Trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy: Nguyên nhân, xử lý và phòng ngừa

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh là nỗi lo của nhiều phụ huynh lo lắng, đặc biệt khi trẻ đang trong giai đoạn bú mẹ hoàn toàn. Mặc dù thời kỳ này thường ít gặp rối loạn tiêu hóa nhưng vẫn có nhiều trường hợp trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy, ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Bài viết dưới đây, chuyên gia sẽ cung cấp thông tin chi tiết về dấu hiệu, nguyên nhân, cách xử lý và biện pháp phòng ngừa tình trạng trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy, giúp phụ huynh chăm sóc con hiệu quả và khoa học.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bị tiêu chảy khi uống sữa mẹ

Nắm vững các dấu hiệu tiêu chảy là cách quan trọng để phụ huynh có thể nhận biết và can thiệp kịp thời, hạn chế tối đa các bất lợi về sức khỏe cho trẻ sơ sinh với hệ miễn dịch còn non yếu.

1. Màu sắc, mùi và kết cấu của phân bất thường

Phân của trẻ sơ sinh bú mẹ thường có màu vàng nhạt, kết cấu hơi lỏng, với mùi chua nhẹ đặc trưng. Khi trẻ bị tiêu chảy, phân thay đổi rõ rệt, trở nên lỏng như nước, có màu xanh, trắng, xám hoặc chứa chất nhầy, bọt, thậm chí lẫn máu. Mùi phân có thể trở nên chua hoặc hôi khó chịu, khác biệt so với trạng thái bình thường. Những thay đổi này là dấu hiệu quan trọng, cần được phụ huynh lưu ý để đánh giá tình trạng sức khỏe của trẻ.

2. Tần suất bé đi phân lỏng

Trẻ sơ sinh bú mẹ thường đi ngoài nhiều lần trong ngày, tùy thuộc vào tần suất bú và độ tuổi. Tuy nhiên, khi bị tiêu chảy, số lần đi ngoài tăng đột ngột, phân lỏng hoặc toàn nước. Tình trạng này không chỉ gây khó chịu cho trẻ mà còn làm tăng nguy cơ mất nước, đặc biệt nếu trẻ đi ngoài quá nhiều lần trong ngày. Phụ huynh cần ghi nhớ lần đi ngoài và đặc điểm của phân để cung cấp thông tin chính xác khi thăm khám bác sĩ.

3. Các biểu hiện toàn thân kèm theo

Ngoài thay đổi về phân, trẻ bị tiêu chảy có thể xuất hiện các triệu chứng toàn thân như quấy khóc, bỏ bú, mệt mỏi, sốt nhẹ hoặc sốt cao. Một số trẻ có dấu hiệu đau bụng, thể hiện qua việc co chân, khó chịu khi chạm vào bụng hoặc khóc khi đi ngoài. Những triệu chứng này có thể báo hiệu mức độ nghiêm trọng của tình trạng tiêu chảy, đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ và can thiệp kịp thời để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của trẻ. (2)

Nguyên nhân trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh bú mẹ có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ những yếu tố liên quan đến việc cho bú đến các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Việc xác định đúng nguyên nhân là cơ sở để có phương pháp xử lý và phòng ngừa hiệu quả.

1. Cho bé bú không đúng cách

Tư thế cho bú không đúng, chẳng hạn như trẻ không ngậm hết quầng vú, có thể khiến trẻ nuốt nhiều không khí, gây đầy hơi và rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra, nếu trẻ chỉ bú được sữa đầu (giàu lactose và nước) mà không bú đủ sữa cuối (chứa nhiều chất béo và protein), hệ tiêu hóa non nớt của trẻ có thể gặp khó khăn trong việc tiêu hóa lactose, gây khó tiêu, đầy hơi và tiêu chảy phân lỏng, có bọt. Việc cho trẻ bú quá nhanh hoặc ép trẻ bú khi không đói cũng có thể gây áp lực lên đường ruột, làm tăng nguy cơ tiêu chảy.

2. Chế độ ăn của mẹ ảnh hưởng đến sữa và hệ tiêu hóa của trẻ

Chất lượng sữa mẹ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ chế độ ăn uống của mẹ. Thực phẩm cay, nhiều dầu mỡ, caffeine hoặc các thực phẩm dễ gây dị ứng như đậu phộng, hải sản, sữa bò có thể khiến trẻ bị rối loạn tiêu hóa khi bú. Một số loại thực phẩm giàu đường, chất xơ quá mức hoặc thực phẩm chế biến sẵn cũng có thể gây kích ứng đường ruột của trẻ, dẫn đến phân lỏng. Mẹ cần theo dõi phản ứng của trẻ sau khi tiêu thụ các loại thực phẩm cụ thể để điều chỉnh chế độ ăn phù hợp.

3. Trẻ nhiễm khuẩn từ núm vú

Vệ sinh núm vú không đúng cách trước khi cho trẻ bú có thể khiến vi khuẩn, nấm men hoặc các tác nhân gây bệnh từ da mẹ xâm nhập vào hệ tiêu hóa của trẻ. Trong môi trường nóng ẩm, vi khuẩn dễ phát triển nếu không vệ sinh kỹ lưỡng. Ngoài ra, nếu mẹ bị nứt núm vú hoặc viêm vú, nguy cơ nhiễm khuẩn càng cao, dẫn đến tiêu chảy ở trẻ. Việc sử dụng bình sữa hoặc dụng cụ hỗ trợ không được tiệt trùng cũng là nguyên nhân tiềm ẩn.

4. Tác dụng phụ khi mẹ dùng thuốc

Một số loại thuốc mẹ sử dụng, như kháng sinh có thể đi qua sữa mẹ và ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa của trẻ. Kháng sinh, đặc biệt, có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, gây tiêu chảy hoặc phân lỏng ở trẻ. Mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào trong giai đoạn cho con bú để đảm bảo an toàn cho trẻ.

5. Trẻ có vấn đề về đường ruột

Một số trẻ sơ sinh có hệ tiêu hóa nhạy cảm hoặc mắc các bệnh lý bẩm sinh như không dung nạp lactose, dị ứng protein sữa hoặc các rối loạn tiêu hóa như bệnh celiac. Những tình trạng này khiến trẻ dễ bị tiêu chảy khi bú sữa mẹ, ngay cả khi sữa mẹ có chất lượng tốt. Các vấn đề về đường ruột thường cần được chẩn đoán qua xét nghiệm hoặc thăm khám chuyên sâu để xác định nguyên nhân và điều trị phù hợp.

6. Tác dụng phụ do trẻ đang dùng thuốc

Nếu trẻ sơ sinh đang sử dụng thuốc, chẳng hạn như kháng sinh để điều trị nhiễm trùng, hệ vi sinh đường ruột có thể bị rối loạn, dẫn đến tiêu chảy. Phụ huynh cần theo dõi chặt chẽ tình trạng của trẻ khi sử dụng các loại thuốc này và tham khảo ý kiến bác sĩ nếu xuất hiện dấu hiệu bất thường.

7. Trẻ trong giai đoạn mọc răng

Giai đoạn mọc răng, thường bắt đầu từ 6 tháng tuổi, có thể khiến trẻ tiết nhiều nước bọt, nuốt vào dạ dày và gây kích ứng đường ruột, dẫn đến phân lỏng tạm thời.

Một số trẻ trong giai đoạn mọc răng có xu hướng đưa mọi thứ vào miệng để gặm cắn nhằm giảm đau nướu. Điều này làm tăng nguy cơ tiếp xúc với vi khuẩn và virus, dẫn đến nhiễm trùng đường ruột và tiêu chảy. Do đó, khi trẻ mọc răng và có tiêu chảy, cha mẹ cần chú ý vệ sinh đồ chơi và các vật dụng mà trẻ thường cho vào miệng để hạn chế nhiễm khuẩn.

⇒ Tham khảo thêm: Vì sao bé uống sữa công thức bị tiêu chảy?

Mẹ nên làm gì khi trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy?

Khi trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy, việc xử lý đúng cách là rất quan trọng để đảm bảo sức khỏe và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

1. Tiếp tục cho trẻ bú mẹ

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho trẻ sơ sinh, chứa các kháng thể giúp tăng cường hệ miễn dịch và các chất điện giải giúp bù nước. Ngay cả khi trẻ bị tiêu chảy, việc tiếp tục cho bú mẹ là cần thiết để ngăn ngừa mất nước và hỗ trợ quá trình hồi phục. Phụ huynh nên cho trẻ bú thường xuyên hơn, với lượng nhỏ mỗi lần để giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, đồng thời đảm bảo trẻ được cung cấp đủ chất dinh dưỡng và nước.

2. Theo dõi tình trạng của bé

Phụ huynh cần ghi lại tần suất đi ngoài, màu sắc, kết cấu của phân, cũng như các triệu chứng kèm theo như sốt, quấy khóc, bỏ bú hoặc mệt mỏi. Việc theo dõi cân nặng của trẻ cũng rất quan trọng để đánh giá mức độ mất nước. Nếu tình trạng tiêu chảy kéo dài hơn 48 giờ hoặc trẻ có dấu hiệu bất thường như phân lẫn máu, cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay để được thăm khám và điều trị.

3. Đưa trẻ đến bệnh viện khi có các dấu hiệu mất nước nghiêm trọng

Mất nước là biến chứng nguy hiểm nhất của tiêu chảy ở trẻ sơ sinh. Các dấu hiệu mất nước nghiêm trọng bao gồm mắt trũng, miệng khô, tiểu ít hoặc không tiểu, da nhăn nheo, thóp trũng (ở trẻ dưới 18 tháng) và trẻ trở nên lờ đờ hoặc khó đánh thức. Khi nhận thấy những triệu chứng này, phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được bù dịch qua đường tĩnh mạch hoặc các biện pháp điều trị chuyên sâu.

Cách phòng ngừa tình trạng trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy

Phòng ngừa tiêu chảy ở trẻ sơ sinh bú mẹ là một yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe của trẻ. Bằng cách thực hiện các biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả, cha mẹ có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh cho bé.

1. Đảm bảo chế độ ăn lành mạnh cho mẹ

Mẹ cần duy trì một chế độ ăn uống cân bằng, bao gồm rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein lành mạnh như thịt nạc, cá và các loại đậu. Hạn chế tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhiều đường, chất béo hoặc các chất kích thích như cà phê, rượu, trà đặc. Nếu nghi ngờ trẻ phản ứng với một loại thực phẩm cụ thể, mẹ có thể tạm loại bỏ thực phẩm đó khỏi chế độ ăn và theo dõi sự thay đổi ở trẻ. Việc ghi nhớ chế độ ăn uống có thể giúp xác định mối liên hệ giữa thực phẩm và tình trạng tiêu chảy của trẻ.

2. Hạn chế tối đa việc dùng thuốc trong giai đoạn đang cho trẻ bú

Mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào trong thời kỳ cho con bú. Một số loại thuốc, như kháng sinh hoặc thuốc nhuận tràng, có thể gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ qua sữa mẹ. Nếu bắt buộc phải dùng thuốc, mẹ nên chọn các loại thuốc an toàn cho trẻ bú mẹ và theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường ở trẻ, chẳng hạn như thay đổi về phân hoặc hành vi.

3. Vệ sinh sạch sẽ dụng cụ, núm vú trước khi cho bé bú

Vệ sinh núm vú bằng nước sạch và lau khô trước khi cho trẻ bú là bước quan trọng để ngăn ngừa vi khuẩn hoặc nấm men xâm nhập vào đường tiêu hóa của trẻ. Nếu sử dụng bình sữa, máy hút sữa hoặc các dụng cụ hỗ trợ, cần tiệt trùng chúng bằng nước sôi hoặc máy tiệt trùng sau mỗi lần sử dụng. Việc giữ vệ sinh tay và môi trường xung quanh trẻ cũng góp phần giảm nguy cơ nhiễm khuẩn.

4. Phòng ngừa trẻ bị tiêu chảy bằng vắc xin

Vắc xin Rotavirus là một biện pháp hiệu quả để bảo vệ trẻ khỏi tiêu chảy do virus Rota, một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh. Phụ huynh cần tuân thủ lịch tiêm chủng và tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo trẻ được tiêm phòng đầy đủ và đúng thời điểm. Hiện Hệ thống tiêm chủng vắc xin VNVC luôn cung ứng đầy đủ các loại vắc xin Rotavirus giúp phòng tránh tiêu chảy cho trẻ sơ sinh như:

Phòng bệnh	Tên vắc xin	Đối tượng	Đăng ký tiêm
Phòng bệnh tiêu chảy cấp do Rotavirus gây ra	Rotateq (Mỹ)	Trẻ từ 6 tuần tuổi đến trước 32 tuần tuổi.
	Rotarix (Bỉ)	Trẻ từ 6 tuần tuổi đến trước 24 tuần tuổi.
	Rotavin (Việt Nam)	Trẻ từ 6 tuần tuổi đến trước 6 tháng tuổi.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy sủi bọt: Nguyên nhân và cách xử lý hiệu quả

Tình trạng trẻ sơ sinh bú mẹ bị tiêu chảy có thể được kiểm soát và phòng ngừa hiệu quả thông qua việc nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các biện pháp chăm sóc khoa học. Việc duy trì vệ sinh, chế độ ăn lành mạnh cho mẹ và theo dõi chặt chẽ sức khỏe của trẻ là chìa khóa để bảo vệ hệ tiêu hóa non nớt của bé, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh.