Bé uống sữa công thức bị tiêu chảy vì sao? Làm sao khắc phục?

Bên cạnh sữa mẹ, sữa công thức cũng là một nguồn dinh dưỡng quan trọng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nhiều phụ huynh lo lắng khi bé uống sữa công thức bị tiêu chảy, ảnh hưởng sức khỏe và sự phát triển của trẻ trong những năm tháng đầu đời. Bài viết dưới đây, cùng chuyên gia phân tích chi tiết các nguyên nhân dẫn đến tình trạng này cùng các biện pháp khắc phục hiệu quả và hướng dẫn phòng tránh để đảm bảo sức khỏe tối ưu cho trẻ.

Nguyên nhân bé uống sữa công thức bị tiêu chảy

Tiêu chảy có thể xuất phát từ các yếu tố liên quan đến loại sữa, cách pha chế, vệ sinh hoặc tình trạng sức khỏe của trẻ. Việc tìm hiểu rõ các nguyên nhân giúp phụ huynh và người chăm sóc khắc phục và phòng tránh hiệu quả.

1. Loại sữa công thức bé đang uống không phù hợp

Việc lựa chọn sữa công thức không phù hợp với độ tuổi hoặc thể trạng của trẻ là một trong những nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy. Mỗi giai đoạn phát triển của trẻ đòi hỏi công thức dinh dưỡng khác nhau, cụ thể, sữa công thức dành cho trẻ từ 0 - 6 tháng tuổi sẽ khác với loại dành cho trẻ trên 1 tuổi. Sữa không phù hợp có thể chứa tỷ lệ đạm, chất béo hoặc carbohydrate không tương thích với hệ tiêu hóa non nớt của trẻ, dẫn đến rối loạn tiêu hóa.

Ngoài ra, việc thay đổi đột ngột từ sữa mẹ sang sữa công thức hoặc giữa các thương hiệu sữa khác nhau mà không có giai đoạn chuyển đổi hợp lý cũng có thể gây kích ứng đường ruột, làm trẻ đi ngoài phân lỏng.

2. Dị ứng đạm sữa bò

Dị ứng đạm sữa bò (Cow's Milk Protein Allergy - CMPA) là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ uống sữa công thức. Hệ miễn dịch của trẻ coi protein trong sữa bò là chất lạ và tấn công, gây ra các phản ứng viêm trong đường ruột. Ngoài tình trạng đi ngoài phân lỏng, các triệu chứng khác của dị ứng đạm sữa bò có thể bao gồm nôn trớ, phát ban, nổi mề đay, khò khè hoặc thậm chí là máu trong phân.

3. Không dung nạp lactose

Không dung nạp lactose là tình trạng cơ thể trẻ không sản xuất đủ enzyme lactase – enzyme cần thiết để phân hủy lactose (đường sữa) thành các đường đơn giản hơn để hấp thụ. Khi lactose không được tiêu hóa, nó sẽ lên men trong ruột già, gây ra đầy hơi, chướng bụng, đau quặn bụng và tiêu chảy. Không dung nạp lactose có thể là nguyên phát (di truyền) hoặc thứ phát (do tổn thương niêm mạc ruột sau một đợt cấp hoặc nhiễm trùng đường ruột). Trẻ không dung nạp lactose thường có triệu chứng phân lỏng, có bọt hoặc mùi chua ngay sau khi uống sữa.

4. Pha sữa sai cách

Pha sữa không đúng tỷ lệ là nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị tiêu chảy. Nếu sữa quá đặc (tỷ lệ bột sữa cao hơn lượng nước khuyến nghị), hệ tiêu hóa của trẻ sẽ chịu áp lực lớn, gây rối loạn và dẫn đến tiêu chảy. Ngược lại, sữa pha quá loãng có thể làm mất cân bằng dinh dưỡng, khiến trẻ không nhận đủ chất cần thiết, gây kích ứng đường ruột. Ngoài ra, việc sử dụng nước không sạch hoặc nước có nhiệt độ không phù hợp (quá nóng hoặc quá lạnh) để pha sữa cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng sữa và sức khỏe tiêu hóa của trẻ.

5. Dụng cụ pha sữa không đảm bảo vệ sinh

Một trong những nguyên nhân khác khiến bé uống sữa công thức bị tiêu chảy là dụng cụ pha sữa. Các dụng cụ như bình sữa, núm ti hoặc thìa không được vệ sinh kỹ lưỡng có thể là nơi trú ngụ của vi khuẩn, virus hoặc nấm mốc.

Những tác nhân này xâm nhập vào sữa trong quá trình pha hoặc cho trẻ uống, gây nhiễm khuẩn đường tiêu hóa và dẫn đến tình trạng này. Việc không rửa tay sạch trước khi pha sữa hoặc không tiệt trùng bình sữa bằng nước ấm cũng làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Các triệu chứng rối loạn tiêu hóa do nguyên nhân này thường đi kèm với sốt, mệt mỏi hoặc phân có mùi bất thường.

6. Sữa kém chất lượng

Sữa công thức kém chất lượng, bao gồm sữa giả, sữa nhái hoặc sữa đã hết hạn sử dụng, là một mối nguy hiểm nghiêm trọng. Các sản phẩm này có thể chứa thành phần không rõ nguồn gốc, bị nhiễm khuẩn hoặc đã mất đi các dưỡng chất cần thiết. Việc sử dụng sữa kém chất lượng không chỉ gây tiêu chảy mà còn có thể dẫn đến ngộ độc thực phẩm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể và sự phát triển của trẻ.

7. Bảo quản sữa sai cách

Bảo quản sữa công thức không đúng hướng dẫn cũng là một nguyên nhân tiềm ẩn. Bột sữa cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và độ ẩm cao. Khi hộp sữa đã mở, bột sữa có thể bị nhiễm ẩm, vón cục hoặc nhiễm khuẩn nếu tiếp xúc với không khí quá lâu hoặc không được đậy kín. Sữa đã pha mà không được sử dụng ngay hoặc bảo quản ở nhiệt độ phòng quá lâu cũng tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến hư hỏng và gây rối loạn tiêu hóa khi trẻ uống phải.

8. Hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện

Hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, đặc biệt là trong những tháng đầu đời, còn rất non nớt và chưa phát triển hoàn thiện. Các enzyme tiêu hóa chưa đủ số lượng và hoạt tính, niêm mạc ruột còn mỏng manh và hệ vi sinh đường ruột chưa ổn định. Điều này khiến trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây rối loạn tiêu hóa hơn người lớn, ngay cả với những thay đổi nhỏ trong chế độ ăn uống hoặc môi trường.

Cách xử lý khi bé uống sữa công thức bị tiêu chảy

Khi bé có dấu hiệu tiêu chảy do uống sữa công thức, việc xử lý kịp thời và đúng cách là rất quan trọng để tránh các biến chứng như mất nước và suy dinh dưỡng.

1. Thay đổi loại sữa phù hợp

Khi xác định sữa công thức là nguyên nhân gây ra tình trạng trên, phụ huynh nên xem xét đổi sang loại sữa phù hợp hơn với thể trạng và độ tuổi của trẻ. Đối với trẻ không dung nạp lactose, nên chọn sữa công thức không chứa lactose hoặc sữa có nguồn gốc từ đạm đậu nành.

Với trẻ dị ứng đạm sữa bò, sữa chứa đạm thủy phân (hydrolyzed protein) là lựa chọn phù hợp, vì đạm đã được phân tách thành các phân tử nhỏ hơn, dễ tiêu hóa. Trước khi đổi sữa, cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo lựa chọn đúng loại sữa và thực hiện chuyển đổi dần dần để trẻ thích nghi.

2. Bổ sung nước và điện giải

Tiêu chảy khiến trẻ mất nước và điện giải, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng nếu không được bù kịp thời. Phụ huynh nên cho trẻ uống dung dịch bù nước và điện giải (ORS) theo hướng dẫn của bác sĩ. ORS chứa hỗn hợp nước, muối và đường, giúp bù đắp lượng chất điện giải bị mất qua phân.

Theo Quyết định 4121/QĐ-BYT của Bộ Y tế Việt Nam, trẻ dưới 2 tuổi cần uống 50 - 100ml sau mỗi lần tiêu chảy, trẻ từ 2 - 10 tuổi uống 100 - 200ml và trẻ lớn hơn có thể uống theo nhu cầu. Nếu trẻ nôn mửa nhiều và không uống được oresol, phụ huynh nên cho trẻ uống từng thìa nhỏ cách nhau 2 - 3 phút để giảm kích ứng dạ dày.

Trong trường hợp trẻ bị mất nước nặng, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được truyền dịch tĩnh mạch. Ngoài ra, cần tăng cường cho trẻ bú sữa mẹ nếu có thể, vì sữa mẹ chứa kháng thể tự nhiên, hỗ trợ phục hồi nhanh chóng.

3. Bổ sung men vi sinh

Men vi sinh (probiotics) giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm triệu chứng tiêu chảy. Phụ huynh có thể bổ sung qua sữa chua (với trẻ trên 6 tháng) hoặc các sản phẩm men vi sinh theo chỉ định bác sĩ. Việc sử dụng cần tuân thủ liều lượng và thời gian khuyến nghị để đạt hiệu quả tối ưu, đồng thời hỗ trợ tăng cường sức đề kháng đường ruột cho trẻ.

Phòng tránh tiêu chảy cho trẻ khi uống sữa công thức

Phòng ngừa tiêu chảy ở trẻ khi uống sữa công thức là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe và hỗ trợ sự phát triển toàn diện của trẻ. Dưới đây là các biện pháp phòng tránh hiệu quả, từ việc pha sữa đúng cách đến đảm bảo vệ sinh và tiêm phòng đầy đủ.

1. Pha sữa đúng cách

Phụ huynh cần tuân thủ hướng dẫn pha sữa trên bao bì sản phẩm. Sử dụng đúng tỷ lệ bột sữa và nước, đảm bảo nước pha sữa đã được đun sôi và để nguội ở nhiệt độ khoảng 40 - 50°C để tránh làm biến tính các chất dinh dưỡng. Không nên pha sữa quá đặc hoặc quá loãng và cần cho trẻ uống ngay sau khi pha, tránh để sữa quá 1 giờ ở nhiệt độ phòng. Ngoài ra, sử dụng nước sạch, an toàn là yếu tố quan trọng để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.

2. Tiệt trùng các dụng cụ trước khi pha sữa

Bình sữa, núm ti và các dụng cụ pha sữa cần được rửa sạch bằng xà phòng và tiệt trùng bằng nước sôi hoặc máy tiệt trùng sau mỗi lần sử dụng. Phụ huynh cũng nên rửa tay kỹ bằng xà phòng trước khi pha sữa để loại bỏ vi khuẩn. Việc đảm bảo vệ sinh dụng cụ giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn đường tiêu hóa, từ đó hạn chế tiêu chảy ở trẻ. Sau khi tiệt trùng, các dụng cụ cần được để ráo ở nơi khô thoáng, tránh môi trường ẩm ướt.

3. Chọn sữa phù hợp với thể trạng và độ tuổi của trẻ

Lựa chọn sữa công thức cần dựa trên độ tuổi, nhu cầu dinh dưỡng và tình trạng sức khỏe của trẻ. Sữa dành cho trẻ dưới 6 tháng tuổi nên có thành phần tương tự sữa mẹ, với tỷ lệ đạm whey cao hơn casein để dễ tiêu hóa. Đối với trẻ có nguy cơ dị ứng hoặc không dung nạp lactose, nên chọn sữa công thức chứa đạm thủy phân hoặc không chứa lactose. Phụ huynh nên ưu tiên các thương hiệu uy tín, có nguồn gốc rõ ràng và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi chọn sữa.

4. Nhỏ vắc xin phòng rotavirus

Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong 2 năm đầu đời. Vắc xin phòng Rotavirus được khuyến nghị cho trẻ từ 2 tháng tuổi, với phác đồ 2 - 3 liều tùy thuộc vào loại vắc xin. Vắc xin giúp giảm đáng kể nguy cơ nhiễm Rotavirus, từ đó hạn chế rối loạn tiêu hóa do vi khuẩn hoặc virus, kể cả khi trẻ uống sữa công thức.

Phụ huynh nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và tiêm phòng đúng lịch. Hiện Hệ thống VNVC là cơ sở tiêm chủng luôn cung ứng đầy đủ các loại vắc xin Rotavirus giúp phòng tránh tiêu chảy cho trẻ sơ sinh.

Tình trạng bé uống sữa công thức bị tiêu chảy có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân như loại sữa không phù hợp, dị ứng đạm sữa bò, không dung nạp lactose hoặc sai lầm trong pha chế và bảo quản sữa. Để khắc phục, phụ huynh cần thay đổi loại sữa phù hợp, bổ sung nước, điện giải và men vi sinh, đồng thời thực hiện các biện pháp phòng tránh như pha sữa đúng cách, tiệt trùng dụng cụ và tiêm vắc xin phòng Rotavirus. Việc chăm sóc sức khỏe tiêu hóa của trẻ đòi hỏi sự cẩn trọng và kiến thức đúng đắn để đảm bảo trẻ phát triển khỏe mạnh.