bao gồm:

• Vắc xin Synflorix (Bỉ): phòng 10 chủng vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) gây các bệnh như: hội chứng nhiễm trùng, viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết và viêm tai giữa cấp,… được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên và trước sinh nhật lần thứ 6.
• Vắc xin Prevenar 13 (Bỉ): phòng các bệnh phế cầu xâm lấn do 13 chủng phế cầu khuẩn Streptococcus Pneumoniae gây ra (type 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F) gây ra, được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần tuổi trở lên và người lớn.
• Vắc xin Pneumovax 23 (Mỹ): Phòng 23 tuýp phế cầu gây bệnh gồm 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F, được khuyến cáo sử dụng cho trẻ em từ 2 tuổi trở lên, thanh thiếu niên và người lớn.
• Đối với vắc xin phòng viêm màng não do Hib gồm các loại vắc xin như: Quimi-Hib đơn giá, vắc xin phối hợp 5in1, 6in1.

Để được tư vấn các thông tin xoay quanh vắc xin phòng bệnh cho trẻ em và người lớn, đặt mua vắc xin, Quý khách vui lòng liên hệ VNVC theo thông tin sau:

• Hotline: 028 7102 6595;
• Fanpage: VNVC – Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn;
• Tra cứu trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất tại đây;
• Để đặt mua vắc xin và tham khảo các sản phẩm vắc xin, Quý khách vui lòng truy cập: https://vax.vnvc.vn/vaccine
• Xem thêm những thông tin tiêm chủng hữu ích từ kênh Tik Tok Bác sĩ Tiêm chủng VNVC

Quý Khách hàng có thể tải VNVC Mobile App dễ dàng bằng 2 link sau:

• Đối với các hệ điều hành IOS (iPhone, iPad…): CÀI ĐẶT TẠI ĐÂY
• Đối với các hệ điều hành Android (Oppo, Samsung, Sony…): CÀI ĐẶT TẠI ĐÂY