Ho gà ở trẻ sơ sinh: Dấu hiệu, cách trị và phòng ngừa

Ho gà ở trẻ sơ sinh là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp rất thường gặp. Thống kê cho thấy có tới hơn 50% trẻ em dưới 3 tháng tuổi mắc phải bệnh ho gà, đây là nhóm trẻ có nguy cơ biến chứng nặng và tử vong rất cao.

Bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh là gì?

Bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp rất dễ lây lan qua đường hô hấp do vi khuẩn Bordetella pertussis - vi khuẩn gram âm gây ra. Gọi là ho gà vì trẻ khi lên cơn ho sẽ có tiếng rít như tiếng rít của con gà trống khi gần hết tiếng gáy. Y học cổ truyền dân tộc gọi bệnh này là bách nhật khói (ho cơn 100 ngày, do tà khí (vi khuẩn). Bệnh ho gà kéo dài có  khả năng ảnh hưởng đến chức năng hô hấp và sinh ra các biến chứng.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2018, có hơn 151.000 trường hợp mắc bệnh ho gà trên toàn cầu. Người mắc bệnh ho gà thường ho dữ dội (kịch phát) kéo dài. Những cơn ho xuất hiện thường xuyên gây cản trở sinh hoạt hàng ngày. Ho gà xảy ra ở nhóm trẻ sơ sinh có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như kiệt sức, suy hô hấp, xuất huyết kết mạc, viêm phổi, thiếu oxy lên não, viêm não thậm chí gây tử vong nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, đặc biệt là nhóm trẻ sơ sinh. [1]

Đối với người lớn chưa có miễn dịch phòng bệnh cũng có thể gặp các biến chứng nguy hiểm của bệnh ho gà. Tuy nhiên ở nhóm đối tượng này biến chứng thường ít hơn trẻ nhỏ,

đặc biệt là ở những người đã được tiêm ngừa vắc xin. Bệnh ho gà thường gây tử vong do biến chứng viêm phổi, viêm phế quản - phổi. Một nghiên cứu khác cũng chỉ ra các biến chứng phổ biến khác ở người lớn khi mắc bệnh ho gà là: Sút cân (33%), mất kiểm soát bàng quang (28%), bất tỉnh (6%), gãy xương sườn do ho nặng (4%)...

PGS. TS BS Phạm Quang Thái - Phó trưởng Khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương đã chia sẻ tại Hội thảo khoa học:

"Sẻ chia kháng thể - Phòng bệnh Ho gà cho trẻ sơ sinh ngay từ trong thai kỳ" cho biết thống kê trên thế giới có hơn 90% trường hợp người bệnh phải nhập viện và theo dõi các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, tổn thương não, co giật trong đó có đến 73% trường hợp tử vong do bệnh ho gà ở trẻ em dưới 3 tháng tuổi (đây cũng là nhóm trẻ chưa đến tuổi tiêm vắc xin hoặc chưa được tiêm vắc xin đầy đủ).

Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh

Vi khuẩn gram âm Bordetella pertussis là tác nhân trực tiếp gây bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh, không có nguồn gốc từ động vật hoặc môi trường. Loại vi khuẩn này có sức đề kháng yếu, chúng rất khó sống, chết trong 1 giờ dưới tác động của thuốc sát khuẩn, nhiệt độ hoặc ánh sáng mặt trời.

Tác nhân gây bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh là Bordetella pertussis khi vào đường hô hấp sẽ bám vào lông mao, sinh sản và giải phóng độc tố làm tổn thương, gây viêm và hoại tử phần lông mao này gây ho dữ dội, kéo dài và không kiềm chế được là do các tổ chức hoại tử giải phóng histamin - một chất gây kích thích cực độ đường hô hấp.

Đây là một loại ho rất đặc trưng của ho gà, thậm chí sau khi sử dụng kháng sinh đặc trị để tiêu diệt hết vi khuẩn thì người bệnh vẫn sẽ ho kéo dài một thời gian bởi chất histamin vẫn tồn tại trong máu của người bệnh.

Ho gà ở trẻ sơ sinh chủ yếu lây nhiễm qua đường hô hấp hoặc cũng có thể lây từ giọt nước bọt của người bệnh bắn phải do ho, hắt hơi, nói chuyện… Bệnh có tiến triển nhanh, khi vi khuẩn Bordetella pertussis vào cơ thể khoảng 2 tuần thì trẻ bắt đầu các triệu chứng sốt, hắt hơi.

Phần nhiều trẻ sơ sinh mắc bệnh ho gà là do lây nhiễm từ một hay nhiều thành viên trong gia đình. Một số trường hợp (ngay cả người lớn) dù đã được tiêm vắc xin nhưng vẫn có khả năng bị nhiễm bệnh ở thể nhẹ (có thể bởi lượng kháng thể sinh ra trong giai đoạn tiêm chủng đã lâu và bắt đầu giảm) và biến chứng cũng nhẹ hơn.

Mức độ nguy hiểm của ho gà ở trẻ sơ sinh

Ho gà ở trẻ sơ sinh gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, trẻ em trong độ tuổi từ 1 - 6 dễ bị mắc hơn. Trẻ nhỏ được sinh ra từ các bà mẹ không có kháng thể phòng bệnh có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với trẻ nhận được đầy đủ kháng thể từ mẹ.

Chất histamin gây kích thích cực độ đường hô hấp khiến cơn ho dai dẳng, kéo dài làm trẻ bị kiệt sức, nhất là ở trẻ sơ sinh do sức đề kháng còn yếu chưa đủ chống lại bệnh tật. Ho gà gây ra tình trạng trẻ kiệt sức, suy hô hấp, xuất huyết kết mạc, viêm phổi, thiếu oxy lên não, viêm não thậm chí gây tử vong nếu không phát hiện và điều trị kịp thời.

Các biến chứng nguy hiểm của bệnh ho gà ở nhóm đối tượng người lớn và trẻ vị thành niên  thường ít hơn trẻ sơ sinh. Viêm phổi là một trong những biến chứng thường gặp nhất, rất cần lưu ý. Một số các nghiên cứu cũng chỉ ra các biến chứng phổ biến khác ở người lớn khi mắc bệnh ho gà là: Sút cân (33%), mất kiểm soát bàng quang (28%), bất tỉnh (6%), gãy xương sườn do ho nặng (4%)...

Ho gà ở trẻ sơ sinh lây qua đường nào?

Ho gà ở trẻ sơ sinh chủ yếu lây lan từ người này sang người khác bằng đường hô hấp hoặc cũng có thể lây từ giọt nước bọt của người bệnh bắn phải do ho, hắt hơi, nói chuyện…Đôi khi bế trẻ sơ sinh trên ngực, vi khuẩn cũng có thể lây lan khi chạm vào bề mặt bị nhiễm bệnh và sau đó chạm vào mũi hoặc miệng của con trẻ. [2]

Phần lớn trẻ sơ sinh mắc ho gà là do lây nhiễm từ thành viên trong gia đình. Bệnh có tiến triển nhanh, khi vi khuẩn Bordetella pertussis vào cơ thể khoảng 2 tuần thì trẻ bắt đầu các triệu chứng sốt, hắt hơi.

Dấu hiệu ho gà ở trẻ sơ sinh

Biểu hiệu của ho gà ở trẻ sơ sinh thường bắt đầu giống cảm lạnh thông thường như đau họng, cảm lạnh, ho và sốt nhẹ,..nhưng khác ở chỗ cơn ho có thể kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng.  Các triệu chứng bệnh ho gà thường phát triển khoảng 2 tuần sau khi trẻ sơ sinh tiếp xúc với vi khuẩn Bordetella pertussis gây bệnh, nhưng đôi khi thời kỳ ủ bệnh kéo dài 3 tuần.

Ho liên tục và kéo dài làm trẻ bị kiệt sức, nhất là ở trẻ sơ sinh do sức đề kháng còn yếu chưa đủ chống lại bệnh tật khiến chúng mệt mỏi, nôn ói, chảy nước mắt, nước mũi. Nguy hiểm hơn là cơn ho dai dẳng làm trẻ đỏ bừng mặt hay tím tái cả người, có thể bị suy hô hấp, tử vong do ngạt thở. Do đó, nếu nghi ngờ hoặc biết ho gà ở trẻ sơ sinh cần phải cho trẻ nhập viện càng sớm càng tốt, tránh các biến chứng nguy hiểm sẽ xảy ra.

Theo Cục Y tế dự phòng, bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh tiến triển qua các giai đoạn sau:

Giai đoạn ủ bệnh:  kéo dài từ 6-20 ngày (trung bình 9-10 ngày). Vi khuẩn Bordetella pertussis xâm nhập niêm mạc đường hô hấp, làm tăng tiết chất nhầy, ban đầu mỏng và sau đó là nhớt, dai và dính.

Giai đoạn tiền triệu (viêm long): trẻ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng như sốt nhẹ, chảy nước mũi, hắt hơi, ho húng hắng trong vòng 1-2 tuần

Giai đoạn khởi phát: thường xảy ra trong vòng 1-6 tuần, một số trường hợp có thể trên 10 tuần. Cơn ho điển hình xuất hiện đột ngột, bất kỳ thời điểm nào nhưng thường nặng lên về đêm.

• Các cơn ho điển hình, bao gồm: Ho rũ rượi, thành cơn, không kìm được, liên tiếp 15-20 lần, càng về sau càng yếu dần. Trẻ ho quá nhiều khiến nhịp thở yếu dần có lúc ngừng thở do thiếu oxy, chảy nước mắt nước mũi, mặt tím tái, mắt đỏ, tĩnh mạch cổ nổi.
• Thở rít vào: thường ở cuối cơn ho hoặc xuất hiện xen kẽ sau mỗi tiếng ho.
• Khạc đờm: có đờm trắng trong, dính như lòng trắng trứng và trong dịch đờm có chứa trực khuẩn ho gà.

Vào 2 tuần đầu, cơn ho có tần suất khoảng 15 cơn/ngày và giảm dần. Nếu không được điều trị bệnh có thể kéo dài hơn 3 tuần. Trẻ nhỏ < 6 tháng tuổi có thể trong cơn ho không xuất hiện tiếng rít.

Trẻ bơ phờ mệt mỏi, nôn ói, vã mồ hôi, mạch nhanh, thở nhanh sau mỗi cơn ho. Đồng thời có thể kèm một số triệu chứng như: sốt nhẹ, mặt và mí mắt nặng, khi nghe phổi tại thời điểm xuất hiện cơn ho có thể thấy ran phế quản ( tiếng ran rít, ngáy).

Giai đoạn hồi phục: kéo dài 2-3 tuần, lúc này các cơn ho ít dần, người bệnh giảm sốt. Tuy nhiên, ho có thể tái diễn gây ra viêm phổi nhiều tháng sau đó.

Đối với trẻ vị thành niên và người lớn, các triệu chứng thường nhẹ hoặc không có triệu chứng, cơn ho ít hơn, kéo dài trên 7 ngày.

Chẩn đoán ho gà ở trẻ sơ sinh

Vì các triệu chứng ho gà ở trẻ sơ sinh tương tự như các bệnh về đường hô hấp khác nên rất hiếm khi chẩn đoán được ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, một khi bệnh đã tiến triển, bác sĩ có thể chẩn đoán bằng cách hỏi thăm về tiền sử bệnh, khám sức khỏe và lắng nghe tiếng ho của trẻ sơ sinh.

Lúc này nếu cho rằng con trẻ có thể bị ho gà, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm bằng cách lấy tăm bông ngoáy dịch ở mũi và họng hoặc xét nghiệm máu để kiểm tra số lượng bạch cầu, nếu thấp, báo hiệu sự hiện diện của nhiễm trùng. Những xét nghiệm này có thể giúp xác định xem có ho gà ở trẻ sơ sinh hay không. Bên cạnh đó, nếu bác sĩ lo lắng về các biến chứng, chẳng hạn như viêm phổi , họ có thể đề nghị xét nghiệm hình ảnh, chẳng hạn như chụp X-quang ngực.

Cách chữa ho gà cho trẻ sơ sinh

Cách chữa ho gà cho trẻ sơ sinh thường là các bác sĩ kê thuốc kháng sinh có sẵn để điều trị cho trẻ. Tuy nhiên, chữa ho gà cho trẻ sơ sinh bằng thuốc kháng sinh sẽ hiệu quả nhất khi được dùng trong giai đoạn đầu của bệnh, trước khi các cơn ho bắt đầu. Việc phát hiện sớm các triệu chứng và điều trị kịp thời bằng thuốc kháng sinh sẽ làm cho bệnh ít nghiêm trọng hơn đồng thời giúp ngăn ngừa lây lan vi khuẩn gây bệnh cho người khác.

Một số trẻ sơ sinh bị ho gà cần được chăm sóc tại bệnh viện bởi nhóm đối tượng này hệ sức đề kháng còn yếu nên chúng có nguy cơ mắc các vấn đề như viêm phổi cao hơn như: khó thở, ngưng thở, cần oxy (đặc biệt là khi ho) và mất nước.

Trong bệnh viện, trẻ sơ sinh sẽ được các bác sĩ hút sạch đờm để thông đường thở. Hơi thở sẽ được theo dõi chặt chẽ và sẽ được truyền oxy nếu cần thiết. Bên cạnh đó, nếu một đứa trẻ có dấu hiệu mất nước hoặc khó ăn uống có thể được truyền dịch vào tĩnh mạch.

Những lưu ý cho bố mẹ khi chăm sóc bé đang bệnh ho gà

Trẻ sơ sinh bị bệnh ho gà thể nhẹ có thể chăm sóc tại nhà. Những lưu ý cho bố mẹ khi chăm sóc con trẻ là: hút sạch đờm dính để giảm kích thích cơn ho và tránh tắc đờm. Khi có cơn ho kịch phát: để bé nằm nghiêng tránh hít phải chất nôn, giúp long đờm. Theo dõi cơn ngừng thở. Trẻ em < 3 tháng cần được theo dõi tại phòng cấp cứu trong giai đoạn còn cơn tím tái.

Trẻ cần được chăm sóc ở nơi thoáng khí, không có gió lùa và kích thích lạnh. Nằm yên tĩnh, ngủ nhiều để mau chóng lại sức. Ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu, đủ chất, chia nhiều bữa. Đồng thời phụ huynh nên theo dõi, phát hiện các biến chứng để điều trị kịp thời cho con trẻ.

Cách phòng ngừa ho gà cho trẻ sơ sinh

Tiêm phòng vắc xin là cách tốt nhất để đạt hiệu quả cao phòng bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, thanh thiếu niên và người lớn.

Tại Việt Nam, vắc xin chứa thành phần ngăn ngừa ho gà có trong rất nhiều loại vắc xin kết hợp như vắc xin 3 trong 1 Adacel hoặc Boostrix, vắc xin 4 trong 1 Tetraxim, vắc xin 5 trong 1 Pentaxim hay vắc xin 6 trong 1 Infanrix Hexa/Hexaxim.

Trong đó, vắc xin 6trong1 Infanrix Hexa, 6trong1 Hexaxim và vắc xin 5trong1 Pentaxim được sử dụng trong chương trình tiêm chủng dịch vụ có thành phần ho gà vô bào, được bác sĩ chỉ định sử dụng cho trẻ từ 2 tháng tuổi (có thể tiêm sớm từ 6 tuần tuổi đối với vắc xin Infanrix Hexa và Hexaxim):

• Mũi 1: tiêm khi trẻ 2 tháng,
• Mũi 2: tiêm khi trẻ 3 tháng,
• Mũi 3: tiêm khi trẻ 4 tháng,
• Mũi 4: 1 năm sau khi tiêm mũi 3.

Vắc xin 4 trong 1 Tetraxim sử dụng phác đồ 5 mũi, mũi đầu tiên cho trẻ từ 2 tháng tuổi

• Mũi 1,2,3: Khi trẻ được 2,3,4 tháng tuổi
• Mũi 4: 1 năm sau mũi 3
• Mũi 5: 3 năm sau mũi 4 (trẻ từ 4-6 tuổi)

Vắc xin 3 trong 1 Adacel được bác sĩ chỉ định tiêm cho trẻ 4 tuổi trở lên và người lớn đến 64 tuổi. Người lớn, đặc biệt là phụ nữ trước khi mang thai được chuyên gia khuyến cáo nên chủ động tiêm vắc xin phòng ngừa ho gà để hình thành kháng thể sớm cho thai nhi ngay từ trong bụng mẹ.

⇒ Xem thêm: Các bệnh thường gặp ở trẻ sơ sinh.

Hiện các trung tâm VNVC trên toàn quốc đang sẵn có các loại vắc xin kết hợp có thành phần phòng ngừa ho gà ở trẻ sơ sinh. Để đặt lịch tiêm chủng và tư vấn các loại vắc xin cần thiết, Bố Mẹ có thể liên hệ hotline 028 7102 6595 hoặc liên hệ fanpage trungtamtiemchungvnvc.