Sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không? Hiểu đúng để phòng bệnh

Nước bọt được sử dụng như là mẫu bệnh phẩm nhằm chẩn đoán nhiều bệnh truyền nhiễm khác nhau cách đây hơn 2000 năm. Đối với bệnh sốt xuất huyết, các chuyên gia cũng thực hiện chẩn đoán sớm bệnh bằng cách lấy nước bọt làm vật mẫu xét nghiệm để phát hiện kháng thể chống lại bệnh. Chính vì điều này, nhiều người thắc mắc liệu sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không? Tiếp xúc với dịch tiết nước bọt của người bệnh có khả năng mắc bệnh không? Cùng chuyên gia VNVC tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Sốt xuất huyết lây qua đường nào?

Theo các chuyên gia y tế, đường lây truyền sốt xuất huyết chủ yếu thông qua vật chủ trung gian là muỗi vằn - Aedes và qua tiếp xúc trực tiếp với chế phẩm máu của người nhiễm bệnh.

1. Lây truyền qua muỗi Aedes mang virus

Bệnh sốt xuất huyết thường lây lan sang người thông qua vết đốt của muỗi vằn - Aedes bị nhiễm virus. Muỗi Aedes có khoảng 35 loài ở Việt Nam, nhưng chỉ có có 2 loài truyền được véc tơ gây bệnh sốt xuất huyết bao gồm: Aedes aegypti và Aedes albopictus. Trong đó, Aedes aegypti chủ yếu sinh sống ở trong nhà và những nơi tối, khuất gió; còn aedes albopictus thường sống ở ngoài nhà và ẩn nấp sau những bụi cây. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), muỗi vằn Aedes aegypti được cho là tác nhân lây truyền sốt xuất huyết phổ biến hơn loài muỗi còn lại.

Sau khi hút máu người nhiễm bệnh sốt xuất huyết, virus sẽ nhân lên trong ruột giữa của muỗi vằn, tiếp đến phát tán ở các mô thứ cấp, bao gồm cả tuyến nước bọt. Thời gian từ khi muỗi vằn nhiễm virus cho đến khi thực hiện truyền sang vật chủ được gọi là thời gian ủ bệnh bên ngoài, thường mất khoảng 8 - 12 ngày khi nhiệt độ môi trường từ 25 - 28 độ C (2). Sau khi đã bị lây nhiễm, muỗi vằn có khả năng lây truyền virus cho người khỏe mạnh khác qua vết cắn trong suốt quãng đời còn lại của nó.

Đặc biệt, sự lây truyền virus sốt xuất huyết từ người sang muỗi có thể xảy ra tới 2 ngày trước khi một người bệnh biểu hiện các triệu chứng.

2. Lây truyền qua đường máu

Mặc dù virus sốt xuất huyết lây truyền qua đường muỗi bị nhiễm bệnh đốt là phổ biến nhất nhưng đây không phải là con đường duy nhất. Theo WHO, sốt xuất huyết có thể lây truyền bằng đường máu thông qua các sản phẩm máu, nội tạng hiến tặng, vết thương hở, sau khi vô tình tiếp xúc, truyền hoặc cấy ghép cho người khác. Tuy nhiên, đây là những trường hợp hiếm hoi, rất ít khi xảy ra.

Bên cạnh đó, có nhiều bằng chứng cho thấy sốt xuất huyết cũng có thể lây truyền từ mẹ sang thai nhi, liên quan mật thiết đến thời điểm nhiễm sốt xuất huyết trong thai kỳ và sữa mẹ khi cho con bú.

⇒ Tham khảo thêm: Sốt xuất huyết có gây dị tật thai nhi không? Giải đáp từ chuyên gia

Sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không?

Sốt xuất huyết không lây qua đường nước bọt trực tiếp giữa người với người. Bệnh chỉ có khả năng lây truyền mầm bệnh qua nước bọt bị nhiễm trùng của muỗi vằn thông qua vết đốt của chúng.

Để một bệnh có thể lây qua đường nước bọt, điều kiện tiên quyết là virus phải hiện diện trong nước bọt với khả năng tồn tại và gây nhiễm sau khi tiếp xúc với cơ thể người khỏe mạnh. Dựa trên các nghiên cứu y học, virus Dengue chủ yếu tập trung trong máu ngoại vi, không có bằng chứng cho thấy sự hiện diện của chúng tại tuyến nước bọt ở nồng độ nguy hiểm.

Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các tài liệu khoa học đáng tin cậy, virus Dengue - tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết không có khả năng sống trong các môi trường khác ngoài cơ thể muỗi và người bệnh - nghĩa là nó không thể sinh sôi hay tồn tại trong nước bọt, dịch tiết mũi họng hoặc các chất lỏng khác của cơ thể trong điều kiện tự nhiên.

Ngoài ra, các nghiên cứu lâm sàng và thực nghiệm cũng loại bỏ khả năng virus Dengue tồn tại trong hệ thống tiêu hóa – môi trường mà virus sẽ phải đi qua nếu bị lây qua đường nước bọt. Với bản chất sinh học của virus này, nước bọt không cung cấp điều kiện sống tối ưu để nó duy trì sự tồn tại hoặc lây lan.

Nhiều nghiên cứu khác cũng chỉ ra, virus sốt xuất huyết không có khả năng nhân lên trong nước bọt của người bệnh mà chủ yếu tìm thấy ở trong máu. Thực tế, trong nước bọt của bệnh nhân sốt xuất huyết chỉ phát hiện ra các kháng thể chống lại virus với nồng độ IgM và IgG cao, độ nhạy lên đến hơn 90% (3) và độ đặc hiệu là 100% phục vụ cho quá trình chẩn đoán bệnh nhanh chóng và chuẩn xác.

Do đó, việc ăn uống dùng chung ly, muỗng hay các hành động thân mật như ôm, hôn.. không khiến người bệnh lây truyền virus sốt xuất huyết cho đối phương.

Sốt xuất huyết có lây qua nước bọt không? Virus sốt xuất huyết lây truyền chủ động sang người thông qua quá trình muỗi vằn hút máu. Muỗi vằn sau khi hút máu người bị nhiễm virus sốt xuất huyết, ban đầu sẽ thiết lập nhiễm trùng ở khoang ruột giữa, trước khi lan truyền toàn thân qua hoemocel (khoang cơ thể của côn trùng) để xâm nhập vào các mô thứ cấp.  Nhiễm trùng tuyến nước bọt và giải phóng virion (hạt virus) vào nước bọt là bước cuối cùng. Lúc này muỗi vằn sẽ bắt đầu “tiêm” nước bọt nhiễm trùng vào những người khỏe mạnh qua vết đốt và lây bệnh.

Tuy nhiên, không phải tất cả những người bị muỗi vằn đốt đều bị nhiễm bệnh và không phải tất cả những người bị nhiễm virus sốt xuất huyết đều biểu hiện triệu chứng. Trên thực tế, phần lớn các trường hợp sốt xuất huyết thường không có triệu chứng hoặc chỉ bùng phát các triệu chứng tương đối nhẹ.

Một số hiểu lầm phổ biến về sự lây lan sốt xuất huyết

WHO đánh giá sốt xuất huyết là căn bệnh do muỗi truyền lây lan nhanh nhất thế giới, ảnh hưởng hơn 100 quốc gia trên toàn cầu, ghi nhận khoảng 400 triệu trường hợp mắc bệnh mỗi năm. Bất chấp những con số đáng kinh ngạc này, thông tin sai lệch về bệnh sốt xuất huyết vẫn tràn lan trong cộng đồng, đặc biệt là vấn đề về phương thức lây lan của sốt xuất huyết, chẳng hạn như: Sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không hay một số hiểu lầm phổ biến như sau:

1. Sốt xuất huyết lây qua tiếp xúc

Nhiều người không chỉ thắc mắc sốt xuất huyết có lây qua đường nước bọt không mà còn băn khoăn sốt xuất huyết có lây qua tiếp xúc không? Sốt xuất huyết không lây truyền trực tiếp qua tiếp xúc giữa người bệnh và  người khỏe mạnh. Cơ chế lây truyền của sốt xuất huyết không tương tự như các bệnh truyền nhiễm khác như cúm mùa hay bệnh sởi, vốn có thể lây lan qua ngả tiếp xúc hoặc dịch tiết cơ thể. Virus Dengue chỉ có thể lây từ người bệnh sang người khỏe mạnh thông qua vết đốt của muỗi Aedes – loại muỗi mang virus sau khi hút máu từ người nhiễm bệnh.

Nói cách khác, việc tiếp xúc da chạm da, sử dụng chung đồ dùng cá nhân như khăn, quần áo hay chăn nệm không làm virus Dengue lây truyền sang người khác.

2. Sốt xuất huyết lây qua không khí

Sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không hay lây qua các giọt bắn trong không khí như những loại virus đường hô hấp phổ biến khác không? Các nghiên cứu chỉ ra, virus sốt xuất huyết không tồn tại trong các dịch tiết của cơ thể người bệnh cũng như trong không khí, máu và một số cơ quan nội tạng của người bệnh là môi trường duy nhất mà virus Dengue có thể thực sự tồn tại và nhân lên cho đến khi bị muỗi hút đi.

Do đó, sốt xuất huyết không có khả năng lây lan qua đường không khí, việc ở gần người bệnh sốt xuất huyết không làm tăng nguy cơ lây nhiễm, miễn là không có muỗi trong môi trường xung quanh.

3. Sốt xuất huyết lây qua việc ăn uống chung

Virus Dengue không sinh sôi trong các tuyến nước bọt hoặc hệ tiêu hóa của người bệnh, mà chỉ tồn tại trong các tế bào máu và được truyền đi thông qua tuyến nước bọt của muỗi mang virus. Kể cả khi virus có hiện diện rất thấp trong dịch cơ thể khác, chẳng hạn nước bọt, nguy cơ lây nhiễm qua đường ăn uống hoặc sử dụng chung các vật dụng là không đáng kể và không được ghi nhận trong các nghiên cứu khoa học.

Đây là lý do tại sao các chuyên gia y tế khẳng định việc chia sẻ bữa ăn hoặc uống chung ly nước với người bệnh sốt xuất huyết là hoàn toàn an toàn.

Tóm lại, sốt xuất huyết không lây qua tiếp xúc trực tiếp, không khí hay đường tiêu hóa như nhiều người vẫn lầm tưởng. Cơ chế duy nhất mà bệnh này lây lan là qua trung gian muỗi Aedes – loài truyền virus Dengue từ người bệnh sang người khỏe mạnh.

Vì vậy, thay vì hoang mang trước những nhận định sai lệch, chúng ta cần chung tay hành động để ngăn chặn sự sinh sôi và phát triển của muỗi, đồng thời hỗ trợ các bệnh nhân với tinh thần cảm thông và hiểu biết khoa học. Sự đúng đắn trong nhận thức không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế nỗi sợ hãi và lan tỏa những hành động thiết thực cho cộng đồng.

Những hiểu lầm phổ biến trên không chỉ xuất phát từ sự thiếu hiểu biết khoa học mà còn bị thổi phồng qua các kênh truyền thông không chính thống. Trong thời đại thông tin số, các tin đồn sai lệch có thể lan truyền nhanh chóng, gây tâm lý sợ hãi không cần thiết trong cộng đồng. Những nhận thức sai lầm này không chỉ làm tăng áp lực tâm lý lên người bệnh và gia đình họ mà còn khiến nhiều người tránh xa người nhiễm bệnh, trong khi thực tế họ không gây nguy hiểm.

Làm sao để phòng tránh bệnh sốt xuất huyết?

Từ lâu, các biện pháp phòng tránh bệnh sốt xuất huyết thường tập trung vào hạn chế tình trạng bị muỗi đốt và loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, chẳng hạn như sau:

Các biện pháp hạn chế tình trạng muỗi đốt:

• Sử dụng kem, xịt chống muỗi, côn trùng cắn, đốt;
• Dùng nhang muỗi, vợt bắt muỗi, thiết bị đuổi/diệt muỗi bằng sóng âm;
• Khi đi ngủ, mặc áo/ quần dài sáng màu, treo mùng/ màn để tránh muỗi;
• Giữ cho tay chân, cơ thể sạch sẽ, tránh mồ hôi vì muỗi thu hút bởi mùi mồ hôi và da ẩm ướt.

Biện pháp loại bỏ nơi sinh sản của muỗi:

• Kiểm tra, diệt lăng quăng, bọ gậy ở các dụng cụ chứa nước sinh hoạt như thau, chậu, chum…
• Đậy kín các bể chứa/ vật dụng chứa nước ở ngoài trời;
• Thả cá xuống ao, hồ để diệt trừ lăng quăng;
• Loại bỏ các vật phẩm, phế liệu có khả năng chứa nước ở xung quanh khu vực sinh sống;
• Thường xuyên thay nước bình hoa;
• Cho muối hoặc chất diệt bọ gậy vào bát nước kê dưới chân chạn chén, tủ lạnh,...
• Phối hợp cùng ngành y tế trong các đợt phun/xịt thuốc để diệt trừ nơi sinh sống của muỗi.

Tuy nhiên các chiến lược kiểm soát véc tơ gây bệnh này không “đủ lực” để ngăn ngừa được sự xuất hiện của các đợt dịch sốt xuất huyết. Do đó, cần kết hợp chủ động “đánh thẳng” vào tác nhân gây bệnh bằng việc tiêm chủng vắc xin phòng bệnh.

Vắc xin sốt xuất huyết Qdenga do hãng vắc xin Takeda (Nhật Bản), sản xuất tại Đức đã được cấp phép và triển khai tiêm chủng tại Việt Nam, mang hiệu quả phòng bệnh lên đến 80,2% đối với 4 tuýp huyết thanh sốt xuất huyết (DENV-1, DENV-2, DENV-3 và DENV-4), ngăn ngừa nguy cơ biến chứng nguy hiểm, phải nhập viện hơn 90%. Vắc xin được chỉ định tiêm phòng cho trẻ từ 4 tuổi trở lên và người lớn, với 2 mũi tiêm cách nhau ít nhất 3 tháng và không cần thực hiện xét nghiệm kháng thể trước khi tiêm.

Hệ thống tiêm chủng VNVC với hàng trăm trung tâm vắc xin trên toàn quốc, sẵn sàng cung cấp dịch vụ tiêm chủng vắc xin an toàn, uy tín, chất lượng cao cho trẻ em và người lớn. Tháng 9/2024, VNVC là đơn vị đầu tiên đưa về vắc xin sốt xuất huyết thế hệ mới Qdenga tiêm phòng cho người dân Việt Nam, kịp thời phòng bệnh trước thực trạng số ca mắc bệnh sốt xuất huyết đang ngày càng tăng nhanh trong những năm trở lại đây.

Đặc biệt, vắc xin sốt xuất huyết là loại vắc xin “khó tiêm”, đòi hỏi về quy trình bảo quản khắt khe và kỹ thuật tiêm chuyên môn bậc cao, thao tác pha hồi chỉnh và đường tiêm chuẩn xác. Tại VNVC, 100% điều dưỡng đều được cấp chứng chỉ an toàn tiêm chủng, được đào tạo bài bản và kỹ lưỡng trước khi chính thức được thực hiện tiêm chủng cho Khách hàng, đảm bảo độ an toàn tuyệt đối trên từng mũi tiêm.

Bên cạnh đó, đội ngũ bác sĩ tại VNVC đều là những chuyên gia nhiều năm kinh nghiệm trong nghiên cứu y tế dự phòng và khám chữa bệnh, giúp đưa ra những chỉ định phù hợp cho mỗi Khách hàng an tâm trong quá trình tiếp nhận tiêm chủng.

⇒ Tham khảo thêm: Bệnh sốt xuất huyết có lây qua không khí không? Giải đáp chi tiết

Bài viết trên đây đã giải đáp cho thắc mắc “sốt xuất huyết lây qua đường nước bọt không?” giúp cho người dân hiểu đúng thông tin lây lan của bệnh, từ đó cân nhắc thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Virus sốt xuất huyết không lây qua đường nước bọt hay bất kỳ dịch tiết nào trong cơ thể cũng như ở môi trường bên ngoài. Con đường lây chính qua vết đốt của muỗi vằn và tiếp xúc trực tiếp với máu người bệnh.