Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em: Nguyên nhân, điều trị, phòng ngừa

Sốt xuất huyết là căn bệnh nguy hiểm, đặc biệt nguy hiểm với trẻ em, điển hình bởi tình trạng sốt cao đột ngột, xuất huyết ồ ạt, có thể dẫn đến sốc, giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn đông máu, suy đa tạng…, thậm chí tử vong. Ở giai đoạn khởi phát, triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em có thể bị nhầm lẫn với các bệnh như thương hàn, sốt rét, sốt phát ban…, cản trở chẩn đoán, khiến trẻ chậm trễ trong việc điều trị, đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí tính mạng.

Sốt xuất huyết ở trẻ em là gì?

Sốt xuất huyết ở trẻ em là bệnh truyền nhiễm cấp tính, do virus Dengue gây ra. Virus lây truyền sang người do vật chủ trung gian là muỗi vằn. Khi người bị muỗi đốt, virus sẽ lây truyền sang người và thâm nhập vào máu. Ngược lại, nếu người bị muỗi đốt đã có sẵn virus Dengue do nhiễm trước đó, virus sẽ truyền sang muỗi.

Có thể nói, sốt xuất huyết đã trở thành mối quan ngại lớn với sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới trong những năm gần đây. Trên thế giới, có khoảng 2,5 tỷ người hiện đang sống trong vùng có dịch bệnh sốt xuất huyết lưu hành. Sự lan tràn về mặt địa lý của muỗi và virus tăng cao tỷ lệ bệnh trong vòng 25 năm qua, cũng như khả năng xuất hiện dịch do nhiều chủng huyết thanh khác nhau ở các đô thị vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.

So với người lớn, những người trưởng thành khỏe mạnh, trẻ em lại là đối tượng dễ mắc bệnh sốt xuất huyết hơn do bản tính hiếu động, có xu hướng chơi ngoài trời, những chỗ tối nên dễ bị muỗi tấn công. Mặt khác, trẻ ra nhiều mồ hôi khi chơi đùa khiến muỗi dễ phát hiện và đốt trẻ hơn. Khác với người lớn, trẻ nhỏ cũng không tự ý thức về việc phòng ngừa sự tấn công của muỗi. Sức đề kháng của trẻ nhỏ cũng yếu hơn ngươi người trưởng thành, nên dễ mắc bệnh và khi bệnh thường diễn biến nặng hơn.

Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em có thể nhận biết

Ở trẻ em, trong từng giai đoạn cụ thể, bệnh sốt xuất huyết sẽ có những dấu hiệu đặc trưng nhất định.

1. Dấu hiệu sốt xuất huyết trẻ em ở giai đoạn sốt

Giai đoạn đầu tiên khi bệnh sốt xuất huyết bắt đầu khởi phát, trẻ sẽ gặp hiện tượng trán nóng ran, sốt cao từ 39 – 40 độ C trong 2 – 5 ngày đầu.

Ngoài ra, một số dấu hiệu sốt xuất huyết ở trẻ em khác mà phụ huynh cần lưu ý như:

• Sốt cao không thuyên giảm dù được chườm mát và uống thuốc hạ sốt;
• Đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, chán ăn, hắt hơi, sổ mũi;
• Xuất huyết dưới da: chảy máu mũi, phát ban, chảy máu chân răng, nổi phát ban, nổi mẩn trên da.

Khi bệnh sốt xuất huyết bắt đầu khởi phát, trẻ sốt cao từ 39 – 40 độ C trong 2 – 5 ngày đầu.

2. Biểu hiện sốt xuất huyết ở trẻ giai đoạn xuất huyết

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời ở giai đoạn đầu của bệnh, sốt xuất huyết có thể khiến trẻ nguy kịch. Từ ngày thứ 3 đến thứ 7 của bệnh được xem là giai đoạn nguy hiểm. Trẻ lúc này có thể đã hạ sốt, tuy nhiên bắt đầu có dấu hiệu tăng tính thấm thành mạch gây biểu hiện thoát huyết tương.

Các biểu hiện sốc khi thoát huyết tương bao gồm: Bứt rứt, vật vã, lờ đờ, mệt mỏi, da lạnh ẩm, đầu chi lạnh, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt hoặc huyết áp tâm trương tăng/ tâm thu giảm, tụt huyết áp hoặc không đo được huyết áp người bệnh, ít đi tiểu, xuất huyết nhiều dưới da hoặc xuất huyết nội tạng, đau bụng, hay khát nước, chướng bụng do thoát huyết tương.

Một số biểu hiện nghiêm trọng khác của bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em như: sưng đau gan, tràn dịch màng bụng, màng phổi hay mô kẽ, nề mi mắt.

3. Nhận biết sốt xuất huyết ở trẻ em giai đoạn hồi phục

Sau khi vượt qua giai đoạn nguy hiểm nhờ điều trị kịp thời, đúng cách ở trẻ bị sốt xuất huyết bắt đầu có những dấu hiệu phục hồi. Cơ thể trẻ dần bình phục, sức khỏe được cải thiện với những tín hiệu đáng mừng như đi tiểu nhiều hơn, có cảm giác thèm ăn, huyết áp ổn định hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Dấu hiệu sốt xuất huyết ở trẻ dưới 1 tuổi

Thời gian ủ bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Thời gian ủ bệnh của sốt xuất huyết thường kéo dài trong khoảng 4 - 5 ngày kể từ sau khi bị muỗi đốt. Sau đó, bệnh nhi khởi phát bệnh với các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau đầu, đau cơ, đau khớp, da xung huyết... Ở trẻ nhũ nhi có thể kèm ho, sổ mũi, tiêu chảy... Khoảng từ 7 – 10 ngày sau các triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ sẽ giảm dần. Ba mẹ cần lưu ý phân biệt thời gian ủ bệnh của sốt xuất huyết và bệnh sốt rét. Khác với sốt xuất huyết, triệu chứng sốt rét sẽ xuất hiện sau 10 - 15 ngày kể từ khi bị muỗi đốt.

Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết ở trẻ

Virus Dengue là nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, bao gồm 4 tuýp huyết thanh, lần lượt là: DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Bệnh nhân nhiễm tuýp huyết thanh virus Dengue nào, chỉ có khả năng tạo miễn dịch với chính chủng virus đó. Điều này có nghĩa là, người đã từng mắc sốt xuất huyết do virus Dengue vẫn có khả năng mắc bệnh nhiều hơn một lần trong đời.

Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ người nhiễm virus Dengue do muỗi đốt gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Sốt xuất huyết hiện đã trở thành đại dịch trên 100 quốc gia tại Châu Phi, Châu Mỹ, khu vực phía Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Trong đó, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương là hai khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Trước năm 1970, chỉ có 9 quốc gia có virus Dengue lưu hành.

Đến năm 1995, con số này đã tăng lên gấp 4 lần. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính mỗi năm có khoảng 50 – 100 triệu người mắc bệnh sốt xuất huyết.

Chẩn đoán sốt xuất huyết ở trẻ em

Để chẩn đoán sốt xuất huyết ở trẻ em, bên cạnh các triệu chứng lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhi thực hiện thêm một số xét nghiệm để chẩn đoán xác định.

Xét nghiệm kháng nguyên Dengue NS1: Xét kháng nhằm phát hiện kháng nguyên của virus Dengue. Nếu kết quả xét nghiệm dương tính, chứng minh bệnh nhi nhiễm sốt xuất huyết và ngược lại. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân mắc bệnh trên 3 ngày kết quả xét nghiệm có khả năng âm tính. Nguyên nhân của tình trạng này là do suy giảm nồng độ kháng nguyên virus trong máu từ cuối ngày thứ 3 trở đi.

Xét nghiệm kháng thể IgM: Thường là xét nghiệm giúp xác định sự có mặt của kháng thể chống lại virus trong giai đoạn bệnh cấp tính. Kháng thể IgM thường xuất hiện trong cơ thể người bệnh từ 4 - 5 ngày sau sốt. Mỗi người bệnh khác nhau có mức độ sản xuất kháng thể khác nhau.

Xét nghiệm kháng thể IgG: Kháng thể IgG thường xuất hiện trong khoảng 10 - 14 ngày và tồn tại nhiều năm sau đó với các trường hợp sốt xuất huyết nguyên phát. Đối với trường hợp sốt xuất huyết thứ phát, IgG có sẵn trong máu và tăng lên sau 1 - 2 ngày.

Trẻ bị sốt xuất huyết có nguy hiểm không?

Không chỉ gây sốt cao triền miên trong nhiều ngày, sốt xuất huyết còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như suy tim, sốc do mất máu, xuất huyết não, tràn dịch màng phổi... có thể khiến người bệnh tử vong nhanh.

Để tránh nguy cơ trở nặng và những biến chứng của bệnh sốt xuất huyết, chuyên gia khuyên phụ huynh cần lưu ý khi trẻ sốt cao liên tục từ 3 ngày trở lên cần được đưa đến các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Không tự ý mua thuốc điều trị, cần tuân thủ lịch tái khám, không chủ quan khi thấy trẻ bớt sốt bởi trẻ có thể đột ngột trở nặng vào ngày thứ 3 cho đến ngày thứ 7 của bệnh. Sốt xuất huyết nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời hầu hết sẽ diễn tiến thuận lợi, ít trường hợp biến chứng, tử vong.

Sốt xuất huyết còn mang lại nhiều gánh nặng kinh tế cho cộng đồng. Khi mắc sốt xuất huyết, trẻ phải nghỉ học, ba mẹ, người chăm sóc phải nghỉ làm để lo cho trẻ. Chi phí điều trị không hề nhỏ, gây tốn kém tài chính và gây ra các gánh nặng kinh tế cho gia đình, xã hội và hệ thống y tê quốc gia.

Biến chứng sốt xuất huyết ở trẻ em

Sốt xuất huyết có thể gây những biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng của trẻ nhỏ:

• Thoát huyết tương nặng làm giảm khối lượng tuần hoàn dẫn đến sốc sốt xuất huyết;
• Xuất huyết nặng;
• Chảy máu cam nặng, xuất huyết trong cơ và phần mềm, xuất huyết đường tiêu hóa và nội tạng. Xuất huyết nặng có thể dẫn đến đông máu rải rác lòng mạch;
• Xuất huyết nặng cũng có thể xảy ra ở người bệnh dùng các thuốc như aspirin, ibuprofen để hạ sốt hoặc dùng corticoid, người có tiền sử loét dạ dày, tá tràng hoặc viêm gan mạn;
• Suy tạng nặng;
• Suy gan cấp, men gan AST, ALT ≥ 1000 U/L;
• Suy thận cấp;
• Rối loạn tri giác (sốt xuất huyết thể não);
• Viêm cơ tim, suy tim.

Cách điều trị sốt xuất huyết ở trẻ em

Sốt xuất huyết hiện vẫn chưa có thuốc đặc trị. Phương pháp điều trị sốt xuất huyết ở trẻ chủ yếu tập trung vào việc điều trị triệu chứng như hạ sốt, bù nước, truyền dịch… Đối với trẻ nhỏ dưới 1 tuổi khi mắc sốt xuất huyết rất dễ diễn tiến nặng và nguy kịch do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Do đó, phụ huynh tuyệt đối không điều trị bệnh tại nhà cho trẻ nhỏ dưới 1 tuổi, cần phải đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ thăm khám và chỉ định phương pháp điều trị.

Tùy vào triệu chứng mà trẻ gặp phải khi mắc bệnh sốt xuất huyết mà các bác sĩ sẽ có những chỉ định điều trị riêng. Một số trường hợp nhẹ có thể được chỉ định điều trị ngoại trú dưới sự hướng dẫn và theo dõi chặt chẽ của các bác sĩ. Tuy nhiên đa số các trường hợp trẻ mắc sốt xuất huyết cần nhập viện và điều trị kịp thời.

Các trường hợp nhẹ được chỉ định điều trị ngoại trú, phụ huynh có thể thực hiện các biện pháp:

• Uống thuốc hạ sốt có thành phần paracetamol đơn chất nếu trẻ sốt trên 38,5 độ C;
• Nếu trẻ sốt cao không thuyên giảm, phụ huynh kết hợp cho trẻ uống paracetamol và lau người bằng nước ấm, mặc quần áo thoáng mát;
• Bù nước và chất điện giải bằng đường uống với nước sôi để nguội, nước cháo loãng, nước trái cây;
• Thường xuyên kiểm tra nhiệt độ và tình trạng của trẻ;
• Báo ngay cho bác sĩ nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu bất thường hoặc sốt cao liên tục không hạ.

Cách chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết

1. Những việc nên làm khi chăm sóc trẻ bị sốt xuất huyết

1.1. Hạ sốt đúng cách

Trước hết, người chăm sóc cần theo dõi sát sao các triệu chứng của trẻ. Sốt cao liên tục, thường kèm theo đau đầu, đau sau hốc mắt, đau cơ và khớp, cũng như phát ban trên da. Quan trọng là phải đo nhiệt độ thường xuyên để kiểm soát cơn sốt, sử dụng thuốc hạ sốt an toàn như paracetamol theo chỉ định của bác sĩ. Tránh dùng aspirin hoặc ibuprofen, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.

Khi trẻ sốt trên 38,5 độ C, phụ huynh cần cho trẻ uống thuốc hạ sốt Paracetamol (liều chỉ định 10 – 15mg/kg). Tiếp tục cho trẻ uống sau 4 - 6 giờ nếu trẻ vẫn còn sốt.

Bên cạnh dùng thuốc, phụ huynh kết hợp chườm ấm tại các vị trí như trán, nách, bẹn. Điều này giúp trẻ tránh được tình trạng sốt cao gây co giật vô cùng nguy hiểm.

1.2. Chế độ dinh dưỡng hợp lý

Khi trẻ bị sốt xuất huyết, cơ thể thường rất mệt mỏi dẫn đến chán ăn. Do đó, phụ huynh nên cho trẻ ăn những món ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa, kết hợp cùng những món ăn con thích nhưng vẫn đảm bảo bổ sung đầy đủ hàm lượng dinh dưỡng cần thiết. Có thể chia nhỏ bữa ăn để trẻ dễ ăn hơn.

Cho trẻ ăn những món ăn mềm, lỏng, dễ tiêu hóa, kết hợp cùng những món ăn con thích

1.3. Bổ sung nước

Bên cạnh đó, việc cung cấp đủ nước cho trẻ là rất quan trọng. Sốt cao và nôn mửa có thể dẫn đến mất nước nhanh chóng. Bù nước bằng dung dịch điện giải oresol, nước trái cây và cháo loãng giúp duy trì cân bằng điện giải. Nước dừa và nước ép cam cũng là lựa chọn tốt giúp cung cấp vitamin cần thiết.

1.4. Nghỉ ngơi đầy đủ

Ngoài ra, nghỉ ngơi đầy đủ là cần thiết để cơ thể trẻ có thời gian hồi phục. Tạo không gian thoáng mát, thoải mái để giúp trẻ cảm thấy dễ chịu, nhưng cần lưu ý không để trẻ nằm quá lạnh, tốt nhất là sử dụng quạt nhẹ nhàng thay vì điều hòa ở nhiệt độ quá thấp.

1.5. Quan sát dấu hiệu biến chứng

Quan sát dấu hiệu xuất huyết là bước không thể thiếu. Nếu nhận thấy tình trạng chảy máu bất thường ở mũi, nướu, hoặc xuất hiện vết bầm tím không rõ nguyên nhân, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức. Đây có thể là dấu hiệu của giai đoạn nặng hơn của bệnh.

1.6. Đưa trẻ thăm khám theo khuyến cáo

Tthường xuyên theo dõi tình trạng sức khỏe tổng quát của trẻ và đưa trẻ đi khám theo lịch hẹn của bác sĩ để đánh giá chính xác sự tiến triển của bệnh. Không nên tự ý ngưng điều trị nếu không có sự đồng ý của chuyên gia y tế.

2. Những việc không nên làm

Trong quá trình chăm sóc trẻ sốt xuất huyết tại nhà, phụ huynh không tùy tiện cho trẻ sử dụng thuốc Aspirin hay Ibuprofen khi chưa có chỉ định của bác sĩ vì có thể gây xuất huyết dạ dày; không cạo gió; không cho trẻ ăn những loại thực phẩm có màu đen / đỏ để phân biệt với triệu chứng xuất huyết tiêu hóa; không tùy tiện truyền dịch cho trẻ tại nhà.

Không chủ quan bỏ qua các dấu hiệu nghi ngờ như chảy máu mũi, lợi, đau bụng dữ dội hoặc thay đổi ý thức. Đây có thể là dấu hiệu của biến chứng nghiêm trọng, cần can thiệp y tế ngay lập tức. Mất nước là vấn đề lớn trong sốt xuất huyết, không bù nước kịp thời có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như sốc hoặc suy thận.

Ngay cả khi thấy trẻ có vẻ khá hơn, vẫn phải tuân thủ theo các hướng dẫn và lịch khám của bác sĩ để đảm bảo bệnh không chuyển biến xấu. Không để trẻ hoạt động quá sức, nghỉ ngơi là quan trọng trong quá trình hồi phục, để trẻ hoạt động mạnh có thể làm giảm khả năng hồi phục và tăng nguy cơ biến chứng. Không để trẻ nằm lạnh hoặc mặc quá nhiều lớp áo, duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định là cần thiết, tránh để trẻ nằm trong phòng quá lạnh hoặc mặc quá nhiều lớp áo có thể gây rối loạn nhiệt độ cơ thể.

Ngoài ra, tuyệt đối không áp dụng các phương pháp dân gian không được khuyến cáo bởi các chuyên gia y tế, vì điều này có thể làm tình trạng nặng thêm.

Cách phòng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Để phòng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, người dân cần diệt muỗi, lăng quăng và phòng tránh muỗi đốt và tiêm vắc xin phòng bệnh.

Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi bằng cách đậy kín các dụng cụ chứa nước để muỗi không thể vào đẻ trứng. Thả cá vào các dụng cụ chứa nước lớn để diệt lăng quăng. Thường xuyên lau rửa dụng cụ chứa nước hàng tuần. Thu gom và thiêu hủy các vật dụng phế thải trong và xung quanh nhà, dọn vệ sinh môi trường, lật úp các dụng cụ chứa nước khi không dùng đến. Thường xuyên thay nước bình hoa.

Phòng chống muỗi đốt bằng việc mặc quần áo dài tay. Ngủ màn kể cả ban ngày. Dùng bình xịt diệt muỗi, kem chống muỗi, vợt điện diệt muỗi. Dùng rèm che, màn tẩm hóa chất diệt muỗi. Để trẻ sốt xuất huyết nằm trong màn tránh muỗi đốt, tránh lây lan bệnh cho người khác.

Vắc xin sốt xuất huyết (Qdenga) là vắc xin do hãng dược Takeda phát triển và sản xuất tại Đức. Qdenga là vắc xin tứ giá cho thấy có hiệu lực tốt chống lại cả 4 tuýp virus Dengue. Vắc xin được chỉ định cho trẻ từ 4 tuổi và người lớn, với lịch tiêm gồm 2 mũi cách nhau 3 tháng, không yêu cầu xét nghiệm sàng lọc sốt xuất huyết trước khi tiêm vắc xin.

Dữ liệu từ các thử nghiệm lâm sàng cho thấy Qdenga có khả năng dung nạp tốt, không ghi nhận vấn đề nghiêm trọng nào về tính an toàn. Tỷ lệ tác dụng phụ sau tiêm ở nhóm sử dụng Qdenga tương đương với nhóm dùng giả dược. Tính đến tháng 8/2024, Qdenga đã được cấp phép sử dụng cho người dân tại hơn 40 quốc gia trên toàn thế giới.

Hiệu lực bảo vệ của vắc xin trước bệnh sốt xuất huyết sau khi tiêm chủng 2 mũi là 80,2% (tại thời điểm 12 tháng) và 61,2% (khi theo dõi 4,5 năm, bất kể tình trạng huyết thanh ban đầu âm tính/dương tính ). Sau khi hoàn thành 2 mũi tiêm, vắc xin còn giúp đối được tiêm phòng tránh nguy cơ nhập viện do sốt xuất huyết với hiệu quả lên đến 90,4%.

⇒ Tham khảo thêm: Hình ảnh bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em diễn tiến qua từng giai đoạn

Sốt xuất huyết ở trẻ em là căn bệnh nguy hiểm, dễ diễn tiến nặng. Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em thường dễ bị lầm tưởng với nhiều căn bệnh nhiễm trùng khác, dẫn đến chậm trễ trong việc điều trị. Người dân, nhất là những gia đình có trẻ nhỏ cần nâng cao ý thức phòng bệnh sốt xuất huyết và cả những căn bệnh truyền nhiễm thường gặp có thể phòng ngừa bằng vắc xin.