Chủ động tăng cường miễn dịch, ngăn chặn dịch bệnh Xuân – Hè bùng phát

Thời điểm giao mùa Xuân - Hè với thời tiết ấm lên, độ ẩm cao là điều kiện thuận lợi để nhiều loại virus, vi khuẩn phát triển và lây lan nhanh chóng, dễ dàng bùng phát trong cộng đồng. Đặc biệt, sau giai đoạn gián đoạn tiêm chủng do đại dịch Covid-19, tỷ lệ tiêm vắc xin suy giảm nghiêm trọng trong ba thập kỷ qua, tạo ra một “lỗ hổng miễn dịch” đáng lo ngại.

Đây chính là cơ hội để nhiều dịch bệnh nguy hiểm từng được kiểm soát như sởi, ho gà, viêm màng não… quay trở lại với nguy cơ bùng phát mạnh, gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe cộng đồng. Vì vậy, chủ động tiêm vắc xin phòng bệnh trong giai đoạn này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần xây dựng lá chắn miễn dịch vững chắc, ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh.

Đây là những thông tin quan trọng được các chuyên gia y tế khuyến cáo trong chương trình tư vấn trực tuyến “Tiêm vắc xin phòng bệnh mùa Xuân Hè” diễn ra vào tối ngày 15/2/2025.

Quý Khách có thể xem lại toàn bộ chương trình ngay tại đây.

Năm 2025 có thể sẽ rơi vào đỉnh dịch sởi theo chu kỳ 4 - 5 năm/lần

Đầu năm 2025, các bệnh truyền nhiễm như sởi, cúm, viêm phổi, viêm màng não đang gia tăng nhanh chóng. Theo BS.CKI Nguyễn Lê Nga, Quản lý Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC, điều kiện thời tiết lạnh, nồm ẩm, cùng các hoạt động lễ hội đông đúc đầu năm là yếu tố khiến dịch bệnh lây lan mạnh. Đặc biệt, sởi – bệnh có tốc độ lây lan nhanh, với mỗi người mắc sởi có thể lây cho 12 - 18 người chưa có miễn dịch – đang trở lại với diễn biến phức tạp.

Dịch sởi đang có chiều hướng gia tăng tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương từ đầu năm 2025, làm dấy lên những lo ngại về khả năng bùng phát trên diện rộng. Tại Việt Nam, sau giai đoạn 2021 - 2023 với chỉ 300 - 500 ca sởi/năm, đến năm 2024 đã ghi nhận 7.500 ca, 16 ca tử vong. Trong đó, trẻ dưới 9 tháng tuổi chiếm 25% tổng số ca mắc – nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do chưa đủ tuổi tiêm vắc xin, khiến bệnh dễ tiến triển nghiêm trọng và xuất hiện nhiều biến chứng nguy hiểm.

Sởi không đơn thuần là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thông thường. Bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm não, suy dinh dưỡng nặng và thậm chí tử vong, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Nguy hiểm hơn, virus sởi còn "xóa" trí nhớ miễn dịch của cơ thể, tiêu diệt tế bào bạch cầu ghi nhớ tác nhân gây bệnh, khiến người bệnh mất khả năng miễn dịch trước nhiều loại vi khuẩn, virus từng gặp hoặc tiêm phòng trước đó. Hệ quả là sau khi khỏi sởi, bệnh nhân có nguy cơ cao mắc lại các bệnh truyền nhiễm khác như viêm phổi, cúm, tiêu chảy kéo dài từ 2 - 5 năm, thậm chí lâu hơn.

Đặc biệt, trẻ nhỏ sau mắc sởi thường suy dinh dưỡng, chậm phát triển và dễ mắc bệnh hơn so với trẻ đã tiêm phòng đầy đủ. Người lớn cũng đối mặt rủi ro, với 15% trường hợp gặp biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong. Đối với người cao tuổi và người có bệnh nền mạn tính, sởi có thể gây suy kiệt sức khỏe nghiêm trọng. Phụ nữ mang thai nhiễm sởi có nguy cơ cao sảy thai, sinh non hoặc con dị tật bẩm sinh, đặc biệt trong 3 tháng đầu thai kỳ, tỷ lệ dị tật thai nhi lên tới 50%.

Mặc dù vắc xin sởi đã được triển khai hơn 50 năm và hiệu quả cao, nhưng tỷ lệ tiêm chủng đang giảm do "lỗ hổng miễn dịch" từ đại dịch Covid-19 và tâm lý chủ quan. Dịch sởi tại Việt Nam thường diễn ra theo chu kỳ 4 - 5 năm/lần và năm 2025 có nguy cơ trở thành đỉnh dịch tiếp theo. Chuyên gia khuyến cáo, chỉ tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch mới có thể kiểm soát dịch bệnh, bảo vệ trẻ em và cả cộng đồng.

Hiện tại, Hệ thống tiêm chủng VNVC cung cấp đầy đủ các loại vắc xin phòng sởi, bao gồm vắc xin sởi đơn (Việt Nam) và vắc xin phối hợp Sởi - Quai bị - Rubella (Mỹ, Bỉ). Đặc biệt, vắc xin phối hợp có thể tiêm sớm từ 6 tháng tuổi, giúp trẻ có miễn dịch sớm hơn, giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế tối đa biến chứng nguy hiểm. Trước bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, chủ động tiêm vắc xin đúng lịch là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.

Viêm màng não do não mô cầu tăng, đặc biệt ở nhóm người sinh hoạt ở nơi đông người

Bên cạnh sởi, viêm màng não cũng là bệnh truyền nhiễm cấp tính cực kỳ nguy hiểm, có thể gây biến chứng nặng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Viêm màng não là tình trạng viêm lớp màng bao quanh não, với các triệu chứng phổ biến như sốt, đau đầu, sợ ánh sáng. Bệnh lây lan chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua giọt bắn nước bọt hoặc dịch tiết từ người bệnh. Đặc biệt, trong những môi trường đông đúc, không gian chật hẹp như ký túc xá, trường học nội trú, nguy cơ lây nhiễm càng cao.

Bác sĩ Đoàn Thị Khánh Châm, Quản lý Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết biểu hiện bệnh khác nhau tùy theo độ tuổi và mức độ nghiêm trọng. Ở trẻ dưới 1 tuổi, các dấu hiệu nhận biết bao gồm lờ đờ, cáu gắt, bỏ bú, chán ăn, đầu phình to bất thường, quấy khóc khó dỗ, đặc biệt khóc dữ dội hơn khi được bế lên. Trẻ lớn hơn, không bị suy giảm miễn dịch, thường sốt cao đột ngột, buồn nôn, nôn, nhạy cảm với ánh sáng.

Viêm màng não có thể nguy hiểm đến tính mạng trẻ, gây tử vong chỉ trong vài ngày, thậm chí 24 giờ nếu không phát hiện sớm. Điều trị chậm trễ cũng dễ dẫn đến các biến chứng nặng nề. Do đó, khi xuất hiện dấu hiệu nghi ngờ, cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Trẻ mắc viêm màng não có nguy cơ phải đối mặt với các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm tổn thương não, mất thính lực, co giật, chậm phát triển trí tuệ và suy giảm chức năng thần kinh. Nhiều trẻ sau điều trị rơi vào tình trạng khuyết tật suốt đời, ảnh hưởng sâu sắc tới chất lượng sống và việc hòa nhập cộng đồng. Những biến chứng như vậy không chỉ đe dọa sức khỏe thể chất mà còn gây tổn hại tâm lý đối với trẻ và gia đình.

Việc điều trị viêm màng não thường kéo dài, phức tạp và tốn kém. Các chi phí bao gồm điều trị nội trú, xét nghiệm, các thủ thuật liên quan và phục hồi chức năng. Với các gia đình có thu nhập thấp, chi phí điều trị có thể đẩy họ vào tình trạng khó khăn tài chính hoặc nợ nần chồng chất. Thêm vào đó, trẻ bị biến chứng nặng cần chăm sóc lâu dài, khiến bố mẹ hoặc người thân phải hy sinh công việc, ảnh hưởng đến nguồn thu nhập gia đình.

Hệ lụy từ viêm màng não không chỉ đổ dồn lên gia đình bệnh nhân mà còn tác động tới hệ thống y tế và xã hội. Việc đối phó với các ca bệnh nặng đòi hỏi sự huy động nguồn lực lớn, từ nhân lực chăm sóc y tế đến trang thiết bị chuyên sâu. Số lượng bệnh nhân biến chứng tăng cao cũng làm hệ thống y tế quá tải, giảm khả năng tiếp cận của nhiều nhóm bệnh nhân khác.

Gia tăng ca bệnh do phế cầu trước thời điểm giao mùa Xuân - Hè thời tiết phức tạp

Bác sĩ Khánh Châm cũng cho biết, bên cạnh não mô cầu, phế cầu khuẩn cũng có thể gây ra tình trạng viêm màng não cùng nhiều tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng khác như viêm phổi cộng đồng, viêm màng não, nhiễm trùng huyết.

Phế cầu khuẩn là nguyên nhân dẫn đến hàng trăm nghìn ca tử vong mỗi năm, đặc biệt ở trẻ em dưới 5 tuổi và người cao tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phổi do phế cầu là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi, chiếm khoảng 15% tổng số ca tử vong nhóm tuổi này trên toàn cầu, tương đương hơn 800.000 ca mỗi năm. Không dừng lại ở đó, viêm màng não do phế cầu cũng là một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất, với tỷ lệ tử vong cao và nguy cơ để lại di chứng suốt đời như tổn thương thần kinh, điếc, chậm phát triển trí tuệ hoặc liệt, kể cả khi được điều trị kịp thời.

Người lớn tuổi, đặc biệt nhóm trên 65 tuổi và những người có bệnh nền như đái tháo đường, bệnh tim mạch, suy giảm miễn dịch hoặc hút thuốc lâu năm, cũng nằm trong nhóm dễ bị tác động nặng nề bởi phế cầu khuẩn. Ở nhóm này, viêm phổi do phế cầu có thể diễn biến nặng, nhanh chóng gây nhiễm trùng huyết hoặc suy hô hấp nghiêm trọng, với tỷ lệ tử vong cao.

Bệnh do phế cầu tạo ra áp lực kinh tế lớn đối với hệ thống y tế và cả gia đình bệnh nhân. Chi phí điều trị bệnh phế cầu, đặc biệt khi bệnh tiến triển đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi nặng hoặc nhiễm trùng huyết, thường rất cao. Điều này bao gồm chi phí nằm viện, thuốc men, chăm sóc đặc biệt và phục hồi chức năng. Ngoài ra, đối với những người bị di chứng dài hạn, chi phí chăm sóc suốt đời tăng lên đáng kể, từ thuốc hỗ trợ, thiết bị y tế cho đến các biện pháp can thiệp điều trị bổ sung.

Đáng lo ngại hơn, phế cầu là một trong những vi khuẩn có khả năng kháng kháng sinh cao, làm giảm hiệu quả điều trị và tăng nguy cơ biến chứng nặng. Tình trạng lạm dụng kháng sinh, dẫn đến sự xuất hiện của các chủng phế cầu kháng thuốc khiến việc điều trị ngày càng khó khăn. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân nhiễm phế cầu kháng kháng sinh có nguy cơ kéo dài thời gian điều trị, tăng chi phí y tế và đối mặt với nguy cơ tử vong cao hơn. Chính vì vậy, phòng bệnh bằng vắc xin là biện pháp tối ưu để bảo vệ bản thân và cộng đồng trước vi khuẩn nguy hiểm này.

Hiện tại, VNVC có đầy đủ các vắc xin phòng bệnh phế cầu, bao gồm: phế cầu 10 (Bỉ) dành cho trẻ từ 6 tuần tuổi đến dưới 6 tuổi; phế cầu 13 (Bỉ) dành cho trẻ từ 6 tuần tuổi, người lớn và người cao tuổi; phế cầu 23 (Mỹ) dành cho trẻ từ 2 tuổi trở lên và người lớn. Việc tiêm vắc xin phế cầu không chỉ giúp bảo vệ bản thân mà còn góp phần hạn chế sự lây lan của vi khuẩn trong cộng đồng, đặc biệt quan trọng đối với những người có nguy cơ cao.

Cúm mùa tăng mạnh trong và ngoài nước, nhiều ca bệnh nặng, nhập viện kéo dài

Cũng trong chương trình tư vấn trực tuyến, BS.CKI Nguyễn Lê Nga, Quản Lý Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC cũng đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng về bệnh cúm, những biến chứng nguy hiểm và tầm quan trọng của vắc xin phòng cúm. Theo bác sĩ, cúm có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng ở cả trẻ em và người lớn, đặc biệt là những đối tượng có bệnh lý nền.

Ở trẻ em, nếu không được điều trị đúng cách, nguy cơ biến chứng tăng gấp 8 lần. Trẻ có thể bị viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi, thậm chí ảnh hưởng đến hệ xương. Trên thế giới, mỗi năm ghi nhận từ 280.000 đến 100.000 trẻ mắc bệnh viêm phổi liên quan đến cúm mùa. Ngoài ra, cúm còn có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm cơ tim, viêm màng ngoài tim, viêm não, viêm màng não...

Ở người lớn, đặc biệt là người cao tuổi và những người có bệnh lý nền, cúm có thể dẫn đến viêm phổi nặng, viêm cơ tim, nhiễm trùng thứ cấp, tạo điều kiện cho các tác nhân khác xâm nhập và gây viêm xoang, viêm tai giữa, khiến bệnh càng trầm trọng hơn. Đối với những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), suy gan, suy thận, cúm làm tăng nguy cơ nhập viện, gia tăng đợt cấp của bệnh nền, khiến tình trạng bệnh nặng hơn và nguy cơ tử vong cao hơn.

Cụ thể, bệnh nhân COPD có nguy cơ nhập viện do cúm cao gấp 6 - 9 lần, người mắc đái tháo đường có nguy cơ nhập viện cao gấp 2 lần, người cao tuổi có nguy cơ nhồi máu cơ tim tăng gấp 6 lần sau một đợt cúm. Những con số này cho thấy cúm không đơn thuần chỉ là một bệnh cảm nhẹ mà thực sự là một bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt đối với những người có bệnh nền.

Hiện nay, bệnh đã có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin, giúp bảo vệ trước 4 chủng virus cúm nguy hiểm và phổ biến nhất hiện nay bao gồm 2 chủng cúm A (H1N1 và H3N2) và 2 chủng cúm B (Yamagata và Victoria). Bác sĩ Nga khuyến cáo, người dân cần tiêm nhắc vắc xin cúm mỗi năm. Bởi sau khoảng 12 tháng, kháng thể miễn dịch do vắc xin tạo ra sẽ suy giảm dần, khiến cơ thể mất đi sự bảo vệ trước virus cúm. Do đó, các chuyên gia khuyến cáo nên tiêm nhắc lại hàng năm để duy trì hiệu quả miễn dịch. Về thời điểm tiêm, nhiều người thường lầm tưởng cúm chỉ phổ biến vào mùa Thu Đông khi thời tiết lạnh.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy cúm có thể bùng phát mạnh vào mùa Xuân Hè, và tại Việt Nam – một nước có khí hậu nhiệt đới gió mùa, cúm có thể xảy ra quanh năm. Vì vậy, đối với những người chưa từng tiêm vắc xin cúm, nên tiêm càng sớm càng tốt, bất kể thời điểm nào trong năm. Đối với những người đã tiêm, cần tiêm nhắc lại hàng năm để duy trì miễn dịch và bảo vệ sức khỏe một cách tốt nhất.

Trong bối cảnh hiện nay, mùa Xuân - Hè là thời điểm cao điểm của nhiều dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Điều kiện khí hậu tại miền Bắc và miền Nam đều không thuận lợi, tạo điều kiện cho virus, vi khuẩn phát triển và lây lan mạnh mẽ, đặc biệt là các bệnh như sởi, cúm, viêm màng não, thủy đậu, não mô cầu, phế cầu. Nếu bản thân mỗi người và người thân chưa được tiêm phòng đầy đủ các loại vắc xin này, cần nhanh chóng đến các trung tâm VNVC để chủng ngừa nhằm bảo vệ sức khỏe và giảm nguy cơ mắc bệnh.