Tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết là gì? Những điều bạn cần chú ý

Virus Dengue là tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết, lây truyền qua đường muỗi đốt. Người bệnh sốt xuất huyết thường dễ nhầm lẫn triệu chứng, tự uống thuốc theo đơn cũ, trì hoãn nhập viện… dẫn đến tình trạng điều trị sai hoặc muộn gây biến chứng nguy hiểm tính mạng, do đó, việc chủ động nắm các thông tin về bệnh rất quan trọng.

Sốt xuất huyết là gì?

Sốt xuất huyết là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus Dengue gây ra qua trung gian truyền bệnh là muỗi vằn. Bệnh diễn tiến rất nhanh, có khả năng gây sốc cho bệnh nhân, dẫn đến các biến chứng nặng và tử vong rất cao đặc biệt là người lớn, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đưa sốt xuất huyết là loại bệnh đáng được quan tâm nhất do muỗi truyền. Bệnh sốt xuất huyết lây lan với tốc độ rất nhanh, có thể lan thành dịch trong cộng đồng. Trong 50 năm qua trên toàn thế giới, các ca mắc bệnh sốt xuất huyết đã tăng lên hơn 30 lần.

Theo thống kê tình hình dịch bệnh sốt xuất huyết cho thấy, tích lũy trong năm 2022, Việt Nam ghi nhận 361.813 trường hợp mắc sốt xuất huyết, 133 ca tử vong. Đa phần các trường hợp bệnh nhân nặng đều không được phát hiện sớm, nhập viện điều trị muộn, chịu nhiều biến chứng nặng như tràn dịch màng phổi, suy đa tạng, xuất huyết não,… thậm chí là tử vong. (1)

Theo các chuyên gia y tế, so với năm 2019 – năm bùng phát sốt xuất huyết gần nhất thì năm 2022 số ca mắc đã tăng gấp đôi so với năm 2019, nguyên nhân do chu kỳ dịch sốt xuất huyết mỗi 3-5 năm sẽ bùng phát 1 lần. Vì vậy, việc chủ động phòng ngừa, nhận biết sớm và điều trị sốt xuất huyết đúng cách, kịp thời rất quan trọng.

Bệnh sốt xuất huyết nguy hiểm như thế nào?

Bệnh sốt xuất huyết là bệnh rất nguy hiểm, gây nhiều biến chứng nghiêm trọng, tỷ lệ tử vong cao. Đa số những trường hợp bệnh nặng phải nhập viện là do chủ quan và mắc phải những sai lầm khi phát hiện và điều trị bệnh.

– Thứ nhất, tâm lý chủ quan không đi khám bệnh. Sốt xuất huyết được chia thành 3 mức độ: thể nhẹ, thể có dấu hiệu cảnh báo và thể nặng. Dù mức độ nhẹ, bệnh có thể được chỉ định điều trị tại nhà, song người bệnh vẫn cần đi khám để được chẩn đoán và theo dõi sát vì bệnh có thể diễn biến nặng. Sốt xuất huyết ở mức độ nặng có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng như: xuất huyết nội tạng, tổn thương não, tổn thương gan thận,… thậm chí tử vong nếu không được phát hiện kịp thời.

– Thứ hai, quan niệm hết sốt là khỏi bệnh. Sau giai đoạn sốt cao chính là giai đoạn nguy hiểm nhất của bệnh sốt xuất huyết. Sau 2-7 ngày, phần lớn người bệnh đã hết sốt và cảm thấy dễ chịu hơn nhưng đây là giai đoạn tiểu cầu giảm nặng và thoát huyết tương. Triệu chứng bắt đầu rõ rệt như xuất huyết dưới da, chảy máu cam,… Tùy vào mức độ cũng như biến chứng của bệnh có thể dẫn đến chảy máu nội tạng, tràn dịch màng phổi, xuất huyết tiêu hóa, sốc Dengue, thậm chí tử vong. Do đó, đây là giai đoạn người bệnh cần được bác sĩ theo dõi sát sao và nên nghỉ ngơi tuyệt đối, hạn chế vận động nặng, đi lại nhiều.

– Thứ ba, nghĩ rằng sốt xuất huyết chỉ mắc 1 lần: Hiện có 4 chủng virus Dengue gây bệnh sốt xuất huyết là DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4. Chẳng hạn người bị sốt xuất huyết chủng DEN-1, sau khi khỏi bệnh vẫn có thể bị sốt xuất huyết do chủng DEN-2, tức là người bệnh có thể bị sốt xuất huyết nhiều lần trong đời.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính rằng gần 22.000 ca tử vong vì sốt xuất huyết hằng năm và chủ yếu là ở trẻ em. Hiện nay vẫn chưa có thuốc chủng ngừa hoặc thuốc đặc trị cho bệnh sốt xuất huyết, do đó, nếu có dấu hiệu nghi ngờ bị sốt xuất huyết nên đi xét nghiệm máu để xác định bệnh chính xác. (2)

Tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết

Virus Dengue là tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết, thuộc họ Flaviviridae. Virus xâm nhập từ người bệnh sang người lành thông qua vết đốt từ muỗi vằn (Aedes aegypti). Sốt xuất huyết do virus Dengue có 4 type huyết thanh riêng biệt là DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4.

Các chuyên gia y tế cho biết, một người có thể bị nhiễm bất kỳ hoặc tất cả các type virus này. Trong số tất cả các type, DEN-2 (type D2) được đánh giá là nghiêm trọng nhất và thậm chí có thể dẫn đến chảy máu trong và sốc gây tử vong.

Việc nhiễm một type virus sẽ chỉ tạo kháng thể chống lại type cụ thể đó nên vẫn có thể bị nhiễm các type khác và tiến triển thành sốt xuất huyết nặng. Như vậy, một người có thể mắc bệnh sốt xuất huyết tối đa bốn lần trong đời hoặc bị tái nhiễm bệnh sốt xuất huyết bốn lần. Đặc biệt, nếu nhiễm virus Dengue thứ phát thì có nguy cơ hệ thống miễn dịch sẽ phản ứng quá mức, có thể làm tăng nguy cơ sốt xuất huyết nghiêm trọng hơn.

Đặc điểm của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết

Có thể thấy, tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết là virus Dengue lây qua trung gian là muỗi đốt. Muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết gồm 2 loài thuộc họ chi Aedes, là Aedes aegypti (tác nhân chính) hoặc Aedes albopictus (có tỉ lệ thấp hơn).

Muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn) rất dễ nhận dạng. Muỗi vằn có kích thước nhỏ, sẫm màu đen, dài khoảng 4-7mm. Trên cơ thể có các mảng màu trắng điển hình ở chân và một vết giống hình đàn lia ở ngực. Con cái lớn hơn con đực, và có thể được phân biệt bằng những vòi có vảy bạc hoặc trắng.

Muỗi Aedes aegypti hoạt động mạnh nhất vào ban ngày, trong khoảng hai giờ sau khi mặt trời mọc và vài giờ trước khi mặt trời lặn. Chúng thường đẻ trứng vào những dụng cụ chứa nước và khu vực xung quanh nhà có nước đọng như thùng, chum, vại, xô, lọ hoa, đĩa trồng cây, bể chứa, chai lọ bỏ đi, hộp thiếc, lốp xe,… Trứng muỗi có thể tồn tại thời gian dài trong điều kiện rất khô, thường là 1 năm. Tuy nhiên, chúng sẽ nở ngay lập tức sau khi trứng ngập trong nước.

Trong suốt vòng đời, muỗi cái có thể thực hiện giao phối nhiều lần dù chỉ sống được vài tuần đến một tháng, chúng có thể đẻ tới 5 lần, mỗi đợt trung bình từ 100 đến 200 trứng. Muỗi thực hiện việc hút máu để bổ sung chất dinh dưỡng nuôi trứng lớn.

Theo các chuyên gia y tế, cần phân biệt muỗi Aedes aegypti gây bệnh sốt xuất huyết và muỗi Anophen – tác nhân gây ra bệnh sốt rét. Muỗi Anophen có màu đen hoặc nâu sẫm, chiều dài cơ thể gần bằng với chiều dài của vòi, phía trên cánh có vảy màu đen trắng. Loại muỗi này rất khác với các loài muỗi khác vì khi nghỉ ngơi bụng của Anophen hướng lên chứ không hướng xuống bên dưới.

Thời gian hoạt động của muỗi Anophen là từ lúc mặt trời bắt đầu lặn cho tới khi mặt trời mọc, sau khi đốt người muỗi sẽ đậu trong nhà khoảng vài giờ. Môi trường trú ngụ và sinh sản thuận lợi của nó là vùng nước ngọt. Hút máu người giúp bổ sung dinh dưỡng để nuôi trứng lớn.

Muỗi sẽ truyền bệnh sốt xuất huyết lúc nào?

Sau khi đã biết được đặc điểm của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết thì vấn đề muỗi sẽ truyền bệnh sốt xuất huyết lúc nào được rất nhiều người quan tâm. Muỗi vằn Aedes aegypti sau khi hút máu từ người bệnh nhiễm virus Dengue thì sẽ chứa lượng virus nằm dưới tuyến nước bọt. Thời kỳ ủ bệnh ở muỗi là khoảng 10-12 ngày. Sau thời gian này, muỗi sẽ truyền virus Dengue cho những người khỏe mạnh khác khi muỗi đốt.

Người bệnh bị nhiễm virus có thể có 6 – 18 giờ trước khi xuất hiện các triệu chứng của bệnh và thời gian bệnh kéo dài trung bình 6 – 7 ngày. Vì vậy, đối với người bệnh sốt xuất huyết, để tránh trở thành nguồn lây bệnh cho những người xung quanh, ngay khi phát hiện ra bệnh nên được nằm che chắn trong màn hoặc mùng.

Nhận biết bệnh sốt xuất huyết

Tùy vào giai đoạn và mức độ bệnh, những triệu chứng nhận biết sốt xuất huyết sẽ khác nhau, cụ thể:

1. Thể nhẹ

Ở thể nhẹ, người bệnh sốt xuất huyết gặp triệu chứng sốt cao đột ngột 39-40 độ C, có thể kéo dài 4-7 ngày và rất khó hạ sốt; đau đầu dữ dội ở vùng trán, sau nhãn cầu; đau nhức khớp và cơ; buồn nôn và nôn; có tình trạng nổi mẩn đỏ, phát ban.

2. Thể nặng

Ở thể nặng, người bệnh có dấu hiệu xuất huyết với các chấm ngoài da, chảy máu cam, chảy máu chân răng, vết bầm tím, nôn ra máu, đi ngoài phân đen; mệt mỏi, đau bụng nhiều, nôn, chân tay lạnh, người vật vã, hốt hoảng. Nếu không được cấp cứu và điều trị kịp thời, người bệnh có thể tử vong.

Một số người bệnh có thể bị sốc Dengue sớm – đây là thể bệnh nghiêm trọng nhất của sốt xuất huyết. Người bệnh có thể xuất hiện tình trạng xuất huyết nặng và tụt huyết áp, tổn thương nhiều cơ quan: gan, thận, não; ứ dịch ở khoang màng phổi và ổ bụng nhiều. Trường hợp này nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

BS. Phan Nguyễn Trường Giang, Quản lý Y khoa vùng Mekong Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC khuyến cáo, các dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết trở nặng, trong khoảng 3-7 ngày sau khi có dấu hiệu đầu tiên của bệnh, cần theo dõi kỹ các dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết có thể trở nặng. Đầu tiên, nhiệt độ cơ thể sẽ giảm dần, người bệnh tuyệt đối không chủ quan nghĩ rằng bệnh đang hồi phục vì có thể bệnh đang nghiêm trọng hơn.

Lúc này, cần theo dõi sát sao người bệnh, nếu có các biểu hiện khác đi kèm như đau bụng, nôn mửa liên tục, chảy máu nướu răng, nôn ra máu, thở nhanh, tim đập nhanh, cảm giác bồn chồn, mệt đừ… là cảnh báo sốt xuất huyết nguy kịch, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất để được can thiệp kịp thời.

Làm gì khi nghi ngờ bị sốt xuất huyết?

Khi phát hiện các dấu hiệu nghi ngờ mắc sốt xuất huyết, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, xét nghiệm, chẩn đoán và điều trị phù hợp. Việc này để tránh tình trạng nhầm lẫn sang những căn bệnh khác có triệu chứng bệnh tương tự. Trong 3-4 ngày đầu sốt xuất huyết, nếu có chỉ định theo dõi tại nhà, người bệnh cần tuân thủ chặt chẽ những lời khuyên sau:

• Nằm nghỉ ngơi.
• Ăn thức ăn dễ tiêu hóa như cháo, súp, sữa,…; uống nhiều nước, có thể cho người bệnh uống dung dịch Oresol, nước trái cây, duy trì 1,2-2,5 lít nước/ngày.
• Uống thuốc hạ sốt, lưu ý chỉ dùng Paracetamol (không được sử dụng Ibuprofen hoặc Aspirin vì có nguy cơ gây chảy máu), đồng thời chườm mát cho người bệnh. Việc uống sai thuốc, hay quá liều đều gây nguy hiểm đến tính mạng người bệnh.
• Theo dõi liên tục, nếu thấy người bệnh có diễn biến nghiêm trọng hơn như li bì, bứt rứt, vật vã, chân tay lạnh, đau bụng, nôn nhiều, cần phải đưa ngay đến cơ sở y tế.
• Nếu không có diễn biến bất thường, người bệnh cũng cần đến khám lại theo hẹn của bác sĩ.
• Không dùng thuốc kháng sinh ngoại trừ có nguy cơ bị nhiễm trùng, cần có sự tư vấn của bác sĩ, không tự ý dùng thuốc.
• Không nên ăn những loại thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay, uống rượu bia, hút thuốc lá.

Các bước phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể gây thành dịch trong cộng đồng. Đến nay, bệnh sốt xuất huyết chưa có vắc xin phòng bệnh và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, do đó, biện pháp phòng bệnh chủ yếu và hiệu quả nhất là diệt muỗi, diệt lăng quăng/bọ gậy và phòng muỗi đốt.

Để bảo vệ sức khỏe cho bản thân, gia đình và mọi người xung quanh khỏi bệnh sốt xuất huyết, Bộ Y tế khuyến cáo tất cả người dân nên thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:

• Kiểm tra, phát hiện và diệt lăng quăng trong các dụng cụ chứa nước bằng cách thường xuyên thau rửa, đậy nắp kín bể và các vật dụng chứa nước, thả cá để tiêu diệt lăng quăng.
• Thường xuyên thay nước ở các lọ hoa, đồng thời thả muối hoặc hóa chất diệt bọ gậy vào bát nước kê chân chạn, bể cảnh, hòn non bộ, khay nước thải tủ lạnh,…
• Loại bỏ các vật liệu phế thải, hốc nước tự nhiên, lật úp các vật dụng có thể chứa nước không sử dụng xung quanh nhà, để muỗi không đẻ trứng.
• Nằm ngủ ở trong màn để phòng muỗi đốt ngay cả ban ngày, mặc quần áo dài tay, dùng bình xịt muỗi, hương muỗi, kem xua muỗi, vợt điện muỗi… để diệt muỗi và phòng muỗi đốt.
• Khi bị sốt hoặc có các triệu chứng nghi ngờ bệnh sốt xuất huyết cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn điều trị. Đặc biệt, không tự ý điều trị tại nhà để tránh các biến chứng nguy hiểm.
• Tích cực phối hợp với ngành y tế địa phương trong các chiến dịch diệt bọ gậy/lăng quăng và các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch sốt xuất huyết.

Virus Dengue là tác nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết, bệnh lây rất nhanh, biến chứng nặng và có thể gây tử vong nhanh chóng, do đó nếu lơ là, chủ quan người bệnh sẽ trả giá đắt. Hiểu bệnh để nắm bắt cách điều trị đúng và phòng bệnh hiệu quả sẽ giúp mọi người an toàn với dịch sốt xuất huyết, đồng thời tránh được nguy cơ bệnh diễn tiến nặng.