Phân biệt bại não và bại liệt như thế nào? Dấu hiệu dễ xác định
14:15 31/10/2025
Quản lý Y khoa vùng 3 miền Trung - Tây Nguyên
Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Bệnh bại não và bại liệt có thể gây ra các vấn đề về hệ thần kinh, thậm chí biến chứng nguy hiểm, nghiêm trọng nhất là dẫn đến nguy cơ liệt một phần hoặc vĩnh viễn ở người bệnh.
|
BS Lê Thị Minh Nguyệt - Quản lý Y khoa vùng 3 miền Trung - Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết: “Bại não là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra khuyết tật mãn tính ở trẻ em, với tỷ lệ mắc bệnh khoảng 1 đến 3 trên 1000 ca sơ sinh . Tuy nhiên, ở những trẻ sinh non hoặc nhẹ cân, tỷ lệ mắc bệnh sẽ tăng lên khoảng 90 trên 1000 ca sơ sinh. Trong khi đó, bại liệt cũng là bệnh truyền nhiễm ảnh hưởng đến trẻ nhỏ dưới 5 tuổi, cứ 200 ca nhiễm thì sẽ có một trường hợp liệt không hồi phục. Trong số những người bị liệt, khoảng 5 -10% sẽ tử vong khi cơ hô hấp bị ngưng hoạt động”. |
Phân biệt bại não và bại liệt chính xác
Bệnh bại não và bại liệt là hai tình trạng bệnh lý gây ra các vấn đề ở hệ thần kinh trung ương, nhưng bản chất và đặc điểm của bệnh hoàn toàn khác nhau, cụ thể như sau:
Bệnh bại liệt
Bệnh bại liệt do poliovirus thuộc họ enterovirus gây ra, thường lây lan thông qua đường phân - miệng hoặc qua nước/ thực phẩm bị ô nhiễm. Điều này giải nghĩa cho các trường hợp bại liệt thường xuất hiện ở những khu vực thiếu nước sạch và điều kiện vệ sinh, cũng như những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp.
Thống kê cho thấy, khoảng 9 trong 10 người mắc bệnh bại liệt sẽ biểu hiện triệu chứng nhẹ hoặc không có triệu chứng, nhưng thời gian ủ bệnh có thể kéo dài hơn 1 tháng khiến bệnh dễ lây lan. Nếu có xuất hiện triệu chứng, người bệnh thường sẽ biểu hiện sốt, cứng cổ, mệt mỏi, đau đầu, nôn mửa và đau nhức.
Khoảng 3 trong số 100 người nhiễm bệnh có thể gây viêm màng não. Cứ khoảng 10 người mắc bệnh thì có khoảng 3 người khỏi bệnh nhưng rồi lại tái phát sau nhiều năm (thường từ 10 - 40 năm sau khi nhiễm bệnh).
Bất kỳ ai chưa được tiêm vắc xin đều có thể mắc và lây truyền virus bại liệt, phổ biến nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi. Không có cách nào có thể chữa khỏi hoàn toàn bệnh, chỉ có thể phòng ngừa bằng vắc xin bại liệt. Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) cho biết, việc tiêm chủng đã làm giảm 99% tỷ lệ mắc bệnh bại liệt, cứu sống hơn 1,5 triệu người mỗi năm. (1)
Bệnh bại não
Bại não là là tình trạng não phát triển bất thường hoặc tổn thương ở não đang phát triển xuất hiện ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ, gây ra hiện tượng thay đổi trong quá trình phát triển của não, làm gián đoạn khả năng kiểm soát vận động, duy trì tư thế và thăng bằng của trẻ, thậm chí có thể ảnh hưởng vĩnh viễn đến khả năng vận động của cơ thể sau này.
Các triệu chứng của bệnh bại não biểu hiện theo nhiều mức độ khác nhau, bao gồm thiếu sự phối hợp cơ khi thực hiện các chuyển động, cơ cứng hoặc căng, phản xạ quá mức, yếu ở một hoặc nhiều chi khác nhau, dáng đi bất thường, run hoặc các cử động không tự chủ…
Ngoài ra, những người bị bại não còn gặp khó khăn về trí tuệ hoặc học tập, động kinh, chậm tăng trưởng và phát triển, vấn đề về cột sống (bao gồm vẹo cột sống), viêm xương khớp, vấn đề về thính giác và thị giác, tiểu tiện không tự chủ... (2)
Bại liệt và bại não đều là những tình trạng liên quan đến hệ thần kinh trung ương, nhưng thực tế đây là hai bệnh xuất phát nguyên nhân khác nhau và đặc điểm bệnh lý riêng biệt, cụ thể như sau:
| Bại liệt | Bại não | |
| Bản chất | Bệnh truyền nhiễm cấp tính, khởi phát đột ngột do virus gây ra | Tình trạng mất khả năng vận động một phần hoặc toàn bộ cơ thể |
| Nguyên nhân | Do virus bại liệt (poliovirus) xâm nhập vào cơ thể và tấn công hệ thần kinh |
Do sự phát triển bất thường của não bộ hoặc các phần não kiểm soát sự cân bằng, vận động và tư thế, có thể do thiếu oxy bào thai trong quá trình sinh nở, chấn thương đầu, viêm màng não, hoặc một số trường hợp không rõ nguyên nhân |
| Khả năng lây truyền | Khả năng lây truyền cao, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ không được tiêm phòng hoặc sống trong điều kiện thiếu vệ sinh | Không phải là bệnh truyền nhiễm nên không có khả năng lây truyền |
| Yếu tố nguy cơ | Không được tiêm chủng, , đi du lịch đến những nơi có dịch bại liệt, sống chung với người bị nhiễm bệnh bại liệt, suy giảm miễn dịch và đang mang thai. | Trẻ sinh non, nhẹ cân, sinh đa thai, vàng da, sinh khó, nhiễm trùng ở mẹ lúc mang thai, mẹ sử dụng các chất kích thích khi mang thai… |
| Biểu hiện vận động | Yếu hoặc liệt cơ, thường ở chi dưới | Rối loạn chức năng vận động như co cứng, run, mất thăng bằng |
| Ảnh hưởng trí tuệ | Thường không ảnh hưởng đến trí tuệ | Nguy cơ đi kèm theo chậm phát triển trí tuệ |
| Triệu chứng chính | Một số người có các triệu chứng giống cúm như sốt cao, mệt mỏi cực độ, đau đầu, buồn nôn, cứng cổ và đau cơ.
Một số ít trường hợp tiến triển thành các biến chứng rất nghiêm trọng như viêm tinh hoàn, viêm màng não, viêm tụy cấp tính, liệt… |
Tê hoặc đau ở các cơ bị ảnh hưởng, yếu cơ, các dấu hiệu mất cơ rõ ràng (teo cơ), cứng cơ và co thắt hoặc co giật không tự chủ. |
| Biến chứng | Liệt vĩnh viễn, co cơ gây biến dạng xương và khớp, đau mãn tính và hội chứng sau bại liệt. | Viêm phổi, cong vẹo cột sống, cứng khớp, tiêu tiểu không tự chủ, rối loạn chức năng bàng quang, khó nuốt…. |
| Phương pháp điều trị |
Không có cách chữa khỏi bệnh bại liệt, và việc điều trị tập trung vào chăm sóc hỗ trợ để kiểm soát các triệu chứng, giảm nguy cơ mắc các vấn đề lâu dài và giúp cơ thể chống lại bệnh nhiễm trùng. Các phương pháp điều trị bao gồm nghỉ ngơi trên giường, thuốc giảm đau cơ và co thắt, và hỗ trợ hô hấp cho những người có vấn đề về hô hấp. Việc quản lý lâu dài có thể bao gồm vật lý trị liệu, trị liệu nghề nghiệp, phẫu thuật và sử dụng các thiết bị như nẹp và niềng để giải quyết tình trạng yếu cơ và liệt cơ |
Các phương pháp điều trị bệnh bại não bao gồm phục hồi chức năng vận động như làm bớt co cứng, rối loạn trương lực cơ, luyện tập điều khiển tự chủ, điều trị các rối loạn thính giác, thị giác, rối loạn ngôn ngữ, rối loạn nuốt, trí tuệ… Nguyên tắc khi điều trị bại não là cần thực hiện sớm và toàn diện với sự tham gia tích cực của người thân để quá trình điều trị được diễn ra liên tục, suôn sẻ, mang lại kết quả khả quan và tỷ lệ thành công được nâng cao. |
| Phòng ngừa |
Chủ động tiêm chủng dự phòng là cách ngăn ngừa bệnh bại liệt hiệu quả nhất. Hiện tại có các loại vắc xin kết hợp phòng bại liệt với các bệnh lý nguy hiểm khác như bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B, viêm màng não mủ do Hib. Vắc xin được chỉ định tiêm sớm cho trẻ từ 6 tháng tuổi, góp phần sản sinh kháng thể bảo vệ cho trẻ ngay trong năm tháng đầu đời. Bên cạnh tiêm vắc xin đầy đủ, Bộ Y tế cũng khuyến cáo người dân cần thực hiện tốt các biện pháp phòng, chống bại liệt khác, bao gồm:
|
Phòng ngừa bệnh bại não là quá trình phức tạp do bệnh bắt nguồn từ những tổn thương não bộ xảy ra trước, trong hoặc sau thai kỳ. Tuy không thể ngăn ngừa tuyệt đối, nhưng có nhiều biện pháp để phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh:
|
Nhìn chung, phân biệt bại não và bại liệt giúp hỗ trợ quá trình chẩn đoán sớm và chính xác, góp phần đưa ra các phương án điều trị phù hợp và tỷ lệ phục hồi cao. Dù cả hai bệnh lý đều ảnh hưởng đến khả năng vận động của người bệnh nhưng nguyên nhân, tiến triển và mức độ nguy hiểm khác nhau, cần được nhận biết rõ ràng.
- The deadly virus that causes paralysis in children. (2024). Unicef.org. https://www.unicef.org/eca/stories/deadly-virus-causes-paralysis-children
- Cerebral Palsy. (2025). National Institute of Neurological Disorders and Stroke. https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/cerebral-palsy
BÀI VIẾT CÙNG CHỦ ĐỀ
Hội chứng sau bại liệt gây ra hậu quả tai hại gì?
Hội chứng sau bại liệt là biến chứng muộn, xảy ra nhiều năm sau khi đã hồi phục bại liệt cấp tính, gây yếu cơ tiến triển,...
Phụ nữ bị bại liệt có sinh được không? Có di truyền sang con?
Bại liệt từng là nỗi ám ảnh bệnh tật toàn cầu trước khi vắc xin phòng ngừa được sử dụng rộng rãi. Đối với nữ giới sống...
Người lớn có cần tiêm bại liệt không? Ai không cần tiêm?
Mặc dù hiện nay bệnh bại liệt đã được kiểm soát và thanh toán ở nhiều quốc gia nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng. Tuy nhiên,...
Tìm hiểu về sốt bại liệt
Sốt bại liệt là dấu hiệu sớm của bệnh bại liệt, một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có thể gây liệt mềm vĩnh viễn ở trẻ nhỏ....
Lưu ý cho cha mẹ: Tiêm thừa mũi bại liệt có sao không?
Kể từ khi có vắc xin, tiêm chủng đã thành công ngăn ngừa sự lây lan của bệnh bại liệt và gần như xóa sổ căn bệnh...
Bị cảm cúm đau nhức toàn thân người: Nguyên nhân và cách xử lý
Cảm và cúm là những bệnh đường hô hấp thường gặp, đặc biệt là trong giai đoạn giao mùa. Bệnh nhân cảm, cúm thường có các triệu...
