Sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo là gì? Có nguy hiểm không?

Sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo ở trẻ có các triệu chứng như: sốt cao, hạ thân nhiệt, li bì, đau bụng, nôn liên tục, ban xuất huyết, xuất huyết mũi, miệng, tiểu máu, phân máu,… Việc phát hiện sớm dấu hiệu trở nặng và nhập viện kịp thời giúp giảm tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết nặng xuống dưới 1%.

Sốt xuất huyết là bệnh gì?

Sốt xuất huyết là bệnh nhiễm trùng do virus Dengue lây qua đường muỗi đốt. Đặc điểm của bệnh là sốt, xuất huyết, thoát huyết tương, có thể dẫn đến sốc giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn đông máu, suy tạng, trụy tim mạch và thậm chí gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sốt xuất huyết là một trong những bệnh do muỗi truyền có tỷ lệ lây nhiễm cao nhất. Theo thống kê, tỷ lệ mắc bệnh sốt xuất huyết toàn cầu đã tăng gấp 30 lần trong 50 năm qua. Ước tính hiện nay có đến 50 – 100 triệu ca sốt xuất huyết hàng năm tại hơn 100 quốc gia có dịch, gây nguy cơ cho gần một nửa dân số thế giới. Được biết, chính sự biến đổi khí hậu, môi trường ô nhiễm, định cư đô thị không có quy hoạch và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng có thể dẫn tới gia tăng muỗi sinh sản, đặc biệt tại các khu vực đô thị và bán đô thị. (1)

Hiện nay, vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh sốt xuất huyết, nhưng việc phát hiện sớm và đến các cơ sở y tế sớm để được chăm sóc và điều trị đúng cách có thể làm giảm tỷ lệ tử vong xuống dưới 1%. Các biện pháp kiểm soát muỗi Aedes aegypti – véc tơ truyền bệnh hiệu quả là vấn đề then chốt trong công tác phòng chống sốt xuất huyết.

Các chuyên gia y tế cho biết, tình hình mắc sốt xuất huyết ở Việt Nam không ổn định, thường xảy ra quanh năm và cao điểm trong mùa mưa. Tỷ lệ mắc trên 100.000 dân đã tăng mạnh qua từng năm, sự gia tăng mạnh nhất được ghi nhận ở khu vực phía Nam, tiếp đó khu vực miền Trung và Tây Nguyên, và các khu vực khác.

Điều đáng mừng là Việt Nam đã thành công trong việc giảm tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết. Kể từ năm 2005, tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết ở nước ta được duy trì ở mức dưới 1 trong 1.000 ca.

Dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết

Các chuyên gia y tế khuyến cáo, sốt xuất huyết là bệnh có thể tự khỏi nếu được chăm sóc và có chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý. Tuy nhiên, một số trường hợp trẻ có thể gặp các biến chứng nặng do nhầm lẫn triệu chứng, nhập viện và điều trị muộn, do đó, khi sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo qua từng giai đoạn, các bậc phụ huynh cần kịp thời nhận biết và có cách chăm sóc đúng và kịp thời:

1. Thời gian ủ bệnh

Khi bị muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) có mang virus Dengue đốt, virus sẽ theo đó xâm nhập vào máu. Trong thời gian này virus Dengue sẽ ở trong máu người từ 2-7 ngày, giai đoạn này người bệnh chưa có biển hiện gì đáng chú ý. Thời gian ủ bệnh không triệu chứng kéo dài từ 3-14 ngày (trung bình là 4-7 ngày). Thời gian ủ bệnh ngắn hay dài tùy vào cơ địa và sức đề kháng của từng người. Tuy nhiên, ở giai đoạn này hầu hết người bệnh sẽ không biết mình mắc bệnh vì không có triệu chứng rõ và đặc trưng.

2. Giai đoạn sốt

Giai đoạn sốt là giai đoạn bệnh xuất hiện những triệu chứng đầu tiên sau thời gian ủ bệnh. Người bệnh sẽ sốt liên tục 39 – 40 độ C, không đáp ứng thuốc hạ sốt, kèm các triệu chứng như: Mệt mỏi, đau họng, đau đầu, nhức hai bên hốc mắt, chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy đau nhức các cơ khớp, xuất hiện dấu chấm đỏ xung huyết dưới da, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi, …

Đối với trẻ em khi bị sốt xuất huyết, triệu chứng đặc trưng và phổ biến nhất là sốt đi kèm đau họng và đau bụng. Sau 3 ngày trẻ sẽ hạ sốt, đến ngày thứ 8 có thể xuất huyết nhẹ với các triệu chứng nhẹ như: Chấm xuất huyết dưới da, chảy máu mũi. Khi hạ sốt, trẻ có thể nổi các nốt ban ở thân, sau đó lan đến mặt, tay, chân, lòng bàn tay và gây ngứa.

3. Giai đoạn nguy hiểm

Sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo là giai đoạn nguy hiểm của bệnh, thường diễn ra từ ngày 3-7 sau khi bị sốt ngày đầu tiên. Người bệnh có thể đã giảm sốt hoặc sốt cao, một số trường hợp có thể xuất hiện nhiễm trùng thứ phát với biểu hiện hạ tiểu cầu và cô đặc máu. Ở giai đoạn này, người bệnh có thể đối mặt với những triệu chứng nặng như:

Thoát huyết tương

Triệu chứng xảy ra do tăng tính thấm thành mạch (thường kéo dài 24-48 giờ). Người bệnh có biểu hiện sưng nề mi mắt, gan to, có thể đau.

Nếu thoát huyết tương nhiều sẽ dẫn đến sốc với các triệu chứng vật vã, bứt rứt hoặc li bì, lạnh đầu chi, da lạnh ẩm, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹp, tụt huyết áp hoặc không đo được huyết áp, tiểu ít.

Xuất huyết

Xuất huyết dưới da: Các nốt xuất huyết rải rác hoặc chấm xuất huyết thường ở mặt trước hai cẳng chân và mặt trong hai cánh tay, bụng, đùi, mạng sườn hoặc mảng bầm tím.

Xuất huyết ở niêm mạc: Người bệnh có thể chảy máu mũi, lợi, ra máu. Đối với nữ giới, kinh nguyệt kéo dài hoặc xuất hiện kinh sớm hơn kỳ hạn.

Ngoài ra, một số trường hợp nặng có thể biểu hiện suy tạng như: viêm gan nặng, viêm não, viêm cơ tim. Cần lưu ý, những biểu hiện nặng này có thể xảy ra ở một số người bệnh không có dấu hiệu thoát huyết tương rõ hoặc không sốc.

Trong giai đoạn này người bệnh cần được chăm sóc tốt, quan sát kỹ các triệu chứng của bệnh, nếu có các triệu chứng trở nặng cần đưa đến bệnh viện cấp cứu.

4. Giai đoạn phục hồi

Sau khi qua được giai đoạn nguy hiểm từ 1-2 ngày, người bệnh sẽ hết sốt, sức khỏe dần hồi phục, huyết áp ổn định, đi tiểu nhiều và cảm giác thèm ăn. Đồng thời, các chỉ số xét nghiệm dần trở về mức bình thường.

Trong giai đoạn này, người bệnh vẫn cần được chăm sóc cẩn thận, đúng cách, không được lơ là các triệu chứng bất thường. Mặc dù người bệnh đã có biểu hiện hồi phục nhưng nếu xuất hiện các dấu hiệu lạ thì cần đi thăm khám ngay. Trong giai đoạn này, nếu không được chăm sóc kỹ (hoặc truyền dịch quá mức) người bệnh có thể bị phù phổi hoặc suy tim.

Khi nào cần cho trẻ nhập viện

Sau khi nắm được các thông tin về sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo, nhiều phụ huynh băn khoăn khi nào cần cho trẻ nhập viện? Sốt xuất huyết là bệnh có thể được điều trị và chăm sóc tại nhà dễ dàng bằng các kiến thức y khoa thông thường như: Nghỉ ngơi, uống đủ nước, dinh dưỡng đầy đủ, uống thuốc hạ sốt và chủ động phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết nguy hiểm để đi khám, nhập viện điều trị – thông thường là thời điểm phát sốt muộn (ngày bệnh thứ 3-4, nhiệt độ hạ/ hạ thân nhiệt, ban xuất huyết, chảy máu mũi, miệng,…)

Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp người bệnh sốt xuất huyết diễn tiến bệnh nặng từ ngày thứ 4, hạ tiểu cầu, sốc xuất huyết, nhưng không biết và đến nhập viện muộn đã rơi vào nguy kịch, thậm chí tử vong.

Theo BS. Phan Nguyễn Trường Giang, ước tính tới 1/20 trẻ sốt xuất huyết Dengue sẽ diễn ra tình trạng “thoát mạch” trong vòng vài tiếng, trẻ bị sốc xuất huyết, làm tràn dịch đa màng (màng tim, phổi, bụng), máu bị cô đặc, tụt kẹt huyết áp. Biểu hiện của sốt xuất huyết rất dễ nhầm lẫn với các bệnh sốt do căn nguyên khác như cúm A, cúm B, nhiễm virus hợp bào hô hấp,… trong những ngày đầu của bệnh. Vì triệu chứng lâm sàng của sốt xuất huyết không đặc hiệu nên cần theo dõi sát/phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm (sốc) sớm, để nhanh chóng nhập viện và can thiệp sớm, giảm nguy cơ tử vong. (2)

Sốt xuất huyết có thể từ không có triệu chứng, biểu hiện nhẹ đến nguy kịch/nặng, gây biến chứng nặng. Sốt xuất huyết có 4 tuýp virus nên một người có thể nhiễm tới 4 lần, sau nhiễm sẽ tạo miễn dịch lâu dài với tuýp đó.

Vậy khi nào sốt xuất huyết Dengue trở nên nguy hiểm? Theo bác sĩ Phan Nguyễn Trường Giang, dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết nguy hiểm thường rơi vào giai đoạn sốt muộn hay hạ sốt. Khi trẻ hết sốt là thời điểm triệu chứng nặng có thể xuất hiện, thường liên quan đến các tình trạng thoát mạch, ứ dịch (gây tràn dịch màng phổi, tràn dịch màng tim, tràn dịch màng bụng,…), tình trạng suy hô hấp, khó thở, chảy máu và suy giảm chức năng nhiều cơ quan trong cơ thể.

Do đó, gia đình cần phát hiện sớm 6 dấu hiệu nguy hiểm để đưa trẻ sốt xuất huyết nhập viện: Đau bụng; li bì/ kích thích và nôn liên tục; trẻ đang sốt cao thì hạ thân nhiệt đột ngột; trẻ bắt đầu xuất hiện chảy máu (mũi/ miệng/ tiểu máu/ phân máu) hoặc da niêm mạc xanh tái; chân tay trẻ lạnh/ẩm; đau bụng/ gan to ra, ấn tức vùng bụng.

Điều trị sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo

Với những trường hợp điều trị sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo tại nhà, ngoài việc chăm sóc trẻ thật tốt như: theo dõi nhiệt độ, dấu hiệu bệnh, ăn thức ăn loãng… thì các phụ huynh cần lưu ý những điều sau để trẻ sớm khỏi bệnh:

• Theo dõi sát thân nhiệt của trẻ, nếu nhận thấy trẻ sốt cao 39 – 40 độ kéo dài khó hạ, phải báo ngay cho bác sĩ hoặc đưa trẻ nhập viện.
• Dùng thuốc hạ sốt paracetamol cho trẻ theo lời dặn của bác sĩ, không tự ý dùng thuốc hạ sốt chứa Aspirin, Ibuprofen vì các thuốc này làm tăng nguy cơ chảy máu ngoài ý muốn.
• Vệ sinh mắt, mũi họng hàng ngày cho trẻ bằng dung dịch nước muối sinh lý NaCl 0,9%.
• Cho trẻ ăn những thức ăn mềm, lỏng, dễ tiêu như: cháo loãng, bột, sữa. Không cho trẻ dùng các loại thức ăn, nước uống có màu nâu/đỏ (coca, pepsi, dưa hấu, socola…), bí đỏ, cà rốt… vì khó phân biệt khi trẻ có nôn hay đi tiểu có máu, từ đó bác sĩ sẽ phát hiện, xử trí kịp thời khi trẻ bị biến chứng do sốt xuất huyết gây ra.
• Cho trẻ uống nhiều nước: nước đun sôi để nguội, nước trái cây (nước dừa, cam, chanh…) oresol, hydrite, hoặc nước cháo loãng… để tăng chất điện giải và tránh mất nước do sốt xuất huyết gây ra.
• Mặc quần áo vải mềm, thấm hút mồ hôi và đảm bảo vệ sinh da, vùng kín. Thay quần áo và tắm nhanh bằng nước ấm khi trẻ không sốt.
• Tuyệt đối không tắm gội, lau người trẻ bằng nước lạnh vì sẽ làm mạch ngoài da co lại, mạch nội tạng giãn ra rất nguy hiểm.
• Theo dõi sát tình trạng của trẻ, phát hiện sớm sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo, dấu hiệu nặng như vật vã, li bì, lừ đừ, tay chân lạnh, da ẩm, hạ thân nhiệt, đau bụng, đau ngực, khó thở, chảy máu cam, chảy máu chân răng, nôn nhiều, nôn ra máu, đi ngoài phân đen hoặc có máu,… để nhập viện kịp thời.

Theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC Hoa Kỳ) khuyến cáo, ai cũng có nguy cơ mắc sốt xuất huyết, trong đó trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai thì nguy cơ mắc sốt xuất huyết nặng sẽ cao hơn. Do đó, việc theo dõi các dấu hiệu cảnh báo bệnh sốt xuất huyết trở nặng là vô cùng quan trọng để kịp thời đưa bệnh nhân đến bệnh viện điều trị. Các dấu hiệu cảnh báo này thường bắt đầu trong 24 – 48 giờ sau khi hết sốt.

Chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết Dengue có dấu hiệu cảnh báo

Hiện nay, không có thuốc điều trị đặc hiệu cho người bệnh sốt xuất huyết. Sốt xuất huyết Dengue thường sốt cao (39-40,5 độ), sốt liên tục và dai dẳng, đáp ứng kém với thuốc hạ sốt, các bác sĩ khuyến cáo người bệnh chỉ uống hạ sốt paracetamol (dùng đúng liều đúng khoảng cách), lưu ý không dùng hạ sốt Ibuprofen, Aspirin khi điều trị sốt xuất huyết. Bởi vì, Ibuprofen hạ sốt mạnh và thời gian tác dụng dài hơn so với Paracetamol, song không được dùng cho trẻ mắc sốt xuất huyết vì có thể gây xuất huyết tiêu hóa.

Một trong biến chứng nguy hiểm của sốt xuất huyết Dengue đó là cơ thể thiếu/mất dịch, rơi vào tình trạng sốc. Do đó, khi được chẩn đoán là sốt xuất huyết, điều cực kỳ quan trọng đó là bảo đảm cơ thể đủ nước. Có 3 loại đồ uống rất tốt cho hồi phục sốt Dengue là: Oresol, sữa, nước hoa quả cung cấp điện giải và multivitamin (chuối, cam, kiwi, bơ, dừa).

Trong giai đoạn đầu của sốt xuất huyết, trên 70% người bệnh có thể tự theo dõi và chăm sóc ở nhà bằng chế độ dinh dưỡng hợp lý và uống đủ nước. Trong giai đoạn này người bệnh thường mệt, đau mỏi người và khớp, do vậy được nghỉ ngơi đủ là rất quan trọng để giúp cơ thể nghỉ ngơi và hồi phục.

Theo các chuyên gia y tế, những thực phẩm tốt nhất cho người bệnh sốt xuất huyết: Nước tinh khiết, Oresol, nước dừa, nước trái cây; sữa, các chế phẩm từ sữa; thực phẩm nhiều đạm (protein) như thịt gà, thịt bò, cá; gan; trứng. Các thực phẩm phải tránh cho trẻ khi mắc sốt xuất huyết là thực phẩm rán, nhiều dầu mỡ; đồ uống có caffein/có ga như coca, pepsi, đồ nhiều dầu mỡ, gia vị cay,…

Sốt xuất huyết có dấu hiệu cảnh báo là giai đoạn nguy hiểm của bệnh. Nếu lơ là các biện pháp phòng bệnh, nhận biết sớm các triệu chứng và can thiệp điều trị muộn, người bệnh sẽ trả giá đắt bằng sức khỏe thậm chí là tính mạng.