Có nên tiêm phế cầu và cúm cùng lúc? Mức độ an toàn và hiệu quả?

Tiêm cùng lúc nhiều loại vắc xin có thể giúp tiết kiệm thời gian, giảm số lần tiêm, giảm số lần đến trung tâm tiêm chủng. Đối với vắc xin phế cầu và cúm - hai loại vắc xin quan trọng, phòng ngừa các bệnh lây qua đường hô hấp ở cả trẻ em và người lớn có tiêm được cùng lúc không? Tiêm phế cầu và cúm cùng lúc có tăng hiệu quả phòng bệnh hay không? Cần lưu ý gì khi tiêm cùng lúc hai loại vắc xin này?

Trong bài viết dưới đây, chuyên gia đến từ Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC sẽ giải đáp một cách chi tiết nhất.

Tìm hiểu vắc xin phế cầu

Vắc xin phế cầu là sinh phẩm y tế có chứa kháng nguyên của vi khuẩn phế cầu (Streptococcus Pneumoniae), được nghiên cứu và sản xuất với mục đích kích thích cơ thể sản sinh kháng thể đặc hiệu, chủ động chống lại vi khuẩn này, giúp người được tiêm phòng ngừa các bệnh lý nguy hiểm do phế cầu khuẩn gây ra như viêm phổi, viêm mũi họng, viêm tai giữa, viêm màng não, nhiễm trùng huyết…

Đây đều là các bệnh rất thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, người lớn từ 65 tuổi trở lên và những người có bệnh nền như tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì..., có thể để lại hậu quả nặng nề và thường dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Trước đây, tại Việt Nam có 2 loại vắc xin phòng phế cầu khuẩn bao gồm:

• Vắc xin Synflorix: Được nghiên cứu, phát triển và sản xuất bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học tại Bỉ – Glaxosmithkline (GSK). Vắc xin Synflorix có khả năng bảo vệ cơ thể khỏi sự lây nhiễm của 10 chủng phế cầu khuẩn gây các bệnh lý nguy hiểm như: Hội chứng nhiễm trùng, viêm màng não, viêm phổi, viêm tai giữa cấp, nhiễm khuẩn huyết… Synflorix được chỉ định chủng ngừa cho trẻ em từ 6 tuần đến 5 tuổi.
• Vắc xin Prevenar 13: Được nghiên cứu, phát triển bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học tại Mỹ – Pfizer và được điều chế và sản xuất tại Bỉ. Vắc xin Prevenar 13 phòng các bệnh phế cầu khuẩn xâm lấn gây nguy hiểm như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết (nhiễm trùng máu), viêm tai giữa cấp tính… do 13 chủng phế cầu khuẩn Streptococcus Pneumoniae gây ra (type 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F). Prevenar 13 được chỉ định tiêm chủng cho trẻ từ 6 tuần tuổi và người lớn, không giới hạn độ tuổi trên.

Đến ngày 28/8/2024, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC đã tiên phong đưa thêm một loại vắc xin phòng phế cầu mới về Việt Nam, cũng là đơn vị đầu tiên triển khai tiêm chủng vắc xin này cho người dân cả nước, lần đầu tiên tại Việt Nam, người dân có cơ hội được tiếp cận và tiêm chủng vắc xin mới - vắc xin Phế cầu 23 Pneumovax 23.

• Vắc xin Phế cầu 23: Đây là vắc xin polysaccharide giúp ngăn ngừa 23 chủng phế cầu khuẩn khác nhau (1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F và 33F), được nghiên cứu và sản xuất tại Công ty MSD (Mỹ). Đây là vắc xin mới mở rộng phổ bảo vệ đến 23 tuýp phế cầu cho trẻ từ 2 tuổi và người lớn, hiệu quả đặc hiệu cho người cao tuổi, người có bệnh nền.

Vắc xin phế cầu 23 có hiệu quả đến 86% trong việc phòng ngừa bệnh lý do phế cầu khuẩn xâm lấn và viêm phổi ở người cao tuổi và người có bệnh nền. Cụ thể, vắc xin giúp giảm từ 57% - 85% tỷ lệ mắc bệnh lý do phế cầu khuẩn xâm lấn, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và bệnh lý nền. Trong đó, nếu xét theo từng nhóm bệnh lý nền, vắc xin phế cầu 23 có thể giảm đến 65% nguy cơ mắc phế cầu với nhóm bệnh phổi mạn tính, 73% với nhóm có bệnh mạch vành, 77% với nhóm cắt lách và 84% với nhóm đái tháo đường.

Tìm hiểu về vắc xin cúm 

Vắc xin cúm là chế phẩm y tế có chứa kháng nguyên của virus cúm, được nghiên cứu và sản xuất để phòng ngừa sự xâm nhập và tấn công của các chủng virus cúm. Vắc xin cúm hoạt động theo cơ chế kích thích hệ thống miễn dịch của người được tiêm sản sinh kháng thể đặc hiệu, chủ động chống lại sự xâm nhập và tấn công của các tác nhân gây bệnh có cấu trúc kháng nguyên tương tự như thành phần kháng nguyên có trong vắc xin, giúp cơ thể được bảo vệ khỏi nguy cơ lây nhiễm virus cúm và các gánh nặng bệnh tật do cúm gây ra trong tương lai.

Nếu trong tương lai, người được tiêm chẳng may tiếp xúc với virus cúm, các kháng thể đã hình thành sau khi tiêm vắc xin sẽ nhanh chóng phát hiện sự hiện diện của virus cúm và ngay lập tức gắn vào các cấu trúc bên ngoài của lớp vỏ protein này, làm cho virus trở nên vô hiệu. Điều này giúp người tiêm vắc xin cúm sẽ không bị mắc bệnh hoặc mắc bệnh nhẹ hơn, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và tử vong do bệnh .

Virus cúm sở hữu khả năng biến đổi cấu trúc kháng nguyên liên tục. Vắc xin của mùa cúm năm trước sử dụng cho mùa cúm năm sau có thể sẽ không mang lại tác dụng phòng ngừa tối ưu. Chính vì thế, hằng năm, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các cơ quan y tế dựa trên dữ liệu nghiên cứu để xác định các chủng virus cúm có khả năng phổ biến nhất, từ đó phát triển vắc xin phù hợp.

Đây là lý do các chuyên gia khuyến cáo, tất cả trẻ em và người lớn cần chủ động tiêm ngừa vắc xin cúm đầy đủ và tiêm nhắc hàng năm nhằm giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là trẻ nhỏ, người lớn tuổi, người có bệnh nền, phụ nữ mang thai… Vắc xin cúm đã được chứng minh có hiệu quả phòng bệnh đến 90%, giảm tỷ lệ tử vong và nguy cơ tăng nặng các bệnh đang mắc, tránh nguy cơ đồng nhiễm, bội nhiễm virus, vi khuẩn khác.

Một phân tích tổng hợp được công bố vào tháng 11/2023 về các nghiên cứu với  hơn 9000 bệnh nhân cho thấy nguy cơ đau tim giảm 26% ở những người được tiêm vắc xin cúm và giảm 33% tỷ lệ tử vong do tim mạch. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), việc tiêm vắc xin cúm có thể làm giảm tới 60% bệnh tật liên quan đến cúm, giảm 70 – 80% tỷ lệ tử vong do cúm và có hiệu lực bảo vệ cao tới 80 – 90%.

Tại Việt Nam đang lưu hành 4 loại vắc xin phòng cúm với tính an toàn và hiệu quả cao, bao gồm: Vắc xin phòng cúm tứ giá Vaxigrip Tetra (Pháp), Influvac Tetra (Hà Làn) và GCFlu Quadrivalent (Hàn Quốc) được chỉ định cho trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên và người lớn. Vắc xin phòng cúm tam giá Ivacflu-S (Việt Nam) dành cho trẻ em từ 6 tháng tuổi và người lớn không giới hạn độ tuổi.

Có nên tiêm phế cầu và cúm cùng lúc?

Tiêm phế cầu và cúm cùng lúc giúp tăng cường bảo vệ sức khỏe toàn diện chống lại các bệnh lý nghiêm trọng gây ra bởi vi khuẩn phế cầu và virus cúm.

Theo kết quả nghiên cứu “Tiêm đồng thời vắc xin cúm và vắc xin phế cầu khuẩn” được thực hiện bởi Tiến sĩ y khoa Frank DeStefano - nhà dịch tễ học và nhà nghiên cứu tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh và cộng sự, việc tiêm đồng thời hai loại vắc xin phế cầu và cúm không dẫn gây ra phản ứng tại chỗ hoặc toàn thân, ngoại trừ chứng đau cơ thoáng qua. Tuy nhiên, cần tiêm mỗi loại vắc xin bằng một ống tiêm riêng và nên tiêm ở vị trí khác nhau (1).

Một nghiên cứu trên quy mô lớn với 4755 người đã đánh giá độ an toàn của việc tiêm đồng thời vắc xin phế cầu và cúm. Kết quả cho thấy, tỷ lệ phản ứng phụ tại chỗ là 44,1% và tỷ lệ sốt nhẹ là 2,4%. Những phản ứng phụ này thường nhẹ và tự khỏi sau vài ngày. Quan trọng hơn, không có trường hợp nào ghi nhận các phản ứng nghiêm trọng, khẳng định tính an toàn của phương pháp tiêm chủng này. (2)

Do đó, việc tiêm phế cầu và cúm cùng lúc không chỉ đảm bảo an toàn mà còn mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa các bệnh lý đường hô hấp. Tiêm đồng thời hai loại vắc xin này không gây ra các phản ứng phụ nghiêm trọng, cũng như không làm giảm khả năng bảo vệ của từng loại vắc xin. Thậm chí, việc tiêm cùng lúc còn mang đến nhiều lợi ích như sau:

1. Tăng cường bảo vệ sức khỏe

Vắc xin phế cầu giúp phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng do phế cầu khuẩn gây ra như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết... Vắc xin cúm giúp bảo vệ cơ thể chống lại các chủng virus cúm có thể gây ra cúm mùa và các biến chứng nghiêm trọng. Tiêm đồng thời vắc xin phế cầu và cúm sẽ giúp tăng cường khả năng đối phó với các mầm bệnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng hô hấp, nhập viện, tử vong và duy trì sức khỏe tốt hơn.

2. Phòng ngừa bệnh đồng nhiễm

Việc mắc cả cúm và phế cầu cùng một lúc có thể làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn, gây ra các biến chứng phức tạp như viêm phổi nặng, suy hô hấp, thậm chí tăng nguy cơ tử vong cao. Cúm và phế cầu khi đồng nhiễm làm tăng nguy cơ tử vong lên gấp 8 lần (3). Do đó, việc tiêm vắc xin phế cầu và cúm cùng lúc sẽ giảm nguy cơ mắc bệnh đồng nhiễm, phòng ngừa nguy cơ bệnh diễn tiến nặng.

3. Tiết kiệm thời gian

Việc tiêm cả hai loại vắc xin cùng lúc giúp tiết kiệm thời gian và công sức. Thay vì phải đến cơ sở y tế hai lần để tiêm mỗi loại vắc xin, người tiêm có thể hoàn tất cả các mũi tiêm trong một buổi, giúp giảm số lần phải đến bệnh viện và giảm bớt phiền phức. Điều này cũng giúp cải thiện khả năng tuân thủ lịch tiêm chủng, bảo vệ sức khỏe của bạn và gia đình một cách thuận tiện hơn.

4. An toàn và hiệu quả

Từ góc độ khoa học, việc tiêm đồng thời vắc xin phế cầu và cúm là khả thi và an toàn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng phản ứng miễn dịch của cơ thể khi tiếp nhận cả hai loại vắc xin này cùng lúc không bị giảm sút và không gặp phải tác dụng phụ nghiêm trọng. Điều này đảm bảo sự an toàn và hiệu quả tối ưu cho người được tiêm chủng.

5. Tiết kiệm chi phí và giảm gánh nặng cho hệ thống y tế

Ở góc độ quản lý y tế công cộng, việc tiêm đồng thời vắc xin cúm và phế cầu có thể nâng cao tỷ lệ tiêm chủng, đặc biệt trong các mùa cúm khi việc tiêm phòng đạt hiệu quả tốt nhất trước khi virus cúm bắt đầu lây lan mạnh mẽ. Điều này không chỉ giúp từng cá nhân được bảo vệ mà còn góp phần tăng cường miễn dịch cộng đồng, từ đó giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh và giảm sức ép lên hệ thống y tế.

Một số lưu ý khi tiêm phế cầu và cúm cùng lúc

Việc tiêm phế cầu và cúm cùng lúc là hoàn toàn khả thi và được khuyến khích để tăng cường khả năng bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp. Tuy nhiên, để đảm bảo quá trình tiêm chủng an toàn và hiệu quả, cần lưu ý một số điểm sau:

• Vắc xin phế cầu và cúm phải tiêm vào các vị trí khác nhau để đảm bảo tính hiệu quả và không tạo điều kiện gây xung đột, phản ứng giữa các vắc xin khi mới tiêm.
• Sau khi tiêm phế cầu và cúm cùng lúc cần ở lại trung tâm tiêm chủng ít nhất 30 phút để được nhân viên y tế theo dõi tình trạng sức khỏe.
• Sau khi về nhà, cần theo dõi sức khỏe trong 24 - 48 giờ tiếp theo. Chú ý thân nhiệt, nhịp thở, sự tỉnh táo, quan sát da toàn thân và vùng tiêm (sưng, mẩn đỏ, phát ban). Nếu có dấu hiệu bất thường, cần đưa người bệnh đến trung tâm y tế gần nhất để được kiểm tra và xử lý kịp thời.
• Cho người tiêm mặc quần áo thoáng mát, rộng rãi, thấm hút mồ hôi tốt và duy trì chế độ dinh dưỡng hàng ngày, nên uống nhiều nước. Nếu là trẻ nhỏ thì cho trẻ bú mẹ nhiều hơn.
• Nếu bị sốt sau khi tiêm, có thể tham khảo ý kiến của bác sĩ dùng thuốc hạ sốt thông thường như paracetamol với liều phù hợp với cân nặng.
• Nếu tại vết tiêm sưng, đỏ, có thể chườm mát xung quanh vết tiêm để giảm đau và giảm sưng.
• Khi bế trẻ tránh chạm vào vết tiêm, không xoa dầu, chườm nóng, nặn chanh, đắp khoai tây hay bôi đắp bất cứ thứ gì lên vết tiêm vì có thể gây nhiễm trùng vết tiêm.

Nhìn chung, tiêm phế cầu và cúm cùng lúc là một chiến lược khả thi và đã được nhiều cơ quan y tế ủng hộ. Quyết định tiêm chủng cùng lúc cần được thực hiện dựa trên sự tư vấn kỹ lưỡng từ các chuyên gia y tế, cân nhắc các yếu tố cá nhân về sức khỏe, lịch sử y tế, cũng như bối cảnh dịch bệnh hiện tại. Trong một thế giới ngày càng bị ảnh hưởng bởi các bệnh truyền nhiễm, sự linh hoạt và chủ động trong chiến lược tiêm chủng chính là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe con người một cách tối ưu.