Mùa tay chân miệng cao điểm vào tháng mấy? Làm sao bảo vệ trẻ an toàn?

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn trẻ em mỗi năm tại Việt Nam nói riêng và trên toàn thế giới, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất, đồng thời tạo gánh nặng lên hệ thống y tế. Việc thực hiện công tác phòng bệnh, đặc biệt trước thời điểm đỉnh dịch hàng năm là vô cùng cần thiết. Vậy, mùa tay chân miệng cao điểm vào tháng mấy? Mọi người cần làm gì để bảo vệ trẻ an toàn?

Tìm hiểu sơ lược về bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng (tên tiếng Anh là Hand Foot and Mouth Disease) là bệnh nhiễm trùng do virus họ Enterovirus - một chi của họ Picornaviridae gây ra, thường biểu hiện các nốt ban đỏ, mụn nước và vết loét điển hình, chủ yếu tập trung ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và bên trong miệng. Các loại Enterovirus gây ra các đợt bùng phát tay chân miệng lan rộng trên toàn thế giới có thể khác nhau tùy theo loại và khu vực.

Bệnh tay chân miệng chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi, có thời gian ủ bệnh khoảng 3 đến 6 ngày, thường tự giới hạn và hồi phục trong vòng 7–10 ngày kể từ khi bùng phát triệu chứng. Ngoài biểu hiện đặc trưng là phát ban, nổi mụn nước và loét miệng, bệnh nhân có thể xuất hiện triệu chứng sốt, khó chịu, và đau họng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người bệnh.

⇒ Tham khảo thêm: Thời gian ủ bệnh tay chân miệng bao lâu? Khi nào bệnh bắt đầu lây lan?

Trong vài thập kỷ qua, một số đợt dịch bùng phát bệnh tay chân miệng đã xảy ra trên toàn thế giới kể từ báo cáo đầu tiên ở New Zealand vào năm 1957. Từ đầu thế kỷ 21, tỷ lệ các trường hợp bệnh tay chân miệng nghiêm trọng ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tăng cao bất thường và dịch bệnh vẫn tiếp tục. Ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương thường do Enterovirus A71 (EV-A71) gây bệnh chủ yếu, trong khi ở Châu Âu và Hoa Kỳ, virus Coxsackievirus là tác nhân chính. [2]

Mùa tay chân miệng thường vào tháng mấy?

Mùa tay chân miệng có thể xảy ra quanh năm, nhưng thường bùng phát đỉnh dịch vào cuối mùa xuân và mùa thu, khoảng tháng 3 đến tháng 5 và tháng 9 đến tháng 12 mỗi năm . Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Hoa Kỳ, các đợt bùng phát bệnh tay chân miệng thường xảy ra vào mùa hè và đầu mùa thu ở Úc và Hoa Kỳ. [3]

Ở các vùng khí hậu ôn đới, các trường hợp mắc bệnh tay chân miệng có xu hướng đạt đỉnh vào mùa hè, trong khi ở các vùng có khí hậu nhiệt đới như khu vực Châu Á - Thái Bình Dương sẽ bùng phát quanh năm, đạt đỉnh vào cuối mùa xuân và mùa thu.

Các kết quả nghiên cứu diện rộng từ Trung Quốc đã chứng minh hơn 90% các trường hợp mắc bệnh tay chân miệng xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi với tỷ lệ tử vong khoảng 0,03% và các trường hợp có xu hướng xảy ra thường xuyên hơn vào cuối mùa xuân và đầu mùa hè. Một nghiên cứu từ Việt Nam cho thấy có mối liên hệ giữa sự gia tăng nhiệt độ và độ ẩm môi trường với sự gia tăng tỷ lệ mắc bệnh tay chân miệng. [4]

Sự lây lan của virus gây bệnh tay chân miệng thông qua việc tiếp xúc với virus thải ra từ đường tiêu hóa hoặc đường hô hấp trên của vật chủ bị nhiễm bệnh hoặc qua dịch tiết từ đường hô hấp và vết thương hở. Bệnh nhân có xu hướng lây nhiễm nhiều nhất trong tuần đầu tiên của bệnh, với thời gian ủ bệnh từ 3 đến 6 ngày [4]. Sau khi nhiễm bệnh, virus nhân lên ở ruột dưới, mô lymphoid hầu và lan đến các hạch bạch huyết khu vực, thậm chí có thể lây lan đến nhiều cơ quan, bao gồm hệ thần kinh trung ương, tim, gan và da.

⇒ Tham khảo thêm: Tay chân miệng lây qua đường nào? Cách phòng tránh hiệu quả

Vì sao dịch tay chân miệng dễ bùng phát vào tháng cuối mùa xuân và mùa thu?

Theo các chuyên gia y tế, biến đổi khí hậu là một trong những yếu tố quyết định quan trọng ảnh hưởng đến vòng đời và sự lây truyền của hầu hết các tác nhân truyền nhiễm, bao gồm sốt rét, tả, sốt xuất huyết, đại dịch virus Corona, đặc biệt là bệnh tay chân miệng. Ngoài vấn đề biến đổi khí hậu, các yếu tố gia tăng dân số, thay đổi về kinh tế và lối sống hành vi cũng là nguyên nhân dẫn đến dễ bùng phát bệnh và tạo thành các mùa tay chân miệng đạt đỉnh hàng năm

Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến các đợt bùng phát bệnh tay chân miệng rộng rãi có thể được phân loại thành các yếu tố tự nhiên và con người. Trong đó, yếu tố tự nhiên là các điều kiện khí tượng; yếu tố con người là mật độ dân số, tính di cư, điều kiện kinh tế xã hội và nguồn lực y tế.

1. Biến đổi khí hậu dẫn đến bùng phát bệnh tay chân miệng

Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra mối quan hệ giữa bệnh tay chân miệng và các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, lượng mưa, tốc độ gió, ánh sáng mặt trời… đều ảnh hưởng đến sự lây lan của bệnh tay chân miệng và gây ra mùa tay chân miệng.

Nhiều nghiên cứu đã phát hiện ra, biến đổi khí hậu có thể làm tăng quy mô đỉnh điểm của các đợt bùng phát Enterovirus - tác nhân chính gây bệnh tay chân miệng lên tới 40%, nhưng tác động khác nhau tùy theo địa điểm và mô hình khí hậu. [5]

Một nghiên cứu “Ảnh hưởng của các yếu tố khí hậu đến bệnh tay chân miệng: Một cách tiếp cận mô hình cộng gộp tổng quát” tại Malaysia cho ra kết quả rằng, nhiệt độ, độ ẩm và lượng mưa hàng tuần có liên quan đáng kể đến các trường hợp nhiễm tay chân miệng. Nguy cơ mắc bệnh tăng lên với phạm vi nhiệt độ từ 27 - 30°C, độ ẩm từ 70 - 85% và lượng mưa từ 5mm đến 20mm. [6]

Bên cạnh đó, nghiên cứu này cũng phát hiện ra rằng sự phân bố theo mùa của bệnh tay chân miệng ở Selangor (Malaysia) có đỉnh cao lớn trong gió mùa Tây Nam. Một đỉnh nhỏ được quan sát thấy vào cuối năm trong gió mùa Đông Bắc.

Bệnh tay chân miệng có tính bùng phát theo mùa rõ ràng, nằm trong sự giao thoa của mùa xuân và mùa hè, mùa hè và mùa thu và sự dao động theo mùa tăng lên khi vị trí tiến gần đến đường xích đạo [7]. Cuối xuân và mùa thu là thời điểm nền nhiệt có nhiều sự biến động, tiết trời trở nên nóng hơn và lượng mưa tương đối lớn, do đó bệnh tay chân miệng vốn xảy ra quanh năm thường vào mùa tay chân miệng cao điểm vào khoảng thời gian này.

2. Biến động dân số, điều kiện kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến số ca mắc bệnh tay chân miệng

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng bệnh tay chân miệng phổ biến hơn ở các khu vực phát triển kinh tế, dọc theo các con sông và tuyến đường giao thông, ở các khu vực có tính di động dân số cao và tại biên giới của nhiều thành phố hoặc quận/ huyện. Theo các chuyên gia y tế, khả năng mắc bệnh tay chân miệng còn chịu ảnh hưởng bởi điều kiện kinh tế xã hội và trình độ chăm sóc y tế - sức khỏe ở mỗi khu vực.

Giai đoạn cuối xuân và mùa thu là thời điểm trẻ em năng nổ học tập tại trường hợp, đặc biệt đều là thời điểm sau những kỳ nghỉ dài như Tết nguyên đán và nghỉ hè, lượng người di chuyển để quay lại với nhịp độ học tập, sinh sống hàng ngày cao, điều này làm tăng nguy cơ bùng phát dịch bệnh tay chân miệng.

Tình hình dịch bệnh tay chân miệng những năm gần đây

Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á đã trải qua các đợt bùng phát tay chân miệng lớn trong những năm gần đây kể từ năm 2005 [8]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm, có khoảng 50.000 - 100.000 ca bệnh tay chân miệng được báo cáo, trong đó có cả ca tử vong. Khu vực miền Nam Việt Nam bị ảnh hưởng nhiều nhất và chiếm hơn 60% số ca bệnh trên toàn quốc. Năm 2011, Việt Nam đã chứng kiến ​​sự gia tăng đáng kể về hoạt động của bệnh tay chân miệng với 112.370 ca bệnh và 169 ca tử vong được báo cáo từ tất cả 63 tỉnh/thành phố [9].

Trong lịch sử, bệnh tay chân miệng lần đầu tiên được chú ý ở Châu Á, với việc Singapore báo cáo các trường hợp vào năm 1970, tiếp theo là các đợt bùng phát đáng chú ý ở Thượng Hải vào năm 1972 và năm 1981, và một trận dịch đáng kể ở Sơn Đông vào năm 2000.

Trong khi đó, Nhật Bản - một trong những quốc gia có số ca bùng phát trên diện rộng được ghi nhận cao nhất, đã ghi nhận trường hợp đầu tiên vào năm 1960, sau đó là các đợt tái bùng phát vào các năm 1969 –1970, 1973 và 1978, cùng với một đợt bùng phát đáng kể vào năm 1982. Malaysia đã vật lộn với nhiều đợt bùng phát và dịch bệnh vào năm 1997 và Việt Nam đã chứng kiến ​​các đợt bùng phát vào năm 2005.

Trên phạm vi quốc tế, bệnh tay chân miệng đã được ghi nhận rộng rãi trên khắp các châu lục, với Châu Âu và Châu Mỹ cũng trải qua các đợt bùng phát. Bulgaria và Hungary đã chứng kiến ​​các đợt bùng phát tay chân miệng liên quan đến Enterovirus 71 (EV71) vào năm 1975 và 1978. Hà Lan đã báo cáo hai đợt bùng phát chủ yếu do EV71 vào năm 1986 và 2007.

Trong đợt bùng phát năm 1994 tại Vương quốc Anh, Coxsackievirus A16 (Cox A16) đã nổi lên như tác nhân gây bệnh chính. Những sự kiện toàn cầu này chứng minh tính phổ biến và dai dẳng của bệnh tay chân miệng như một thách thức đối với sức khỏe cộng đồng. [10]

Trong đó, bệnh tay chân miệng gia tăng mạnh các đợt bùng phát và ghi nhận nhiều trường hợp biến chứng nặng dẫn đến tử vong kể từ cuối những năm 1990.

Hướng dẫn cách phòng ngừa bệnh tay chân miệng

Phòng ngừa bệnh tay chân miệng không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe bản thân mà còn góp phần tạo nên một môi trường sống an toàn, lành mạnh cho cả cộng đồng. Duy trì thực hiện các thói quen đơn giản sau đây góp phần đẩy lùi bệnh tay chân miệng hiệu quả, bao gồm:

• Thực hành vệ sinh cá nhân đúng cách: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng dưới vòi nước sạch ít nhất 20 giây, đặc biệt trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, thay tã hoặc chăm sóc trẻ bị bệnh; Nhắc nhở và hướng dẫn trẻ không mút tay, không ngậm đồ chơi hoặc đưa các vật dụng không sạch vào miệng.
• Giữ vệ sinh môi trường sống và đồ dùng cá nhân: Thường xuyên làm sạch và khử khuẩn các vật dụng mà trẻ sử dụng hàng ngày như đồ chơi, cốc uống nước, chén bát, bàn ghế, tay nắm cửa, và các bề mặt xung quanh; Giặt sạch chăn, gối, khăn tắm và quần áo của trẻ để loại bỏ vi khuẩn và virus bám trên bề mặt.
• Đảm bảo chế độ ăn uống hợp vệ sinh: Chỉ cho trẻ ăn thức ăn đã được nấu chín kỹ và uống nước sôi để nguội. Tuyệt đối không cho trẻ ăn thực phẩm không rõ nguồn gốc hoặc chế biến không đảm bảo vệ sinh; Tránh việc mớm thức ăn hoặc dùng chung dụng cụ ăn uống với trẻ để hạn chế nguy cơ lây nhiễm virus.
• Hạn chế tiếp xúc với nguồn bệnh: Nếu trẻ trong gia đình hoặc môi trường xung quanh mắc tay chân miệng, cần thực hiện cách ly trẻ bị bệnh để tránh lây lan; Tránh đưa trẻ đến những nơi đông người hoặc khu vực có nguy cơ cao về dịch bệnh trong mùa dịch.
• Theo dõi sức khỏe và nhận biết sớm triệu chứng: Quan sát thường xuyên các dấu hiệu như phát ban mụn nước ở tay, chân, miệng; loét miệng; sốt hoặc trẻ biếng ăn; Nếu trẻ có bất kỳ biểu hiện nghi ngờ nào, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
• Lưu ý khi đi du lịch: Nếu có kế hoạch đi du lịch cùng trẻ nhỏ, phụ huynh nên tìm hiểu về bệnh tay chân miệng ở quốc gia lui tới và hạn chế đi vào những đợt bùng phát cục bộ cũng như chú ý chặt chẽ đến các biện pháp phòng ngừa được khuyến nghị.

Ngoài duy trì thực hiện các thói quen sinh hoạt lành mạnh và vệ sinh sạch sẽ, các chuyên gia khuyến cáo cần chủ động tiêm phòng vắc xin tay chân miệng để phòng ngừa nguy cơ nhiễm Enterovirus 71 (EV71) - loại virus thường gây bệnh tay chân miệng biến chứng nặng nhất, cho trẻ em và người lớn.

Vắc xin tay chân miệng thế hệ mới được nghiên cứu và sản xuất với công nghệ hiện đại bởi Công ty vắc xin và sinh học thuộc Tập đoàn Substipharm Biologics, khuyến nghị tiêm cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tuổi, mang hiệu quả bảo vệ cao đến 96,8%, duy trì miễn dịch lâu dài và tính sinh miễn dịch tốt. Vắc xin đang trong quá trình phê duyệt và sớm được Hệ thống tiêm chủng vắc xin VNVC đưa về Việt Nam, ra mắt và triển khai tiêm đầu tiên trên toàn quốc, mang đến cơ hội sớm tiếp cận với một trong những loại vắc xin mới, vắc xin quan trọng cho trẻ em Việt, giúp phòng ngừa căn bệnh cực kỳ phổ biến và nguy hiểm hàng đầu ở nhóm trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Bệnh tay chân miệng lưu hành quanh năm trên toàn thế giới, và thường vào mùa tay chân miệng với hai đỉnh dịch ở giai đoạn cuối xuân và mùa thu. Đây là thời điểm khí hậu có nhiều sự biến đổi và các hoạt động kinh tế - xã hội cũng có những chuyển biến lớn, khiến bệnh có nguy cơ lây lan cao và nhanh chóng. Việc nâng cao nhận thức phòng bệnh bằng các thói quen sinh hoạt lành mạnh và tiêm chủng vắc xin cần được ưu tiên hàng đầu, nhằm đảm bảo sức khỏe cho bản thân và cộng đồng.