Triệu chứng khi bị mèo dại cắn: Hiểu rõ để tránh nguy cơ tử vong

Dại gây tử vong gần như 100% khi phát bệnh. Virus dại có thể lây truyền từ động vật sang người qua vết cắn, cào hoặc liếm lên vết thương hở hoặc niêm mạc, trong đó mèo là một trong những nguồn lây nhiễm phổ biến tại Việt Nam và nhiều quốc gia trên toàn thế giới. Việc nhận biết triệu chứng khi bị mèo dại cắn và các biện pháp phòng ngừa kịp thời là yếu tố sống còn để bảo vệ sức khỏe con người và vật nuôi.

Tỷ lệ mèo bị dại ở Việt Nam và trên thế giới

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 59.000 ca tử vong do bệnh dại trên toàn cầu, chủ yếu ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới (1). Mèo chiếm một tỷ lệ nhỏ trong các ca lây truyền bệnh dại sang người so với chó, nhưng nguy cơ vẫn đáng kể, đặc biệt ở những khu vực có tỷ lệ tiêm phòng thấp.

Tại Việt Nam, chó vẫn là nguồn lây chủ yếu của bệnh dại với tỷ lệ chiếm khoảng 95%, trong khi mèo chiếm tỷ lệ thấp hơn, khoảng 3 - 5%. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc mèo không phải là nguồn lây nguy hiểm. Đặc biệt, ở những vùng có nhiều mèo hoang hoặc mèo nuôi thả rông, nguy cơ lây nhiễm bệnh dại từ mèo sang người vẫn hiện hữu. Theo các nghiên cứu quốc tế, mèo không phải là ổ chứa virus dại chính nhưng lại là vật chủ ngẫu nhiên, có thể truyền bệnh cho người thông qua vết cắn hoặc vết cào.

Trên thế giới, bệnh dại ở mèo được ghi nhận ở nhiều quốc gia, đặc biệt là tại Hoa Kỳ, nơi mèo là loài động vật nuôi trong nhà thường xuyên nhất bị báo cáo mắc bệnh dại kể từ năm 1990 (2). Trung bình mỗi năm tại Hoa Kỳ có khoảng 279 trường hợp mèo mắc bệnh dại được xác nhận, cao hơn số lượng chó mắc bệnh dại (72 con) (3).

Ở các nước phát triển, nhờ chương trình tiêm phòng và kiểm soát nghiêm ngặt, tỷ lệ mèo mắc bệnh dại đã giảm đáng kể, tuy nhiên tại các quốc gia đang phát triển, đặc biệt là châu Á và châu Phi, bệnh dại ở mèo vẫn là vấn đề y tế công cộng cần được quan tâm.

Triệu chứng khi bị mèo dại cắn

Bệnh dại ở người tiến triển qua ba giai đoạn chính: ủ bệnh, khởi phát và toàn phát. Việc nhận biết triệu chứng khi bị mèo dại cắn ở từng giai đoạn là yếu tố quan trọng để can thiệp kịp thời, giảm nguy cơ tử vong.

1. Giai đoạn ủ bệnh

Giai đoạn ủ bệnh bắt đầu ngay sau khi virus dại xâm nhập vào cơ thể qua vết cắn hoặc vết cào từ mèo nhiễm bệnh. Thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ 2 - 3 tháng, nhưng có thể ngắn hơn (vài ngày) hoặc dài hơn (lên đến 1 - 2 năm), tùy thuộc vào các yếu tố như vị trí vết cắn, nồng độ virus, và mức độ tổn thương da. Vết cắn ở vùng đầu, cổ, hoặc gần hệ thần kinh trung ương thường có thời gian ủ bệnh ngắn hơn do virus di chuyển nhanh đến não.

Trong giai đoạn này, người bị cắn thường không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể cảm thấy ngứa ran, nóng rát, hoặc châm chích tại vị trí vết cắn. Những dấu hiệu này dễ bị bỏ qua, khiến nhiều người chủ quan không đi tiêm phòng kịp thời.

2. Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn khởi phát kéo dài từ 2 - 10 ngày, đánh dấu sự xuất hiện của các triệu chứng ban đầu. Người bệnh có thể gặp các triệu chứng không đặc hiệu, tương tự như cảm cúm, bao gồm:

• Sốt nhẹ hoặc sốt cao.
• Mệt mỏi, uể oải.
• Đau đầu, chóng mặt.
• Cảm giác khó chịu hoặc lo âu.

Tại vị trí vết cắn, cảm giác ngứa, đau, hoặc nóng rát có thể trở nên rõ rệt hơn. Một số trường hợp xuất hiện triệu chứng sợ nước (hydrophobia) hoặc sợ gió (aerophobia), do virus bắt đầu ảnh hưởng đến hệ thần kinh.

3. Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn toàn phát là giai đoạn nguy hiểm nhất, khi virus dại tấn công mạnh mẽ vào hệ thần kinh trung ương, dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như viêm não thậm chí tử vong. Bệnh dại ở giai đoạn này có thể biểu hiện ở hai dạng: thể cuồng (encephalitis rabies) và thể liệt (paralytic rabies).

3.1. Triệu chứng thần kinh

Ở thể cuồng, người bệnh trải qua các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng, bao gồm:

• Kích động, hung dữ, hoặc hành vi bất thường.
• Co giật, đặc biệt ở vùng cổ họng khi cố nuốt, dẫn đến sợ nước.
• Ảo giác, lú lẫn, hoặc mất phương hướng.
• Tăng tiết nước bọt, sùi bọt mép.

Ở thể liệt, người bệnh có biểu hiện yếu cơ, tê liệt dần từ vị trí vết cắn lan ra các bộ phận khác. Triệu chứng thần kinh ở thể liệt thường ít kích động hơn, nhưng vẫn dẫn đến suy giảm chức năng nghiêm trọng.

3.2. Triệu chứng hô hấp

Cả hai thể bệnh đều có thể dẫn đến các vấn đề về hô hấp ở giai đoạn cuối. Người bệnh gặp khó thở, thở nông, hoặc liệt cơ hô hấp do virus làm tổn thương các trung tâm điều khiển hô hấp trong não. Khi liệt hô hấp xảy ra, người bệnh rơi vào trạng thái hôn mê và tử vong trong vòng vài ngày.

Một khi bệnh dại bước vào giai đoạn toàn phát, tỷ lệ tử vong gần như là 100%, vì hiện tại không có thuốc đặc trị. Do đó, việc tiêm phòng ngay sau khi bị cắn là biện pháp duy nhất để ngăn chặn virus phát triển.

Cách nhận biết mèo bị dại

Nhận biết triệu chứng khi mèo bị dại là bước quan trọng để giảm nguy cơ lây nhiễm sang người. Virus dại ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương của mèo, dẫn đến các thay đổi rõ rệt trong hành vi và thể chất. Dưới đây là các dấu hiệu điển hình:

1. Thay đổi hành vi

Mèo bị dại thường có những thay đổi bất thường trong hành vi, đặc biệt ở giai đoạn đầu (giai đoạn tiền triệu). Các dấu hiệu bao gồm:

• Trở nên nhút nhát, sợ hãi, hoặc né tránh con người.
• Mất hứng thú với các hoạt động thường ngày, như chơi đùa hoặc ăn uống.
• Lo lắng, bồn chồn, hoặc dễ bị kích động bởi tiếng ồn và ánh sáng.

2. Mèo trở nên hung dữ

Ở giai đoạn hưng phấn, mèo bị dại có thể trở nên hung dữ bất thường, ngay cả với chủ nhân. Các biểu hiện bao gồm:

• Tấn công, cắn xé đồ vật, người, hoặc động vật khác.
• Nhe răng, gầm gừ, hoặc có hành vi đe dọa.
• Phản ứng mạnh mẽ với các kích thích nhỏ, như tiếng động hoặc chuyển động.

3. Chảy nước dãi

Chảy nước dãi là một trong những dấu hiệu đặc trưng của bệnh dại ở mèo, đặc biệt ở giai đoạn giữa và cuối. Virus dại làm tổn thương các cơ kiểm soát nuốt, dẫn đến:

• Nước bọt tiết ra không kiểm soát, đôi khi sùi bọt mép.
• Mèo không thể nuốt thức ăn hoặc nước, gây bỏ ăn.

4. Mất kiểm soát cơ

Ở giai đoạn cuối, mèo bị dại thường biểu hiện mất kiểm soát cơ, đặc biệt ở thể liệt. Các dấu hiệu bao gồm:

• Liệt cơ hàm, khiến hàm trễ xuống và lưỡi thè ra.
• Liệt chân hoặc một phần cơ thể, khiến mèo di chuyển khó khăn.
• Co giật hoặc yếu cơ toàn thân, dẫn đến tử vong trong vòng 2 - 7 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng.

Thời gian ủ bệnh ở mèo thường kéo dài từ 2-10 ngày, nhưng có thể lên đến vài tuần tùy thuộc vào mức độ phơi nhiễm. Khi mèo bắt đầu biểu hiện triệu chứng, khả năng lây nhiễm qua nước bọt là rất cao, do đó cần cách ly và xử lý ngay lập tức.

Cần làm gì khi bị mèo dại cắn?

Khi bị mèo cắn, đặc biệt là mèo nghi ngờ nhiễm dại, cần hành động ngay lập tức để giảm nguy cơ lây nhiễm. Các bước xử lý bao gồm:

1. Rửa vết thương: Rửa sạch vết cắn dưới vòi nước chảy liên tục trong ít nhất 15 phút, sử dụng xà phòng diệt khuẩn. Sau đó, sát trùng vết thương bằng cồn 45 - 70% hoặc dung dịch i-ốt. Việc này giúp loại bỏ virus dại trong nước bọt còn sót lại trên da.
2. Đến cơ sở y tế: Ngay sau khi sơ cứu, cần đến bệnh viện hoặc trung tâm y tế dự phòng để được thăm khám. Bác sĩ sẽ đánh giá mức độ nguy cơ dựa trên tình trạng vết cắn, vị trí, và thông tin về con mèo (đã tiêm phòng hay chưa, có dấu hiệu dại hay không).
3. Tiêm phòng dại: Nếu có nguy cơ nhiễm dại, bác sĩ sẽ chỉ định tiêm vắc xin phòng dại và vắc xin uốn ván (nếu cần thiết). Trong trường hợp vết cắn nghiêm trọng hoặc mèo có dấu hiệu dại rõ ràng, có thể cần tiêm thêm huyết thanh kháng dại.
4. Theo dõi con mèo: Nếu có thể, nhốt con mèo lại và theo dõi trong 10 - 15 ngày. Nếu mèo chết, phát bệnh, hoặc mất tích trong thời gian này, nguy cơ nhiễm dại tăng cao, và cần tuân thủ phác đồ tiêm phòng đầy đủ.

Không nên sử dụng thuốc nam, tự điều trị hoặc chờ đợi triệu chứng xuất hiện, vì khi bệnh dại phát triển, tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối.

Cách ngăn ngừa bệnh dại ở mèo

Phòng ngừa bệnh dại ở mèo là bước quan trọng để bảo vệ cả vật nuôi và con người. Các biện pháp hiệu quả bao gồm:

• Tiêm phòng định kỳ: Mèo cần được tiêm vắc xin phòng dại ngay từ khi 2 - 3 tháng tuổi, với mũi nhắc lại hàng năm theo khuyến cáo của bác sĩ thú y. Vắc xin tạo kháng thể giúp mèo chống lại virus dại.
• Quản lý mèo nuôi: Không thả rông mèo, đặc biệt ở khu vực có động vật hoang dã hoặc mèo hoang. Giữ mèo trong nhà hoặc dưới sự giám sát khi ra ngoài để tránh tiếp xúc với nguồn lây nhiễm.
• Triệt sản: Triệt sản giúp giảm hành vi đi lang thang của mèo, từ đó giảm nguy cơ tiếp xúc với động vật nhiễm dại.
• Vệ sinh môi trường: Đảm bảo khu vực sinh sống của mèo sạch sẽ, không có nơi trú ẩn cho virus hoặc động vật mang mầm bệnh.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đưa mèo đến bác sĩ thú y để kiểm tra sức khỏe và cập nhật lịch tiêm phòng. Nếu mèo có dấu hiệu bất thường, cần cách ly và liên hệ bác sĩ ngay.

Làm sao phòng ngừa lây nhiễm bệnh dại ở người từ mèo

Để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh dại từ mèo sang người, cần áp dụng các biện pháp phòng ngừa chủ động sau:

• Tiêm phòng dự phòng cho người: Những người làm việc với động vật (bác sĩ thú y, nhân viên cứu hộ) hoặc sống ở khu vực có nguy cơ cao nên tiêm vắc xin phòng dại dự phòng bệnh dại trước phơi nhiễm. Phác đồ tiêm dự phòng bao gồm 3 mũi cơ bản vào ngày 0 - 7 - 21 (hoặc ngày 28). Trong trường hợp bị cào, cắn sau khi đã tiêm dự phòng, người dân chỉ cần tiêm bổ sung 2 mũi mà không cần sử dụng thêm huyết thanh kháng dại, kể cả với vết thương nghiêm trọng.
• Tránh tiếp xúc với mèo lạ: Không vuốt ve hoặc chơi đùa với mèo hoang hoặc mèo có hành vi bất thường. Trẻ em cần được hướng dẫn để tránh tiếp xúc với động vật không rõ nguồn gốc.

Bệnh dại là một mối đe dọa nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu hành động kịp thời. Việc hiểu rõ triệu chứng khi bị mèo dại cắn, nhận biết dấu hiệu mèo bị dại, và áp dụng các biện pháp phòng ngừa là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe con người và vật nuôi. Hãy luôn cảnh giác và chủ động trong mọi tình huống để tránh những hậu quả đáng tiếc.