Huyết khối tĩnh mạch cửa: Cần cảnh giác thường xuyên

Huyết khối tĩnh mạch cửa là tình trạng thường gặp trong thực hành lâm sàng, chủ yếu xuất hiện ở bệnh nhân xơ gan nhưng cũng liên quan đến nhiều bệnh lý khác như ung thư, nhiễm trùng huyết, viêm tụy, các bệnh lý ổ bụng, lupus ban đỏ hệ thống và rối loạn tăng đông. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ra biến chứng nguy hiểm, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người bệnh.

Bệnh huyết khối tĩnh mạch cửa là gì?

Huyết khối tĩnh mạch cửa là tình trạng tĩnh mạch cửa bị hẹp hoặc tắc do hình thành cục máu đông. Huyết khối có thể khu trú ở thân chính tĩnh mạch cửa, các nhánh trong gan và thậm chí lan sang tĩnh mạch lách hoặc tĩnh mạch mạc treo tràng trên.

Người mắc xơ gan có nguy cơ rất cao hình thành huyết khối ở tĩnh mạch cửa và dễ gặp biến chứng nặng. Cứ 4 người bị xơ gan sẽ có 1 người mắc bệnh. Nguyên nhân là do mô sẹo trong gan làm chậm lưu lượng máu, điều này dẫn đến làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông. (2)

Dù là tình trạng nghiêm trọng, nhưng bệnh thường không gây triệu chứng, khiến người bệnh khó phát hiện cho đến khi được kiểm tra hình ảnh hoặc khi xuất hiện biến chứng, đặc biệt là tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Nếu điều trị chống đông sớm, tỷ lệ sống sót sau 5 năm của người bệnh là 85%. Huyết khối tĩnh mạch cấp tính có tiên lượng sống cao hơn so với mạn tính, trong đó chức năng gan thường bị suy giảm. (3)

Các biến chứng nguy hiểm khi có huyết khối tồn tại ở tĩnh mạch cửa gan

Các biến chứng của chứng huyết khối ở tĩnh mạch cửa gan sẽ phụ thuộc vào vị trí chính xác của cục máu đông và tình trạng bệnh lý tiềm ẩn mà người bệnh mắc phải. Các biến chứng bao gồm:

• Tăng áp tĩnh mạch cửa: Đây là nguyên nhân gây ra hầu hết các biến chứng ở bệnh nhân mắc huyết khối mạch cửa gan. Bệnh có biểu hiện lách to, giãn tĩnh mạch hoặc cổ trướng. Bệnh thường hình thành các tĩnh mạch giãn ở các vị trí khác ngoài thực quản và dạ dày.
• Thiếu máu cục bộ ruột: Xảy ra khi người bệnh mắc huyết khối tĩnh mạch cấp tính tiến triển thành tắc nghẽn dòng chảy tĩnh mạch mạc treo với phản xạ co thắt và tắc nghẽn động mạch.
• Huyết khối tĩnh mạch cửa nhiễm trùng: Xảy ra khi khối máu đông ở tĩnh mạch cửa phát triển ở bệnh nhân có ổ nhiễm trùng ở bụng, chẳng hạn như viêm ruột thừa, viêm túi thừa.
• Bệnh lý đường mật cửa: Là biến chứng có thể phát triển với huyết khối trong tĩnh mạch cửa kéo dài do chèn ép bên ngoài các ống mật lớn từ các tĩnh mạch bên xung quanh tĩnh mạch cửa và có thể tiến triển thành tình trạng hẹp ống mật do thiếu máu cục bộ, gây vàng da tắc nghẽn và viêm đường mật.

Một số biểu hiện lâm sàng của huyết khối tĩnh mạch cửa khi bệnh diễn tiến xấu

Nhiều người mắc bệnh thường không có triệu chứng nhận biết. Các bác sĩ thường chẩn đoán tình trạng này thông qua xét nghiệm hình ảnh được chỉ định cho các mục đích khác. Tuy nhiên, nếu xuất hiện các biến chứng, người bệnh có thể có triệu chứng như:

• Nôn ra máu;
• Chảy máu trực tràng (có máu trong phân);
• Bụng đầy hơi;
• Sưng (phù nề) ở chân và bàn chân;
• Đau bụng…

Nguyên nhân gây xuất hiện huyết khối trong hệ tĩnh mạch cửa

Tĩnh mạch cửa có huyết khối do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Cụ thể:

1. Yếu tố tại tĩnh mạch cửa và gan

Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến hình thành huyết khối ở tĩnh mạch cửa. Trong đó, xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan là hai nguyên nhân thường gặp nhất. Tĩnh mạch cửa đóng vai trò dẫn máu từ các cơ quan trong ổ bụng về gan, vì vậy khi gan bị tổn thương hoặc xuất hiện khối u, nguy cơ tắc nghẽn dòng máu tại đây tăng lên rõ rệt.

Ở bệnh nhân ung thư gan, khối u có thể xâm lấn trực tiếp vào tĩnh mạch cửa hoặc phát triển lan rộng, gây chèn ép và tạo điều kiện hình thành cục máu đông. Điều này làm suy giảm nghiêm trọng dòng máu nuôi dưỡng gan và góp phần gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

2. Một số yếu tố ảnh hưởng khác

Ngoài các bệnh lý tại gan, nhiều tình trạng bệnh khác trong ổ bụng hoặc liên quan đến hệ thống đông máu cũng có thể làm tăng nguy cơ hình thành khối máu đông trong tĩnh mạch cửa, bao gồm:

• Bệnh lý ở tụy - mật: khối u tụy, viêm tụy, viêm túi mật
• Bệnh lý đại tràng: viêm đại tràng ruột hoạt tử
• Bệnh rối loạn đông máu...

Phương pháp chẩn đoán chứng huyết khối ở tĩnh mạch cửa

Để chẩn đoán huyết khối trong tĩnh mạch cửa, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các biện pháp sau (4):

• Siêu âm Doppler: Đây là xét nghiệm không xâm lấn, sử dụng sóng âm phản xạ từ các tế bào hồng cầu đang hoạt động bình thường. Siêu âm Doppler có thể sử dụng hình ảnh để hiển thị lưu thông máu trong mạch máu nên thường được sử dụng để chẩn đoán huyết khối trong tĩnh mạch cửa và xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• Chụp CT: Chụp cắt lớp vi tính hay chụp CT, sử dụng hình ảnh và xử lý tia X để tạo ra hình ảnh xương và mạch máu. Để xác định cục máu đông, bác sĩ sẽ tiêm thuốc nhuộm vào tĩnh mạch, thuốc nhuộm này sẽ hiển thị trên hình ảnh chụp CT.
• Chụp MRI bụng: Chụp cộng hưởng từ (MRI) sử dụng sóng vô tuyến và nam châm để xác định lưu lượng máu bất thường, tuần hoàn, sưng bụng, khối u ở các cơ quan khác, bao gồm cả gan. Xét nghiệm này cũng có thể giúp xác định các khối u giống với các mô khác của cơ thể. MRI thường được sử dụng để làm rõ kết quả từ các xét nghiệm hình ảnh khác như chụp CT.
• Chụp mạch máu: Thủ thuật xâm lấn hơn này là xét nghiệm X-quang được sử dụng để tạo ra hình ảnh lưu lượng máu trong động mạch hoặc tĩnh mạch. Bác sĩ sẽ tiêm một loại thuốc nhuộm đặc biệt trực tiếp vào tĩnh mạch và sử dụng xét nghiệm hình ảnh gọi là huỳnh quang để quan sát lưu thông máu trong cơ quan bị ảnh hưởng và xác định cục máu đông.

Một số cách trị huyết khối tĩnh mạch cửa hiệu quả

Điều trị huyết khối tĩnh mạch sớm, đúng cách giúp ngăn ngừa nguy cơ biến chứng, nâng cao tỷ lệ sống cho người bệnh. Dưới đây là các biện pháp điều trị bệnh hiệu quả:

1. Kháng đông

Điều trị kháng đông được xem là phương pháp quan trọng nhằm ngăn chặn sự tiến triển của huyết khối trong hệ tĩnh mạch cửa, đồng thời hạn chế các biến chứng của bệnh. Người bệnh thường được bắt đầu bằng Heparin hoặc Heparin trọng lượng phân tử thấp (LMWH) để nhanh chóng ức chế quá trình đông máu.

Sau giai đoạn đầu, bác sĩ có thể chuyển sang các thuốc uống kháng đông như Warfarin, Dabigatran, Rivaroxaban… nhằm duy trì hiệu quả chống đông lâu dài và ngăn ngừa tái phát. Thời gian điều trị thường kéo dài 3 - 6 tháng hoặc hơn, tùy thuộc vào nguyên nhân gốc và mức độ bệnh.

2. Can thiệp xâm lấn hoặc ly giải huyết khối

Một số trường hợp không thể sử dụng thuốc chống đông sẽ cần can thiệp y tế để ngăn chặn huyết khối tiến triển. Bệnh nhân có thể được đặt lưới lọc tĩnh mạch chủ (IVC filter) - một lưới kim loại giúp giữ lại các cục máu đông, tránh chúng di chuyển lên phổi và gây thuyên tắc phổi.

Ngoài ra, tiêu sợi huyết qua catheter cũng là lựa chọn hiệu quả. Trong kỹ thuật này, bác sĩ đưa catheter đến vị trí huyết khối và bơm thuốc tiêu sợi huyết trực tiếp vào cục máu đông. Phương pháp đặc biệt hữu ích đối với các huyết khối lớn ở vùng chậu - đùi.

Trong những trường hợp nặng, khi nguy cơ hoại tử chi cao hoặc bệnh nhân không đáp ứng với điều trị nội khoa, bác sĩ sẽ cân nhắc phẫu thuật lấy huyết khối để tái thông dòng máu và bảo tồn chức năng cơ quan.

3. Kiểm soát biến chứng

Huyết khối tĩnh mạch cửa có thể gây tăng áp lực tĩnh mạch cửa và kéo theo nhiều biến chứng nghiêm trọng. Việc kiểm soát và theo dõi sát các biến chứng đóng vai trò quan trọng, giúp ngăn bệnh tiến triển nặng và giảm nguy cơ đe dọa sức khỏe, tính mạng người bệnh.

Các biện pháp điều trị hỗ trợ, kiểm soát triệu chứng như:

• Để kiểm soát cơn đau, có thể dùng NSAID ngắn ngày theo chỉ định của bác sĩ.
• Đi vớ áp lực trong khoảng 1 năm để giảm phù nề và ngăn hội chứng hậu huyết khối theo hướng dẫn của các chuyên gia, bác sĩ.
• Nên vận động sớm, đi lại nhẹ nhàng sau khi sử dụng thuốc để tăng tuần hoàn.
• Uống ít nhất 8 ly nước mỗi ngày để hỗ trợ tuần hoàn, cải thiện sức khỏe tổng thể.

4. Điều trị nguyên nhân nền

Việc xử lý triệt để các bệnh lý gây ra huyết khối trong tĩnh mạch cửa giúp ngăn tái phát hiệu quả. Do đó, người bệnh nên điều trị các bệnh lý nền như xơ gan, ung thư biểu mô tế bào gan, can thiệp bệnh lý tụy - mật, viêm nhiễm ổ bụng…

Có cách này phòng ngừa hội chứng huyết khối tĩnh mạch cửa gan không?

Mặc dù không thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ hình thành huyết khối ở tĩnh mạch cửa gan, nhưng việc chủ động thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ có thể góp phần giảm đáng kể khả năng mắc bệnh. Một số biện pháp hữu ích bao gồm:

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt để tăng cường hệ miễn dịch. Hạn chế chất béo bão hòa, đồ ăn nhiều đường và đặc biệt là tránh hoàn toàn các chất kích thích như rượu bia và thuốc lá, những chất kích thích này có thể làm tổn thương cấu trúc gan và ảnh hưởng đến hệ mạch cửa.
• Tập luyện thể dục thể thao đều đặn: Lựa chọn bài tập phù hợp với thể trạng nhằm cải thiện tuần hoàn máu, giảm nguy cơ hình thành cục máu đông và hỗ trợ chức năng gan.
• Kiểm soát căng thẳng: Duy trì tinh thần thoải mái thông qua thiền, yoga, ngủ đủ giấc hoặc các hoạt động thư giãn giúp ổn định nội tiết và giảm các yếu tố nguy cơ toàn thân.
• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt quan trọng đối với những người có bệnh lý nền dễ dẫn đến huyết khối trong tĩnh mạch cửa như viêm tụy, u mật, rối loạn đông máu, bệnh gan mạn tính hoặc đang sử dụng thuốc ảnh hưởng đến đông máu. Việc theo dõi giúp phát hiện sớm các bất thường và can thiệp kịp thời.

Xơ gan là nguyên nhân phổ biến gây huyết khối trong tĩnh mạch cửa, và trong các nguyên nhân dẫn đến xơ gan thì viêm gan do virus là thường gặp nhất. Vì vậy, tiêm vắc xin phòng viêm gan được xem là biện pháp hiệu quả và chủ động nhất để ngăn ngừa viêm gan virus, từ đó giảm nguy cơ dẫn tới xơ gan và các biến chứng nguy hiểm như tĩnh mạch cửa tồn tại huyết khối.

Danh mục các loại vắc xin phòng viêm gan cho trẻ em và người lớn

Phòng bệnh	Vắc xin	Độ tuổi	Đăng ký tiêm
Viêm gan A	Avaxim (Pháp)	Trẻ từ 12 tháng đến dưới 16 tuổi.
	Havax (Việt Nam)	Trẻ từ 24 tháng tuổi đến dưới 18 tuổi
Viêm gan B	Infanrix Hexa (6in1 - Bỉ)	Trẻ từ 6 tuần đến 2 tuổi
	Hexaxim (6in1 - Pháp)
	Gene Hbvax (Việt Nam)	Từ trẻ sơ sinh cho đến người lớn
	Heberbiovac (Cu Ba)
Viêm gan A + B	Twinrix (Bỉ)	Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn

Huyết khối tĩnh mạch cửa là bệnh lý âm thầm nhưng có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc chủ động nhận diện yếu tố nguy cơ, nhận biết các dấu hiệu bất thường của cơ thể và thăm khám định kỳ đóng vai trò quan trọng giúp phát hiện sớm cục máu đông trong hệ tĩnh mạch cửa. Bên cạnh đó, duy trì lối sống lành mạnh và phòng ngừa các bệnh lý gan mật, đặc biệt là viêm gan do virus sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.