Bệnh sốt xuất huyết có lây qua không khí không? Giải đáp chi tiết

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sốt xuất huyết là căn bệnh do muỗi truyền đang nhanh chóng mở rộng phạm vi phân bố và có tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới, với hơn 50 triệu ca mắc mỗi năm và 20.000n trường hợp tử vong. Trước sự lây lan chóng mặt của sốt xuất huyết, nhiều người thắc mắc ngoài đường lây qua muỗi truyền, bệnh sốt xuất huyết có lây qua không khí không? Cơ chế lây truyền của bệnh diễn ra như thế nào và cách phòng ngừa ra sao? Cùng chuyên gia giải đáp chi tiết trong bài viết dưới đây!

Cơ chế lây truyền của bệnh sốt xuất huyết

Theo các chuyên gia y tế, cơ chế lây truyền bệnh sốt xuất huyết chủ yếu tuân theo chu kỳ người - muỗi - người, trong đó muỗi Aedes aegypti muỗi vằn) là tác nhân mang virus sốt xuất huyết, lây truyền bệnh trung gian giữa người với người.

Quá trình lây truyền của bệnh sốt xuất huyết bắt đầu khi muỗi vằn Aedes aegypti đốt và hút máu người mang mầm bệnh sốt xuất huyết. Virus từ người bệnh sẽ xâm nhập vào và tồn tại trong ruột của muỗi tối đa 10 ngày. Tại đây, virus ngoại bào sẽ liên kết với các thụ thể chưa xác định trên bề mặt tế bào của biểu mô ruột giữa và sinh sôi thành công trong các tế bào biểu mô ruột giữa, sau đó virus thế hệ mới sẽ được thải vào khoang máu của muỗi vằn (khoang chứa máu lưu thông - một phần của hệ tuần hoàn hở của động vật không xương sống) (2).

Từ đó, virus có thể phát tán và lây nhiễm các mô thứ cấp, bao gồm cả tuyến nước bọt. Khi đã xảy ra đủ quá trình nhân bản virus trong tuyến nước bọt, muỗi lúc này đã có khả năng lây truyền bệnh sang người khỏe mạnh.

Việc lây truyền virus sốt xuất huyết từ người sang muỗi đòi hỏi nhiều yếu tố sinh học, phải phù hợp theo thời gian lây nhiễm, nhiệt độ môi trường, nồng độ virus trong huyết tương người, thời gian ủ bệnh, mức độ nhiễm trùng của muỗi cũng như năng lực vectơ tương đối của Aedes aegypti và Aedes albopictus. Theo cách này, những người bị nhiễm bệnh sốt xuất huyết đóng vai trò là những ổ chứa virus và muỗi sẽ mang virus lây lan sang người lành không nhiễm bệnh.

Sau khi muỗi nhiễm virus sốt xuất huyết trong khoảng thời gian đủ lâu và có khả năng lây truyền bệnh, muỗi sẽ tiến hành lây bệnh cho người khỏe mạnh từ tuyến nước bọt nhiễm virus thông qua vết đốt và quá trình hút máu.

Ngoài con đường lây truyền qua tác nhân trung gian là muỗi vằn, sốt xuất huyết có khả năng lây truyền từ mẹ sang thai nhi trong thời kỳ mang thai hoặc vào thời điểm gần sinh. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ cho biết trẻ sơ sinh bị nhiễm sốt xuất huyết từ mẹ có thể gây ra các hậu quả nghiêm trọng như tử vong thai nhi, trẻ sơ sinh nhẹ cân, sinh non và các biến chứng tiềm ẩn khác.

Bên cạnh đó, virus sốt xuất huyết được chứng minh được tìm thấy trong sữa mẹ. Tuy nhiên, vì những lợi ích miễn dịch từ việc cho con bú sữa, phụ nữ mang thai vẫn được khuyến khích cho con bú ngay cả khi nghi ngờ mắc bệnh. Ngoài ra, trong một số trường hợp hiếm gặp, sốt xuất huyết có khả năng lây lan qua tiếp xúc trong phòng thí nghiệm hoặc cơ sở chăm sóc sức khỏe như các hoạt động truyền máu, ghép tạng hoặc vết thương do kim tiêm. (3)

⇒ Tham khảo thêm: Cơ chế bệnh sinh sốt xuất huyết: Hiểu rõ để phòng, điều trị hiệu quả

Bệnh sốt xuất huyết có lây qua không khí không?

Bệnh sốt xuất huyết không trực tiếp lây qua đường không khí. Trừ khi có liên quan đến máu, virus sốt xuất huyết không lây truyền qua các chất dịch hô hấp, nước bọt hoặc tiếp xúc tình dục. Điều này có nghĩa là việc ở gần, nói chuyện hoặc chăm sóc một người bệnh sốt xuất huyết không khiến bạn mắc bệnh, trừ khi có muỗi vằn mang virus Dengue xuất hiện và đốt cả hai.

Theo CDC Hoa Kỳ, virus sốt xuất huyết lây truyền từ người sang người thông qua vết cắn của muỗi Aedes aegypti hoặc Aedes albopictus bị nhiễm bệnh, trong đó chủ yếu là muỗi Aedes aegypti. Con người chính là vật chủ chính và là nguồn chứa virus chủ yếu để muỗi cái lây lan mầm bệnh. Muỗi có khả năng lây nhiễm sau thời gian ủ bệnh bên ngoài và có thể truyền DENV trong suốt thời gian còn lại của vòng đời một tháng của chúng.

DENV là loại virus gây bệnh truyền qua động vật chân đốt (arbovirus), có phân tử RNA mạch đơn và có chiều dương thuộc họ Flaviviridae. Cho đến hiện này, các nhà nghiên cứu đã phát hiện 47 chủng DENV và có 4 nhóm huyết thanh liên kết chặt chẽ bao gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4 nhưng tính kháng nguyên có sự khác biệt rõ rệt. Virus sốt xuất huyết không thể tồn tại ở môi trường bên ngoài như các loại virus đường hô hấp khác nên không có khả năng lây truyền trong không khí.

Chính vì vậy, khi tiếp xúc trực tiếp với người mang mầm bệnh thông qua các hành động ho, hắt hơi, nói chuyển… hay tiếp xúc gần, gián tiếp chạm vào đồ vật của người nhiễm bệnh, thường không có khả năng mắc bệnh.

Cách phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết hiệu quả

Sốt xuất huyết lây truyền chủ yếu qua muỗi vằn đốt, do đó các biện pháp phòng ngừa tập trung vào việc kiểm soát nơi sinh sản của muỗi và bảo vệ bản thân tránh khỏi muỗi đốt, cụ thể như sau:

1. Kiểm soát và tiêu diệt muỗi

Các chuyên gia y tế phát động chủ trương kiểm soát véc tơ lây bệnh và tiêu diệt môi trường sinh sống của muỗi, để phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết hiệu quả. Các biện pháp được khuyến khích thực hiện, bao gồm:

• Kiểm tra, phát hiện và diệt lăng quăng/ bọ gậy trong các dụng cụ chứa nước sinh hoạt;
• Thường xuyên đậy nắp kín các bể chứa nước;
• Thả cá vào ao hồ để diệt lăng quăng/ bọ gậ;
• Thả muối hoặc hóa chất vào chân chạn;
• Vệ sinh các vật dụng chứa nước như chum, chậu…
• Thay nước các lọ hoa/ bình bông định kỳ;
• Loai bỏ các vật liệu phế thải, hốc nước tự nhiên xung quanh nhà như nước trong vỏ bánh xe,
• Lật úp các vật dụng chứa nước không sử dụng, tránh để nước dơ bẩn tạo điều kiện cho muỗi đẻ trứng;
• Tích cực phối hợp với ngành y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng/ bọ gậy và các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch.

2. Áp dụng các biện pháp bảo vệ cá nhân

Bên cạnh các biện pháp tiêu diệt nơi sinh sản của muỗi, mỗi người cần chủ động bảo vệ bản thân khỏi muỗi đốt bằng các phương pháp như sau:

• Ngủ màn/mùng phòng tránh muỗi đốt ngay cả ban ngày lẫn ban đêm;
• Mặc áo tay dài thoáng mát, không quá bó sát;
• Sử dụng các sản phẩm diệt muỗi như bình xịt muỗi, hương muỗi, kem xua muỗi, vợt điện muỗi…
• Vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ;
• Không lui tới những khu vực thường xuyên có nhiều muỗi hoạt động.

Bên cạnh việc thực hiện các biện pháp khách quan trong việc phòng chống muỗi đốt, mỗi cá nhân cần thực hiện biện pháp chủ quan để ngăn chặn nguy cơ lây nhiễm các vectơ bệnh bằng cách tiêm vắc xin phòng bệnh.

Vắc xin sốt xuất huyết thế hệ mới Qdenga, được nghiên cứu và sản xuất bởi Nhà sản xuất Takeda (Nhật Bản), sản xuất tại Đức, được Bộ Y tế cấp phép từ tháng 5/2024 và đến tháng 9/2024, Hệ thống tiêm chủng VNVC là đơn vị đầu tiên đưa về và triển khai tiêm chủng cho người dân trên toàn quốc.

Vắc xin được chỉ định tiêm 2 mũi cách nhau 3 tháng cho trẻ em từ 4 tuổi và người lớn, kể cả những người đã mắc sốt xuất huyết trước đây, với hiệu quả phòng bên hơn 80% và ngăn chặn các biến chứng hơn 90%.

3. Theo dõi và xử lý các triệu chứng kịp thời

Việc theo dõi và xử lý kịp thời các triệu chứng là yếu tố quan trọng trong việc điều trị bệnh nhanh hồi phục, hạn chế nguồn lây nhiễm và nguy cơ lây lan trong cộng đồng một cách hiệu quả.

Theo các chuyên gia y tế, sốt xuất huyết khởi phát với các triệu chứng đặc trưng nhẹ, bao gồm: sốt cao, đau cơ, đau khớp, đau đầu, đau dữ dội hốc mắt, phát ban đỏ trên da, mệt mỏi, buồn nôn, nôn mửa… Trong hầu hết các triệu chứng nhẹ và tự khỏi, một số trường hợp bệnh có thể tiến triển thành dạng nặng hơn gọi là sốt xuất huyết Dengue (DHF) hoặc thậm chí gây ra hội chứng sốc sốt xuất huyết, biểu hiện với các triệu chứng như nôn thường xuyên, chảy máu nướu răng, đau bụng/ dạ dày, bồn bồn, mệt mỏi, đi phân đen…

Trên đây là thông tin chuyên gia giải đáp về các thắc mắc “Bệnh sốt xuất huyết có lây qua không khí không?”, virus sốt xuất huyết không có khả năng tồn tại trong môi trường bên ngoài nên không thể lây qua không khí. Cơ chế lây truyền chủ yếu của sốt xuất huyết là lây truyền qua vết đốt của muỗi vằn và các trường hợp hiếm gặp khác như di truyền từ mẹ sang con, qua các hoạt động hiến máu, hiến tạng...