Viêm gan mạn: Tìm hiểu về nguyên nhân và điều trị

Viêm gan mạn tuy ít gặp hơn viêm gan cấp tính nhưng có thể tồn tại trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ. Viêm gan mạn có thể nhẹ và không gây tổn thương gan đáng kể, song với một số trường hợp tình trạng viêm có thể làm tổn thương gan từ từ, cuối cùng dẫn đến xơ gan, suy gan và nặng nhất là ung thư gan.

Viêm gan mạn tính là gì?

Viêm gan mạn tính là tình trạng viêm gan kéo dài ít nhất 6 tháng. Nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh có thể tiến triển thành xơ gan, suy gan thậm chí là ung thư gan, nguy cơ cao dẫn đến tử vong.

Viêm gan mạn tính thường do HCV và HBV, các bệnh gan liên quan đến rượu hoặc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật (CDC) Hoa Kỳ cho biết, có khoảng 862.000 người Mỹ mắc viêm gan B mạn tính. Còn Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có khoảng 257 triệu người mắc căn bệnh này.

Nguy hiểm hơn, đây là căn bệnh diễn tiến âm thầm và khó nhận biết. Dẫn đến việc nhiều người bệnh chủ quan, không đi khám sớm khi phát hiện bệnh đã tiến triển sang giai đoạn muộn, cơ thể không còn đủ sức chống lại mầm bệnh do lượng virus sản sinh đã là quá lớn.

Về tổng thể, nếu viêm gan B cấp tính xuất hiện ở độ tuổi càng trẻ, thì nguy cơ tiến triển thành mạn tính càng cao. Ước tính có khoảng 5 - 10% bệnh nhân suy giảm miễn dịch mắc viêm gan B cấp tính tiến triển thành mạn tính.

Nguyên nhân gây viêm gan mạn tính

Nguyên nhân gây viêm gan mạn tính thường là do virus, lạm dụng bia rượu hoặc cũng có thể là do viêm gan tự miễn, thuốc và độc chất gây nên. Trong một số trường hợp có thể xuất phát từ rối loạn chuyển hóa.

1. Do virus viêm gan

Virus viêm gan B và C là nguyên nhân hàng đầu của viêm gan mạn tính trên toàn cầu. Trong đó, virus viêm gan C chiếm khoảng 60 - 70% trường hợp, ít nhất 75% trường hợp cấp tính tiến triển thành mạn tính. Trong khi đó, khoảng 5 - 10% trường hợp nhiễm virus viêm gan B ở người lớn, khoảng 90% trẻ sơ sinh nhiễm virus tiến triển thành thể mạn tính.

Mặt khác, có thể nhiễm đồng thời virus viêm gan B và D, không có trường hợp bệnh viêm gan D đơn thuần. Virus viêm gan E hiếm khi diễn tiến thành mạn tính, trừ trường hợp người có hệ thống miễn dịch suy yếu do sử dụng thuốc ức chế miễn dịch sau cấy ghép tạng, người dùng thuốc điều trị ung thư hoặc bệnh nhân nhiễm HIV. Viêm gan A không tiến triển thành thể mạn tính. (1)

⇒ Tham khảo thêm: Các loại viêm gan siêu vi do virus

2. Lạm dụng rượu bia

Sử dụng rượu lâu dài có thể khiến gan bị tổn thương, dẫn đến gan nhiễm mỡ, viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan, viêm gan cấp và suy gan cấp trên nền bệnh gan mạn. Viêm gan do rượu là tình trạng gan tổn thương do lạm dụng nhiều bia rượu, vượt ngưỡng cho phép một đơn vị rượu tiêu chuẩn với nữ, không quá 2 đơn vị rượu tiêu chuẩn với nam.

Trong đó, một đơn vị cồn chứa 14g cồn, tương đương 350ml bia (độ cồn 5%), 147ml rượu (độ cồn 12%), 40ml rượu mạnh (độ cồn 40%) tức khoảng 3/4 lon bia/ một ly rượu vang/ một ly nhỏ rượu mạnh.

Cần lưu ý, các biểu hiện của bệnh viêm gan do rượu thường chỉ xuất hiện ở giai đoạn tiến triển, còn trong giai đoạn đầu của bệnh hầu như không xuất hiện triệu chứng. Do đó, những người thường xuyên sử dụng rượu bia cần thường xuyên tầm soát để phát hiện và điều chỉnh lối sống kịp thời, không đợi đến khi bệnh xuất hiện triệu chứng.

3. Do viêm gan tự miễn

Viêm gan tự miễn là bệnh hiếm gặp, xảy ra khi hệ miễn dịch - vốn có chức năng bảo vệ cơ thể lại tấn công chính tế bào gan. Điều này khiến gan bị viêm kéo dài. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể tiến triển xơ gan hoặc ung thư gan.

Đây được xem là nguyên nhân của hơn 20% trường hợp viêm gan mạn tính, có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng lưu hành nhiều nhất ở độ tuổi 10 - 30. Độ lưu hành bệnh ở người da trắng là 50 - 200 trường hợp/ 1 triệu dân, thường gặp ở nữ giới với tỷ lệ nữ/ nam là 4/1. Nếu không được điều trị, tỷ lệ tử vong của viêm gan tự miễn có thể lên đến 50% trong vòng 5 năm.

4. Do thuốc và độc chất

Viêm gan do thuốc là tình trạng tổn thương gan gây ra bởi thuốc. So với viêm gan do virus, viêm gan do thuốc có khuynh hướng lan rộng hơn. Dù con người sử dụng thuốc qua nhiều cách khác nhau như đường uống, tiêm, xịt hít qua mũi, dán trên da, đặt hậu môn... song thuốc sẽ được cơ thể hấp thụ vào máu, sau đó chuyển hóa tại gan thành các chất không hoạt tính và bài tiết ra ngoai qua mật hoặc nước tiểu.

Sử dụng thuốc tùy tiện có thể tăng nguy cơ mắc các bệnh về gan cao hơn, như viêm gan cấp, suy gan cấp hay viêm gan mạn tính, xơ gan, gan nhiễm mỡ hay bệnh đường mật. Tùy vào loại thuốc mà mức độ bệnh có thể khác nhau.

5. Do rối loạn chuyển hóa

Gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa là một trong những nguyên nhân gây bệnh gan mạn tính. Đây là tình trạng thường gặp ở người thừa cân - béo phì, tiểu đường tuýp 2 rối loạn mỡ máu hoặc kháng insulin. Trong trường hợp gan nhiễm mỡ kèm viêm và tổn thương tế bào gan có thể tiến triển thành xơ gan.

6. Các nguyên nhân khác

Bên cạnh rối loạn chuyển hóa, một số tình trạng khác cũng có thể gây viêm gan kéo dài bao gồm:

• Bệnh đường mật mạn tính (như viêm đường mật tự miễn, viêm đường mật nguyên phát).
• Nhiễm ký sinh trùng (như sán máng – schistosoma).
• Suy tim phải lâu ngày gây gan sung huyết, hoặc tắc nghẽn mạch máu dẫn máu ra khỏi gan.
• Một số bệnh tự miễn khác như viêm tuyến giáp, viêm khớp dạng thấp, bệnh celiac.
• Yếu tố môi trường, nghề nghiệp, như tiếp xúc với dung môi hữu cơ.
• Suy giảm miễn dịch hoặc nhiễm HIV cũng làm tăng nguy cơ tổn thương gan.

Để tìm ra nguyên nhân chính xác gây viêm gan mạn tính, người bệnh cần được bác sĩ khai thác kỹ tiền sử, khám lâm sàng, xét nghiệm máu, siêu âm và thực hiện một số xét nghiệm khác theo chỉ định của bác sĩ.

Triệu chứng của bệnh viêm gan mạn tính

Triệu chứng viêm gan mạn tính thường mơ hồ, khó nhận biết. Nhiều bệnh nhân chỉ có cảm giác mệt mỏi, dễ lầm tưởng với những vấn đề sức khỏe thông thường khác từ đó chủ quan trong việc điều trị.

Một số triệu chứng viêm gan mạn tính có thể gặp phải khi bệnh tiến triển nặng hơn, bao gồm:

• Sốt nhẹ;
• Chán ăn;
• Khó chịu vùng bụng trên;
• Đau nhức khắp cơ thể…

Ngoài ra, nếu xuất hiện xơ gan người bệnh có thể gặp phải các dấu hiệu như:

• Sưng lá lách;
• Lòng bàn tay đỏ;
• Cổ trướng (ổ bụng tụ dịch);
• Vàng da kèm ngứa ngáy;
• Xuất huyết;
• Suy giảm chức năng não (hay bệnh não gan), do chức năng gan suy giảm không loại bỏ chất độc ra khỏi máu như bình thường. Chất độc tích tụ trong máu và đến não gây suy giảm chức năng.

Các biến chứng nguy hiểm của viêm gan mạn

Viêm gan mạn tính nếu không được phát hiện và điều trị có thể tiến triển thành xơ gan, ung thư gan, suy gan, viêm cầu thận, bệnh não gan, đồng nhiễm virus. Cụ thể:

• Xơ gan: Xơ hóa lan rộng gây xơ gan. Một số bệnh viêm gan như B, C hay viêm gan do lạm dụng rượu có thể gây xơ gan, gan nhiễm mỡ và các vấn đề liên quan đến gan khác. Sẹo do xơ gan thường không thể hồi phục. Nếu tình trạng xơ gan tiến triển nghiêm trọng có thể phải ghép gan.
• Ung thư gan: Xơ gan có thể dẫn đến ung thư gan. Ung thư gan trong trường hợp này là ung thư biểu mô tế bào gan và ung thư biểu mô đường mật. Ung thư biểu mô tế bào gan khởi phát từ gan, thường xảy ra ở người bệnh xơ gan và phổ biến ở các khu vực có lây nhiễm HBV, HCV lan rộng. Ung thư biểu mô đường mật là khối u ác tính nguyên phát của hệ thống đường mật, bắt nguồn từ tế bào biểu mô ống mật.
• Suy gan: Suy gan là biến chứng nghiêm trọng do nhiều nguyên nhân. Nhưng nhìn chung suy gan là do gan tổn thương đến mức không thể đáp ứng nhu cầu cơ thể. Nếu gan suy yếu đến mức không còn hoạt động và duy trì chức năng một cách bình thường có thể dẫn đến tử vong.
• Viêm cầu thận: Viêm cầu thận là rối loạn thận do viêm, liên quan đến phản ứng miễn dịch. Nếu không điều trị, viêm có thể tiến triển và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thận.
• Bệnh não gan: Khi gan mất chức năng nghiêm trọng như suy gan, có thể tạo sự tích tụ chất độc trong máu, cản trở chức năng não. Tình trạng này gọi là bệnh não gan gây các vấn đề về tâm thần như lú lẫn, hôn mê. Dù có thể hồi phục trong giai đoạn đầu nhưng nếu tiến triển nghiêm trọng bệnh có thể dẫn đến tử vong.

Phương pháp chẩn đoán viêm gan mạn

Một số phương pháp chẩn đoán tình trạng viêm gan mạn có thể kể đến như: Xét nghiệm máu, sinh thiết gan, chẩn đoán hình ảnh, các xét nghiệm bổ sung.

1. Xét nghiệm máu

Kiểm tra men gan để đánh giá mức độ tổn thương gan, cùng với các chỉ số khác như bilirubin, albumin, chức năng đông máu. Ngoài ra, bác sĩ có thể làm thêm xét nghiệm tìm virus viêm gan hoặc rối loạn chuyển hóa, miễn dịch.

2. Sinh thiết gan

Đây là phương pháp lấy một mảnh mô gan nhỏ để soi dưới kính hiển vi. Sinh thiết cho biết gan có viêm, xơ hóa hoặc biến đổi bất thường nào không đồng thời giúp xác định giai đoạn và mức độ nặng của bệnh.

3. Chẩn đoán hình ảnh

Các kỹ thuật như siêu âm, CT scan hoặc MRI giúp bác sĩ quan sát cấu trúc gan, phát hiện gan nhiễm mỡ, xơ hóa, khối u hoặc tuần hoàn bất thường. Hiện nay, siêu âm đàn hồi gan còn cho phép ước lượng mức độ xơ gan mà không cần sinh thiết.

4. Các xét nghiệm bổ sung

Tùy từng trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm xét nghiệm miễn dịch, xét nghiệm di truyền, xét nghiệm phân hoặc nước tiểu. Những kiểm tra này giúp tìm nguyên nhân chính xác gây viêm gan mạn để có hướng điều trị phù hợp.

Cách điều trị viêm gan mạn tính

Tùy vào từng trường hợp cũng như nguyên nhân gây bệnh, cách điều trị viêm gan mạn tính có sự khác biệt nhất định. Nhưng nhìn chung các cách điều trị đều có chung mục tiêu.

1. Mục tiêu điều trị

Mục tiêu điều trị viêm gan mạn tính là ngăn bệnh tiến triển nặng hơn, đặc biệt là tình trạng xơ gan, suy gan, ung thư gan. Mặt khác còn cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân, ngăn nguy cơ lây truyền bệnh cho người khác, đặc biệt là người thân trong cùng gia đình.

2. Các loại thuốc điều trị

Viêm gan mạn tính do HBV không thể điều trị dứt điểm hoàn toàn. Thay vào đó, các phương pháp điều trị chủ yếu nhằm mục đích khống chế hoạt động nhân lên của virus, giảm tổn thương gan, giúp bệnh nhân sống khỏe mạnh. Tùy vào nguyên nhân gây bệnh, phương pháp điều trị có thể khác nhau. Ví dụ, viêm gan mạn do thuốc cần ngưng thuốc hoặc chuyển sang loại thuốc khác.

Nếu nguyên nhân do bia rượu cần cai bỏ rượu bia hoàn toàn. Ngoài ra, bệnh nhân cần chú trọng rèn luyện sức khỏe để giảm mỡ nếu mắc gan nhiễm mỡ không do bia rượu. Mặt khác, người bệnh gan nhiễm mỡ còn có nguy cơ cao mắc tiểu đường type 2 do đó cần kiểm soát đường trong máu để hạn chế chất béo tích tụ nhiều trong gan.

Nếu viêm gan mạn tính do tự miễn, thường sẽ dùng đến corticosteroid kết hợp azathioprine (thuốc ức chế hệ miễn dịch). Tuy nhiên corticosteroid nếu dùng trong thời gian dài sẽ dẫn đến nhiều tác dụng phụ không mong muốn. Nên việc sử dụng thuốc, liều lượng và thời gian cần tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ.

3. Ghép gan

Ghép gan là thủ thuật được thực hiện nhằm loại bỏ lá gan bị bệnh hoặc bị tổn thương và thay thế nó bằng toàn bộ hoặc một phần lá gan khỏe mạnh từ người hiến tặng. Vi gan là cơ quan duy nhất trong có thể có khả năng tái tạo hoặc phát triển trở lại. Do đó một đoạn gan được cấy ghép có thể phát triển về kích thước bình thường trong vài tháng. Ghép gan chỉ được thực hiện khi gan của một người không còn đủ khả năng duy trì các chức năng. (2)

Lời khuyên cho người bị viêm gan mạn tính

Dưới dây là một số lời khuyên dành cho người bệnh viêm gan mạn tính để sống khỏe mạnh hơn mỗi ngày:

• Tuân thủ phác đồ điều trị: Uống thuốc đúng chỉ định bác sĩ, không tự ý ngưng hoặc đổi thuốc. Tái khám định kỳ để bác sĩ theo dõi diễn tiến bệnh và điều chỉnh điều trị khi cần.
• Có lối sống lành mạnh: Duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục vừa sức như đi bộ, yoga hoặc bơi lội. Ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya để gan có thời gian nghỉ ngơi và tái tạo.
• Chế độ ăn uống khoa học: Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và cá. Hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, đồ ngọt và thịt đỏ. Uống đủ nước mỗi ngày.
• Tránh các yếu tố gây hại cho gan: Tuyệt đối không uống rượu bia. Thận trọng khi dùng thuốc giảm đau, kháng sinh hay thực phẩm chức năng, chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ. Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại.
• Giữ tinh thần thoải mái: Stress kéo dài có thể làm bệnh nặng thêm. Nên thư giãn bằng đọc sách, nghe nhạc, thiền, gặp gỡ bạn bè hoặc tham gia hoạt động nhẹ nhàng để tinh thần tích cực.

Lưu ý quan trọng từ chuyên gia: Chế độ ăn uống chỉ đóng vai trò hỗ trợ, để bảo vệ gan và ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng, tiêm vắc xin viêm gan A và B vẫn là biện pháp phòng ngừa chủ động, hiệu quả và an toàn nhất. Vắc xin giúp cơ thể tạo miễn dịch đặc hiệu, giảm nguy cơ lây nhiễm và biến chứng nguy hiểm như xơ gan hay ung thư gan.

Mặc dù vắc xin không thể phòng ngừa 100% các nguyên nhân gây viêm gan mạn tính, nhưng tiêm ngừa vắc xin đã được chứng minh là giải pháp hiệu quả nhất hiện nay để ngăn chặn 2 tác nhân virus phổ biến và nguy hiểm nhất gây ra tình trạng viêm gan ở trẻ em và cả người lớn. Đây là bước bảo vệ quan trọng giúp giảm đáng kể nguy cơ lây nhiễm, hạn chế tiến triển thành viêm gan mạn, xơ gan hay ung thư gan, đồng thời góp phần bảo vệ cộng đồng khỏi gánh nặng bệnh tật.

Các chuyên gia khuyến cáo cả trẻ em và người lớn, đặc biệt là nhóm nguy cơ cao, cần tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch để bảo vệ sức khỏe lâu dài. Tìm hiểu chi tiết và đăng ký tiêm vắc xin phòng viêm gan cho cả gia đình tại đây.

Viêm gan mạn nếu không được phát hiện và điều trị có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh như xơ gan, ung thư gan… Ngay khi có các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh cần đến ngay bệnh viện để được bác sĩ chẩn đoán và hướng dẫn điều trị, tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc vì có thể dẫn đến nhiều ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.