Viêm phế quản ở trẻ em như thế nào? Cha mẹ cần lưu ý ra sao?

Viêm phế quản ở trẻ em, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi là bệnh lý hô hấp phổ biến, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán, điều trị và các biện pháp phòng bệnh, giúp cha mẹ hiểu rõ và chăm sóc trẻ hiệu quả.

Nguyên nhân chính gây viêm phế quản ở trẻ em

Viêm phế quản ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các tác nhân nhiễm trùng và các yếu tố nguy cơ từ môi trường hoặc thể trạng của trẻ.

1. Do virus (Nguyên nhân phổ biến nhất)

Khoảng 90% trường hợp viêm phế quản ở trẻ em có nguyên nhân từ virus. Các loại virus thường gặp gồm:

• Virus hợp bào hô hấp (RSV): là tác nhân phổ biến nhất gây viêm tiểu phế quản và viêm phế quản ở trẻ nhỏ;
• Virus cúm (Thường là virus cúm A, B);
• Parainfluenza;
• Adenovirus, Rhinovirus…

Các virus này lây truyền chủ yếu qua giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc khi trẻ chạm tay vào bề mặt có virus và đưa lên mũi, miệng. (2)

2. Do vi khuẩn (Ít gặp hơn)

Mặc dù ít phổ biến hơn, vi khuẩn cũng có thể gây viêm phế quản ở trẻ em, đặc biệt ở những trẻ có hệ miễn dịch yếu. Một số vi khuẩn thường gặp bao gồm:

• Streptococcus pneumoniae (Vi khuẩn phế cầu);
• Haemophilus influenzae (Thường được gọi là vi khuẩn HiB);
• Mycoplasma pneumoniae…

Nhiễm khuẩn thường được xác định thông qua xét nghiệm và cần điều trị bằng kháng sinh phù hợp.

3. Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh

Một số yếu tố có thể không trực tiếp gây ra bệnh nhưng làm tăng đáng kể nguy cơ trẻ mắc phải và khiến bệnh trở nên nặng hơn.

• Hệ miễn dịch yếu: Trẻ sinh non, trẻ có các bệnh lý nền mạn tính hoặc trẻ suy dinh dưỡng có nguy cơ cao hơn.
• Tiếp xúc với khói thuốc lá: Khói thuốc là chất kích thích mạnh, làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp và làm giảm khả năng bảo vệ của phổi, khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng hơn.
• Môi trường ô nhiễm: Việc tiếp xúc thường xuyên với không khí ô nhiễm, bụi mịn hoặc hóa chất độc hại có thể làm tăng tình trạng viêm đường hô hấp.
• Sống trong môi trường đông đúc: Điều kiện sống chật chội làm tăng khả năng lây lan của virus và vi khuẩn. (3)

Triệu chứng bé bị viêm phế quản theo các giai đoạn bệnh

Triệu chứng của viêm phế quản ở trẻ em thường phát triển qua nhiều giai đoạn. Cha mẹ cần theo dõi sát sao sự thay đổi của các dấu hiệu để đưa trẻ đi khám kịp thời, đặc biệt khi bệnh chuyển sang giai đoạn nặng.

1. Giai đoạn khởi phát

Ở giai đoạn này, các triệu chứng thường giống với một đợt cảm lạnh thông thường, dễ khiến cha mẹ chủ quan.

• Ho khan: Thường là dấu hiệu đầu tiên, ho thường khô và không có đờm.
• Sổ mũi, nghẹt mũi: Kèm theo hắt hơi.
• Sốt 38 - 40oC.
• Mệt mỏi, đau đầu, đau cơ
• Đau họng nhẹ: Có thể khiến trẻ khó chịu khi nuốt.

2. Giai đoạn toàn phát

Các triệu chứng trở nên rõ ràng và nặng hơn khi tình trạng viêm và tăng tiết chất nhầy lan xuống các ống phế quản nhỏ hơn.

• Ho có đờm: Cơn ho trở nên nặng và sâu hơn, kèm theo đờm. Đờm có thể có màu trong, trắng hoặc màu vàng, xanh.
• Thở khò khè, khó thở: Đây là dấu hiệu đặc trưng khi đường thở bị hẹp do sưng và chất nhầy. Khi nghe phổi có thể thấy tiếng ran rít, ran ngáy.
• Sốt cao, mệt mỏi, biếng ăn…

3. Đối với trẻ sơ sinh

Ở trẻ sơ sinh cần được theo dõi đặc biệt bởi bệnh ở lứa tuổi này có thể nhanh chóng dẫn đến suy hô hấp.

• Trẻ thở nhanh, thở gấp, cánh mũi phập phồng, ngực bị rút lõm khi thở: Đây là các dấu hiệu của suy hô hấp. Trẻ phải dùng các cơ hô hấp phụ để cố gắng đưa không khí vào phổi.
• Cơn ngưng thở: Trẻ có thể có những khoảng ngừng thở ngắn, đặc biệt phổ biến ở trẻ sinh non.
• Li bì, khó đánh thức: Trẻ ngủ li bì, phản ứng kém, cho thấy tình trạng bệnh nặng hoặc thiếu oxy lên não.
• Bỏ bú hoặc bú kém: Đây là dấu hiệu cảnh báo rất nặng, cho thấy trẻ quá mệt mỏi hoặc khó thở nghiêm trọng đến mức không thể bú được.
• Tím tái: Da, môi hoặc đầu ngón tay của trẻ có màu xanh hoặc tím tái do thiếu oxy. Đây là tình trạng khẩn cấp cần được đưa đi cấp cứu ngay lập tức.

Xem thêm: Vì sao bé bị viêm phế quản mãi không khỏi?

Chẩn đoán trẻ bị viêm phế quản như thế nào?

Việc chẩn đoán bệnh đòi hỏi sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm khi cần thiết để xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

1. Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám cẩn thận để đánh giá tình trạng sức khỏe tổng thể và các triệu chứng hô hấp của trẻ.

• Kiểm tra tiền sử bệnh: Bác sĩ hỏi về các triệu chứng (thời gian khởi phát, mức độ ho, sốt), tiền sử bệnh lý của trẻ và các yếu tố nguy cơ.
• Nghe phổi bằng ống nghe: Bác sĩ sẽ nghe phổi để kiểm tra tiếng ran, khò khè, ran ẩm hoặc ran rít. Những âm thanh này cho thấy đường thở bị tắc nghẽn và viêm.

2. Các xét nghiệm có thể được chỉ định

Trong trường hợp triệu chứng không rõ ràng, nghi ngờ biến chứng hoặc cần loại trừ các bệnh lý khác, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm chuyên sâu.

• Chụp X-quang ngực: Đây là xét nghiệm quan trọng để loại trừ bệnh lý viêm phổi.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể được thực hiện để kiểm tra dấu hiệu nhiễm trùng và giúp xác định nguyên nhân do virus hay vi khuẩn.
• Xét nghiệm mẫu đờm/dịch mũi họng: Lấy mẫu dịch tiết từ mũi hoặc họng để xác định chính xác loại virus hoặc vi khuẩn gây bệnh, giúp hỗ trợ cho việc điều trị và kiểm soát dịch bệnh.

Các phương pháp điều trị viêm phế quản ở trẻ hiệu quả

Điều trị viêm phế quản ở trẻ em phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các phương pháp bao gồm điều trị tại bệnh viện và chăm sóc tại nhà.

1. Điều trị tại bệnh viện

Trẻ sẽ cần nhập viện khi có dấu hiệu suy hô hấp, khó thở nặng, bú/ăn kém nghiêm trọng, mất nước hoặc trẻ sơ sinh/trẻ có bệnh lý nền.

• Sử dụng thuốc:
  • Thuốc hạ sốt: Paracetamol hoặc Ibuprofen để kiểm soát sốt và giảm đau nhức.
  • Thuốc long đờm: Giúp làm loãng chất nhầy, tạo điều kiện cho trẻ ho và tống đờm ra ngoài dễ dàng hơn.
  • Thuốc giãn phế quản: Có thể được sử dụng trong một số trường hợp để làm giãn đường thở, giảm co thắt, giúp trẻ dễ thở hơn.
  • Lưu ý về kháng sinh: Kháng sinh chỉ được dùng khi có bằng chứng rõ ràng của nhiễm khuẩn (do vi khuẩn) hoặc khi có dấu hiệu bội nhiễm. Việc sử dụng kháng sinh bừa bãi không chỉ không hiệu quả với viêm phế quản ở trẻ em do virus mà còn gây ra tình trạng kháng thuốc.
• Liệu pháp oxy: Nếu trẻ khó thở nặng, độ bão hòa oxy trong máu thấp, trẻ sẽ được cung cấp oxy qua mặt nạ hoặc ống thông mũi.
• Hút đờm, truyền dịch: Đối với trẻ nhỏ có quá nhiều đờm không tự ho được hoặc trẻ bị mất nước do sốt cao, bú kém, bác sĩ có thể chỉ định hút đờm và truyền dịch tĩnh mạch.

>>>Xem thêm: Mắc viêm phế quản ở trẻ em bao lâu thì khỏi?

2. Hướng dẫn chăm sóc trẻ bị viêm phế quản tại nhà

Chăm sóc tại nhà đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giúp trẻ hồi phục nhanh chóng và ngăn ngừa bệnh nặng hơn.

• Cho trẻ uống nhiều nước, sữa: Cung cấp đủ nước là rất quan trọng để giúp làm loãng đờm và bù lại lượng dịch mất do sốt. Nên cho trẻ bú mẹ nhiều hơn (đối với trẻ nhỏ) hoặc uống nước ấm, nước trái cây pha loãng (đối với trẻ lớn).
• Vệ sinh mũi cho trẻ bằng nước muối sinh lý: Nhỏ nước muối sinh lý vào mũi và hút sạch dịch mũi. Việc này giúp trẻ thở dễ dàng hơn, đặc biệt trước khi bú hoặc ăn.
• Duy trì độ ẩm thích hợp trong phòng: Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí (nên dùng loại phun sương lạnh) để làm ẩm niêm mạc đường hô hấp và làm dịu cơn ho. Lưu ý cần vệ sinh máy thường xuyên để tránh nấm mốc.
• Cho trẻ ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu: Chia nhỏ bữa ăn và cho trẻ ăn các thức ăn mềm, dễ nuốt, giàu dinh dưỡng khi trẻ bị biếng ăn.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi thoải mái để cơ thể tập trung vào việc phục hồi.

>>Có thể bạn muốn biết:

• Trẻ bị viêm phế quản có nên nằm quạt?
• Trẻ bị viêm phế quản có được tắm không? Nước nóng hay lạnh?

Các biện pháp phòng ngừa viêm phế quản cho trẻ

Phòng bệnh luôn là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi viêm phế quản ở trẻ em và các bệnh hô hấp khác.

• Tiêm phòng đầy đủ: Đảm bảo trẻ được tiêm chủng đầy đủ theo lịch, đặc biệt là vắc xin phòng cúm hàng năm, phế cầu khuẩn, ho gà… vì các bệnh này có thể gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng viêm phế quản.

>>>Xem thêm: Tất tần tật các loại vắc xin phòng bệnh hô hấp cho mọi lứa tuổi

• Giữ vệ sinh tay sạch sẽ: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng cho cả trẻ và người chăm sóc. Đây là cách hiệu quả nhất để ngăn ngừa lây lan virus.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với người đang bị bệnh hô hấp: Hạn chế tối đa việc trẻ tiếp xúc gần gũi với người đang bị cảm cúm, ho hoặc sổ mũi.
• Giữ môi trường sống trong lành, tránh khói thuốc lá: Tuyệt đối không hút thuốc lá trong nhà hoặc gần trẻ. Đảm bảo nhà cửa thông thoáng và sạch sẽ, thường xuyên lau dọn để giảm bụi bẩn, chất gây dị ứng.
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng tăng cường sức đề kháng: Khuyến khích trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu; trẻ trên 6 tháng tuổi cần ăn uống đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng, bổ sung vitamin, khoáng chất để củng cố hệ miễn dịch.

>>>Xem thêm: Trẻ bị viêm phế quản kiêng ăn gì để giảm ho, tránh đờm?

Viêm phế quản ở trẻ em là bệnh lý hô hấp thường gặp, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát và phòng ngừa nếu cha mẹ nhận biết sớm triệu chứng, tuân thủ điều trị và áp dụng chăm sóc đúng cách. Việc xây dựng môi trường sống trong lành, dinh dưỡng hợp lý và tiêm phòng đầy đủ sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh, mang lại cho trẻ một nền tảng sức khỏe vững chắc hơn trong những năm đầu đời.