Chỗ tiêm bị nổi cục cứng, sưng là bị gì? Có nguy hiểm không?

Sau khi tiêm vắc xin, người tiêm thường đối mặt với các phản ứng phụ như sốt, mệt mỏi, đau, sưng, đỏ tại vị trí tiêm… Đây là những phản ứng phụ thông thường, diễn biến nhẹ, nhanh chóng thuyên giảm và hồi phục hoàn toàn sau vài giờ đến vài ngày mà không gây ra bất cứ vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nào.

Trong nhiều trường hợp, người tiêm có thể gặp tình trạng nổi cục cứng, sưng đau tại vị trí tiêm. Vậy, tình trạng chỗ tiêm bị nổi cục cứng sau khi tiêm vắc xin là gì? Có nguy hiểm không? Làm sao để làm giảm vết sưng cứng sau tiêm nhanh chóng? Bài viết dưới đây, chuyên gia VNVC sẽ giải đáp chi tiết tất cả các thắc mắc trên.

Chỗ tiêm bị nổi cục cứng là bị gì?

Chỗ tiêm bị nổi cục là một trong những phản ứng phụ thông thường sau khi tiêm vắc xin, nhất là sau khi tiêm vắc xin lao. Tuy nhiên, không phải ai sau tiêm cũng gặp phản ứng chỗ tiêm bị nổi cục cứng và mức độ phản ứng sẽ khác nhau ở mỗi người và tùy thuộc vào các loại vắc xin khác nhau. Dưới đây là một số loại vắc xin phổ biến có thể gây ra tình trạng chỗ tiêm bị nổi cục cứng:

1. Bạch hầu, uốn ván và ho gà (DTaP, Tdap): Vị trí tiêm bị nổi cục cứng là tác dụng phụ thường gặp, đặc biệt là ở vùng tiêm, có thể kéo dài vài ngày đến một tuần.
2. Vắc xin Cúm: Một số cá nhân có thể bị cứng ở chỗ tiêm sau khi tiêm vắc xin cúm, tình trạng này thường hết trong vòng vài ngày.
3. Vắc xin viêm gan A và B: Vị trí tiêm bị nổi cục cứng thường kéo dài vài ngày đến một tuần.
4. Vắc xin phế cầu khuẩn (PCV13, PPSV23): Vị trí tiêm bị nổi cục cứng là một tác dụng phụ tiềm ẩn, kéo dài vài ngày.
5. Vắc xin Sởi, Quai bị và Rubella: Vị trí tiêm bị nổi cục cứng có thể xảy ra, đặc biệt ở trẻ nhỏ và thường kéo dài vài ngày.
6. Vắc xin ngừa các bệnh do HPV: Vị trí tiêm bị nổi cục cứng là một tác dụng phụ thường gặp và thường hết trong vòng vài ngày.
7. Vắc xin ngừa viêm màng não do não mô cầu: Tình trạng cứng ở chỗ tiêm là phổ biến và thường kéo dài vài ngày.
8. Vắc xin Thủy đậu: Có thể xảy ra hiện tượng chai cứng, thường kéo dài vài ngày.
9. Vắc xin bệnh zona: Tình trạng sẩn cứng là phổ biến và có thể kéo dài vài ngày đến một tuần.
10. Vắc xin COVID-19 (Pfizer, Moderna, Johnson & Johnson): Tình trạng cứng cơ có thể xảy ra, đặc biệt là sau liều thứ hai hoặc liều tăng cường và thường kéo dài vài ngày đến một tuần.
11. Vắc xin BCG (phòng bệnh lao): Vắc xin này thường gây ra phản ứng cục bộ kéo dài hơn, bao gồm chai cứng có thể kéo dài hàng tuần đến hàng tháng và thường để lại sẹo. Đây là biểu hiện lành tính sau khi tiêm vắc xin này, bố mẹ không cần quá lo lắng

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng chỗ tiêm bị nổi cục cứng, bao gồm:

Tiêm vắc xin là quá trình đưa các thành phần kháng nguyên của tác nhân gây bệnh không còn khả năng gây bệnh vào cơ thể người tiêm nhằm kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh kháng thể đặc hiệu và chủ động bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân đó trong tương lai. Đây là quá trình “bắt chước” lại quá trình nhiễm trùng tự nhiên của tác nhân gây bệnh và sự “đáp trả” của cơ thể có thể gây ra một số các phản ứng phụ cục bộ nhằm bảo vệ khu vực bị tổn thương.

Phản ứng viêm cục bộ này là một cách để cơ thể cô lập và xử lý tác nhân gây hại, các tế bào bạch cầu và các thành phần miễn dịch khác sẽ di chuyển tới khu vực này để tiêu diệt hoặc vô hiệu hóa chất lạ, làm vùng da xung quanh chỗ tiêm sưng và cứng hơn, gây ra hiện tượng nổi cục cứng tại chỗ tiêm.

Bên cạnh đó, trong vắc xin cũng có nhiều thành phần khác cấu thành như tá dược để tăng cường mức độ hoặc thời gian đáp ứng miễn dịch (muối nhôm), kháng sinh để ngăn ngừa nhiễm khuẩn trong quá trình sản xuất (neomycin), chất bảo quản để làm bất hoạt virus, giải độc các độc tố vi khuẩn và để ngăn ngừa nhiễm trùng thứ cấp (thiomersal, formaldehyde), chất ổn định (sorbitol, gelatin) kiểm soát nồng độ axit, ổn định kháng nguyên… Và tất cả những thành phần này đều có thể là yếu tố thúc đẩy các phản ứng phụ sau tiêm, bao gồm phản ứng chỗ tiêm bị nổi cục cứng sau tiêm.

Khi tiêm vắc xin, kim tiêm có thể chọc vào mạch máu nhỏ dưới da, máu có thể chảy ra và tạo thành đám máu tụ dưới da (hiện tượng hematoma), gây ra một cục cứng tại vị trí tiêm. Hiện tượng hình thành tụ máu này thường không nguy hiểm và sẽ dần dần biến mất sau một khoảng thời gian nhất định.

Một số người có thể bị phản ứng dị ứng với thuốc tiêm hoặc thành phần của vắc xin. Điều này có thể gây ra quá trình phản ứng viêm mạnh, dẫn đến sưng, đỏ, phù nề và cứng tại chỗ tiêm. Phản ứng dị ứng sau tiêm vắc xin có thể xảy ra ngay lập tức hoặc vài giờ sau khi tiêm, tùy thuộc vào mức độ nhạy cảm của hệ miễn dịch.

Trong một số trường hợp, việc tiêm vắc xin có thể tạo thành cục cứng tại vị trí tiêm do áp lực của lượng vắc xin gây ra trên mô mềm. Ngoài ra, một số loại vắc xin còn có thể gây ra sự thay đổi trong mô sợi dưới da, dẫn đến việc hình thành cục cứng tại vị trí tiêm.

Triệu chứng chỗ tiêm bị sưng biểu hiện thế nào?

Triệu chứng chỗ tiêm bị sưng cứng thường xảy ra ngay tại vị trí tiêm hoặc/và các khu vực xung quanh vị trí tiêm, thường dễ nhận thấy thông qua tình trạng dày lên và cứng lại của các mô mềm. Kích thước của vùng sưng có thể thay đổi từ nhỏ, chỉ vài milimet đến lớn hơn, vài centimet, tùy thuộc vào mức độ phản ứng của hệ miễn dịch, loại vắc xin và các yếu tố khác.

Màu sắc của vùng sưng thường thay đổi từ đỏ hồng đến đỏ thẫm, tùy thuộc vào mức độ viêm và tình trạng lưu thông máu tại chỗ tiêm. Về cảm giác, vùng bị sưng có thể trở nên ấm hoặc nóng hơn so với các khu vực xung quanh và thường đi kèm với cảm giác đau, căng tức hoặc nhức nhối khi chạm vào.

Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng có sao không?

KHÔNG! Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng thường là phản ứng phụ sau tiêm thông thường, diễn biến nhẹ, giảm dần triệu chứng và phục hồi hoàn toàn sau vài ngày mà không ra các ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêm. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, tình trạng chỗ tiêm phòng bị cứng sưng cũng có thể là biểu hiện của các phản ứng nghiêm trọng nếu tình trạng sưng cứng tiến triển nghiêm trọng hoặc diễn biến một cách bất thường hoặc đi kèm với các triệu chứng nghiêm trọng khác.

1. Trường hợp là biểu hiện thông thường

Dưới đây là các trường hợp chỗ tiêm bị nổi cục cứng là biểu hiện thông thường sau tiêm, không ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người tiêm:

• Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng do phản ứng viêm cục bộ là một phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với vắc xin, sẽ tự giảm sau vài ngày đến một tuần.
• Chỗ tiêm phòng bị sưng cứng do kim tiêm làm tổn thương mạch máu nhỏ dưới da, máu tụ lại và tạo thành cục cứng cũng sẽ dần dần thuyên giảm và phục hồi trong vòng vài ngày đến vài tuần.
• Chỗ tiêm phòng bị sưng cứng do sự phản ứng của mô với vắc xin. Tình trạng này thường không nguy hiểm và sẽ tự giảm theo thời gian.
• Đã có nhiều ghi nhận vết tiêm bị sưng cứng kéo dài trên 6 tháng, chính vì thế tình trạng kéo dài không thuyên giảm của vết sưng cứng tại vị trí tiêm không phải là một trong những dấu hiệu nguy hiểm. Nếu cảm thấy lo lắng về tình trạng vết sưng cứng sau tiêm kéo dài đến vài tuần thậm chí vài tháng, người tiêm có thể đến các cơ sở y tế gần nhà để được bác sĩ thăm khám.

⇒ Xem thêm: Chỗ tiêm ngừa của bé bị sưng cứng lâu ngày có sao không?

2. Trường hợp nguy hiểm cần đến bác sĩ

Dưới đây là các trường hợp chỗ tiêm bị nổi cục cứng là biểu hiện nguy hiểm sau tiêm, cần phải đến bác sĩ để xử trí ngay lập tức:

• Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng tiếp tục lớn dần, không có dấu hiệu thuyên giảm.
• Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng có màu sắc bất thường như màu đỏ thẫm, tím, xanh dương hoặc có các vết bầm tím lớn, có thể đó là dấu hiệu của phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
• Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng có dấu hiệu nhiễm trùng kèm các triệu chứng như vùng sưng trở nên nóng, đỏ rực, đau nhức hơn và có dấu hiệu tiết dịch hoặc mủ.
• Chỗ tiêm phòng bị cứng sưng kèm tình trạng khó thở, phát ban toàn thân hoặc sưng mặt, miệng, lưỡi, sốt cao, ớn lạnh… có thể là dấu hiệu của phản ứng dị ứng nghiêm trọng và cần được cấp cứu ngay lập tức.
• Trẻ bị áp xe sau khi tiêm phòng: Áp xe có thể hình thành tại chỗ tiêm và đây là một trong những tình trạng bất lợi với sức khỏe của trẻ, cần được chăm sóc y tế. Tuy nhiên đây là một phản ứng cực kỳ hiếm gặp sau tiêm vắc xin.

⇒ Tìm hiểu thêm: 5 dấu hiệu nguy hiểm sau tiêm phòng cần được cấp cứu ngay lập tức

Cách làm giảm sưng cứng tại chỗ tiêm

Tình trạng chỗ tiêm bị nổi cục cứng gây ra cảm giác khó chịu, để giảm sưng cứng tại chỗ tiêm, người tiêm hoặc người chăm sóc có thể thực hiện các biện pháp sau đây để cải thiện cảm giác khó chịu, đồng thời giúp quá trình hồi phục diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn:

• Chườm lạnh: Đây là một trong những phương pháp dễ thực hiện và mang lại hiệu quả đáng kể khi người tiêm nổi cục cứng tại vị trí tiêm được nhiều bác sĩ khuyến cáo thực hiện. Có thể sử dụng túi nước đá sạch hoặc khăn bông mềm, sạch đã được ướp lạnh để áp lên vị trí tiêm và các khu vực xung quanh. Điều này giúp làm giảm sưng và giảm đau tức thì nhờ làm co mạch máu, hạn chế việc máu và dịch tích tụ tại chỗ tiêm. Chú ý, không nên chườm quá lâu và áp lạnh liên tục tại vùng tiêm tránh gây bỏng lạnh.
• Giữ vệ sinh chỗ tiêm: Không nên chạm vào vùng tiêm, trong trường hợp bất đắc dĩ phải tiếp xúc vào vị trí tiêm, cần chú ý rửa sạch tay trước khi chạm vào vùng tiêm, tránh bóp hay cọ xát mạnh khu vực này để ngăn ngừa vi khuẩn xâm nhập gây viêm nhiễm. Tuyệt đối không chườm đắp bất cứ thứ gì lên vị trí tiêm, tránh gây nhiễm trùng.
• Sử dụng thuốc giảm đau, giảm sưng viêm: Trong trường hợp vị trí tiêm trở nên đau nhức, khó chịu, có thể sử dụng thuốc giảm đau nhưng cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ. Những thuốc giảm đau thông thường như Paracetamol có thể giúp giảm đau, giảm sốt sau tiêm và giảm viêm song không nên lạm dụng và cần chắc chắn rằng người tiêm không có phản ứng dị ứng nào đối với các thành phần của thuốc.
• Vận động cơ học nhẹ nhàng tại vị trí tiêm: Ngoài các phương pháp trên, việc vận động nhẹ nhàng ở các cơ thuộc vị trí tiêm cũng là cách hỗ trợ giảm sưng hiệu quả. Chẳng hạn như hành động xoay cánh tay hoặc chân một cách nhẹ nhàng để tăng lưu thông máu, giúp giảm tình trạng tắc nghẽn, tụ máu và gây sưng cứng tại vị trí tiêm. Ngoài ra, massage nhẹ nhàng quanh khu vực tiêm cũng có thể giúp làm giảm sưng nhưng cần thực hiện nhẹ nhàng, cẩn thận để không gây tổn thương thêm.

⇒ Xem thêm: Hướng dẫn chăm sóc sau tiêm chủng

Có cách phòng ngừa nổi cục cứng sau tiêm phòng không?

Để phòng ngừa việc xuất hiện cục cứng sau tiêm phòng, bạn có thể thử một số biện pháp sau:

• Thực hiện đúng kỹ thuật tiêm: Lựa chọn địa điểm tiêm chủng uy tín, có vắc xin chất lượng cao, được bảo quản đạt chuẩn GSP, đồng thời cơ sở tiêm chủng cần có đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, giỏi chuyên môn, thực hiện quy trình tiêm chủng vắc xin an toàn, đúng kỹ thuật tiêm nhằm đảm bảo tính an toàn và hiệu quả tiêm chủng tối ưu, hạn chế các phản ứng phụ sau tiêm.
• Để tay thư giãn: Trong khi tiêm, cần duy trì tư thế thoải mái, để tay ở trạng thái thư giãn, không gồng cứng, tránh gây ra tình trạng chèn ép mạch máu, gây tụ máu tại vị trí tiêm và gây sưng cứng sau tiêm. Sau khi tiêm, tiếp tục để tay ở trạng thái thả lỏng, không làm việc nặng hoặc cử động quá mức.
• Không gãi hoặc xoa mạnh: Tránh nặn, bóp, gãi hoặc xoa mạnh vùng tiêm để không làm tổn thương thêm mô da.
• Theo dõi tình trạng sức khỏe: Nếu cục cứng kéo dài và kèm theo các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao, sưng, đau dữ dội hoặc có dịch mủ, cần liên hệ ngay với bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Một số phản ứng sau tiêm chủng khác bạn cần biết

Ngoài tình trạng chỗ tiêm bị nổi cục cứng thì còn có một số phản ứng phụ sau tiêm thường gặp ở cả trẻ em và người lớn:

• Sốt nhẹ (dưới 38,5 độ C): Đây là một trong những phản ứng toàn thân phổ biến sau khi tiêm chủng vắc xin ở cả trẻ em và người lớn. Lúc này, người tiêm cần cố gắng hạ thân nhiệt bằng cách uống nhiều nước, tiếp tục ăn uống bình thường, nằm chỗ thoáng. Trường hợp trẻ có tiền sử sốt cao co giật có thể dùng thuốc hạ sốt khi thân nhiệt trên 38 độ C.
• Sốt cao (> 38,5 độ C): cần uống nhiều nước hoặc đảm bảo nhu cầu dịch và dinh dưỡng. Dùng thuốc hạ sốt hiệu quả và an toàn cho trẻ em như Acetaminophen. Trong trường hợp sốt cao không đáp ứng với Acetaminophen đơn thuần có thể phối hợp thêm Ibuprofen sau 1 đến 2 giờ nếu không có chống chỉ định với Ibuprofen. Có thể tiến hành lau mát hạ sốt với nước ấm hoặc nước thường và điều trị các biến chứng co giật nếu có.
• Đỏ và/hoặc sưng tại chỗ tiêm. Sưng tới tận khớp xương gần chỗ tiêm nhất, đau, đỏ và sưng trên 3 ngày. Các triệu chứng này thường tự khỏi trong vòng vài ngày đến 1 tuần. Lưu ý không chạm, đè vào chỗ tiêm, không đắp bất cứ thứ gì lên vị trí tiêm. Tuyệt đối không chườm đắp khoai tây, dầu gió, trứng gà hay các loại lá cây... lên vết tiêm vì có thể gây nhiễm trùng. Điều trị triệu chứng với các thuốc giảm đau theo chỉ định. Có thể chườm lạnh cho bé để mau chóng giảm đau.

Một số phản ứng phụ hiếm gặp khác sau tiêm vắc xin gồm có:

• Trẻ khóc thét không nguôi, dai dẳng trên 3 giờ kèm theo la hét và thường dịu đi sau 1 ngày hoặc thời điểm đó có thể dùng thuốc giảm đau theo chỉ định.
• Co giật: Thường là những cơn co giật toàn thân không kèm theo dấu hiệu và triệu chứng tại chỗ có thể có sốt hoặc không. Cần được điều trị hỗ trợ hô hấp như thông đường thở, hút đờm dãi, thở oxy. Dùng thuốc chống co giật như Diazepam và/hoặc thuốc chống co giật khác theo đúng phác đồ xử trí co giật.
• Áp xe: Tại chỗ tiêm sờ thấy mềm hoặc có rò dịch, có thể là áp xe vô khuẩn hoặc nhiễm khuẩn. Điều trị bằng chích rạch và dẫn lưu, dùng kháng sinh nếu nguyên nhân do nhiễm khuẩn.
• Sốc nhiễm trùng: Biến chứng nguy hiểm, cần điều trị sốc nếu có theo phác đồ điều trị sốc, kháng sinh và điều trị các biến chứng.
• Đau khớp kể cả khớp nhỏ ngoại vi dai dẳng (trên 10 ngày) hoặc thoáng qua (tối đa 10 ngày). Có thể tự khỏi, một số trường hợp cần dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của nhân viên y tế.
• Bầm tím và/hoặc chảy máu do giảm tiểu cầu thường là nhẹ và tự khỏi. Trường hợp nặng cần đưa đến cơ sở y tế để điều trị thuốc steroid và truyền khối tiểu cầu.
• Viêm hạch bạch huyết kể cả viêm hạch bạch huyết có mủ với biểu hiện có 1 hạch lympho sưng to > 1,5 cm (bằng 1 đầu ngón tay người lớn) hoặc có 1 hốc rò rỉ trên 1 hạch lympho. Xảy ra trong vòng 2-6 tháng sau khi tiêm vắc xin BCG, tại cùng một bên người với chỗ tiêm chủng (đa số là ở nách). Thường là tự lành và không cần điều trị. Trường hợp tổn thương dính vào da hoặc bị rò rỉ thì cần đưa đến cơ sở y tế để được phẫu thuật dẫn lưu và đắp thuốc chống lao tại chỗ.
• Phản ứng quá mẫn cấp tính: Thường xảy ra trong vòng 2 giờ sau khi tiêm chủng với một hay kết hợp nhiều triệu chứng như thở khò khè, ngắt quãng do co thắt khí phế quản và thanh quản, phù nề thanh quản; phát ban, phù nề ở mặt hoặc phù nề toàn thân.

⇒ Xem thêm: Tác dụng phụ của vắc xin từng loại từ nhẹ đến nặng và cách hạn chế

Chỗ tiêm bị nổi cục cứng là một phản ứng phụ thông thường sau tiêm, thường lành tính, thuyên giảm và hồi phục nhanh chóng sau vài ngày đến một tuần và cá biệt kéo dài vài tháng với vắc xin đặc biệt như lao nhưng không gây ra các tình trạng ảnh hưởng bất lợi đến sức khỏe người tiêm nếu vị trí tiêm được chăm sóc cẩn thận, đúng cách.

Sau khi tiêm, cần theo dõi chỗ tiêm để nắm bắt những thay đổi của vết tiêm, có thể chườm lạnh và dùng thuốc giảm đau không kê đơn nếu cần. Nếu vết chai cứng kéo dài hơn bất thường hoặc khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu liên quan nào nêu trên, cần đến ngay các cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và xử trí kịp thời.