Sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong? Nguyên nhân là gì?

Sốt xuất huyết là bệnh véc tơ truyền có tốc độ lây lan nhanh nhất thế giới. Ước tính có khoảng 100 triệu ca mắc mới xảy ra ở hơn 125 quốc gia mỗi năm. Bệnh trải qua nhiều giai đoạn với những triệu chứng và dấu hiệu riêng. Trong đó, có giai đoạn các triệu chứng lâm sàng bỗng thoái lui, giảm dần nhưng sau đó chuyển biến xấu đột ngột, dẫn đến tử vong. Trước thực trạng này, nhiều người dân đặt ra vấn đề sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong? Nguyên nhân gây ra hiện tượng này là do đâu? Cùng chuyên gia VNVC tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

Tỷ lệ tử vong sốt xuất huyết

Theo tài liệu báo cáo “Dấu mốc toàn cầu: Năm 2023 đánh dấu năm tồi tệ nhất về số ca mắc sốt xuất huyết với hàng triệu ca nhiễm và hàng nghìn ca tử vong được báo cáo” do ông Najmul Haider - nhà dịch tễ học và nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng và các cộng tác thực hiện với cơ sở dữ liệu là số ca mắc và tử vong do sốt xuất huyết được các quốc gia báo cáo cho Tổ chức Y tế Thế giới và các văn phòng khu vực của Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2023, cột mốc toàn cầu đầu tiên đạt được là 6,5 triệu ca mắc và >6.800 ca tử vong. Theo đó, tỷ lệ tử vong của sốt xuất huyết rơi vào khoảng trên 0,1%. (4)

Sốt xuất huyết là căn bệnh do muỗi truyền, phổ biến ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới như Đông Nam Á, các đảo Tây Thái Bình Dương, Châu Mỹ Latinh và Châu Phi, gây ra hàng triệu ca nhiễm mỗi năm. Tuy nhiên, do biến đổi khí hậu và đô thị hóa, sốt xuất huyết đang có xu hướng lan sang cả các khu vực mới, bao gồm bùng phát cục bộ ở châu Âu và các vùng phía Nam Hoa Kỳ.

Biến đổi khí hậu được dự đoán sẽ làm trầm trọng thêm vấn đề và làm tăng dân số đối diện với nguy cơ nhiễm sốt xuất huyết lên 6,1 tỷ người (5) vào năm 2080 (khoảng 60% dân số thế giới). Sự nóng lên toàn cầu, dự đoán sẽ làm tăng nhiệt độ Trái đất thêm 2,5 - 2,9 độ C, gây ra sự mở rộng các khu vực lưu hành hiện tại và các khu vực có nguy cơ, dẫn đến sự lây lan nhanh chóng của các vật chủ trung gian và mở rộng tất cả các bệnh nhiễm trùng khác như arbovirus, chẳng hạn như chikungunya, Zika và sốt vàng.

Hơn nữa, các nghiên cứu đã chỉ ra, virus gây bệnh sốt xuất huyết có thể đột biến gen để duy trì tỷ lệ lây truyền ở nhiệt độ thấp hơn, tạo ra “mối nguy” cho sức khỏe nhân loại. Đặc biệt là tình trạng sốt xuất huyết trở nặng, nhiều biến chứng và tử vong cũng đang dần tăng lên.

1. Số người chết vì sốt xuất huyết trên thế giới

Trong 50 năm qua, tỷ lệ mắc sốt xuất huyết đã tăng đáng kể, các trường hợp nghiêm trọng đã tăng gấp 8 lần trong 2 thập kỷ qua, với dịch bệnh được báo cáo lớn nhất trong lịch sử xảy ra trong năm 2019, với hơn 36.000 ca tử vong được ghi nhận. Đồng thời, các trường hợp nghiêm trọng xảy ra ở khoảng 500.000 người mỗi năm, với tỷ lệ tử vong là 10% ở những bệnh nhân nhập viện. Tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết có thể thay đổi tùy theo từng quốc gia và có thể thay đổi từ 1 - 15%.

Trong năm 2024, kể từ đầu năm đã ghi nhận hơn 14 triệu ca sốt xuất huyết và hơn 10.000 ca tử vong liên quan đến sốt xuất huyết đã được báo cáo trên toàn cầu (6).

Hầu hết các ca trên toàn quốc được báo cáo từ khu vực WHO PAHO. Khu vực này đã báo cáo hơn 12 triệu ca vào năm 2024, 53% trong số đó được xác nhận trong phòng thí nghiệm và hơn 7.000 ca tử vong. Brazil đã báo cáo nhiều ca nhất vào năm 2024 (hơn 9,8 triệu) tiếp theo là Argentina, Mexico, Colombia và Paraguay, tính đến tháng 11 năm 2024. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cho biết tính tới tuần đầu tiên của tháng 7, số ca mắc sốt xuất huyết đã tăng 232% so với cùng kỳ năm trước.

2. Tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết ở Việt Nam

Tại Việt Nam, sốt xuất huyết là căn bệnh phổ biến, lưu hành quanh năm, trung bình khoảng 100.000 ca mắc bệnh phải nhập viện mỗi năm với gần 100 ca tử vong được ghi nhận. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hầu hết các trường hợp mắc và tử vong đều xảy ra ở miền trung và miền Nam Việt Nam.

Mặc dù đã thành công trong việc kiểm soát tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết, giảm tỷ lệ xuống dưới 1/1.000 ca (từ năm 2005), nhưng sốt ca nhiễm bệnh và tử vong vẫn còn cao. Từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2024, Việt Nam đã ghi nhận hơn 114.000 ca bệnh sốt xuất huyết, trong đó có 18 ca tử vong. Các chuyên gia y tế cảnh báo về diễn biến phức tạp, khó lường cũng như phạm vi lưu hành đang mở rộng do đô thị hóa, tạo ra thách thức lớn đè nặng lên “đôi vai” của hệ thống y tế.

Sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong?

1. Hiểu sai về giai đoạn hạ sốt

Sốt xuất huyết bắt đầu xuất hiện các triệu chứng đặc trưng sau thời gian ủ bệnh là 5 -7 ngày, diễn biến theo 3 giai đoạn chính, bao gồm: Sốt, nguy kịch và hồi phục.

• Ở giai đoạn sốt: Thường kéo dài từ 2 - 7 ngày, với các triệu chứng như đau đầu dữ dội, đau sau hốc mắt, đau cơ, đau khớp, phát ban dạng dát hoặc dạng sẩn sát. Các biểu hiện xuất huyết nhẹ bao gồm xuất huyết dưới da, bầm tím, ban xuất huyết, chảy máu cam, chảy máu nướu răng, tiểu máu hoặc kết quả xét nghiệm dây thắt dương tính. Một số bệnh nhân có thể bị ban đỏ ở vùng hầu họng và mặt trong vòng 24 - 48 giờ đầu sau khi phát bệnh;

⇒ Tham khảo thêm: Sốt xuất huyết chảy máu chân răng có nguy hiểm không?

• Giai đoạn nguy kịch: Đây là giai đoạn nguy hiểm, bắt đầu từ lúc hạ sốt và kéo dài 24 - 48 giờ sau khi hạ sốt. Hầu hết các bệnh nhân đều biểu hiện sự cải thiện về mặt lâm sàng trong giai đoạn này, nhưng một số trường hợp xuất hiện tình trạng rò rỉ huyết tương đáng kể, có thể khiến bệnh trở nặng chỉ trong vòng vài giờ. Tình trạng rò rỉ huyết tương nghiêm trọng sẽ dẫn đến tràn dịch màng phổi, báng bụng, giảm protein máu hoặc cô đặc máu, dẫn đến tử vong.
• Giai đoạn hồi phục: Đây là khi tình trạng rò rỉ huyết tương giảm xuống, bệnh nhân sẽ bước vào giai đoạn hồi phục và bắt đầu tái hấp thu dịch truyền tĩnh mạch, tình trạng huyết động ổn định và lợi tiểu xảy ra. Hematocrit (tỷ lệ hồng cầu trong máu toàn phần) của bệnh nhân ổn định hoặc có thể giảm do tác dụng pha loãng của chất lỏng được tái hấp thu, số lượng bạch cầu bắt đầu tăng lên và phục hồi. Đồng thời, các phát ban trong giai đoạn phục hồi sẽ bắt đầu bong ra và gây ngứa.

Có thể thấy, giai đoạn nguy kịch và nghiêm trọng nhất khi mắc bệnh sốt xuất huyết chính là lúc bệnh nhân bắt đầu hạ sốt. Lúc này, bệnh nhân có thể biểu hiện khỏe mạnh bên ngoài nhưng nếu tình trạng hạ huyết áp phát triển, huyết áp tâm thu giảm nhanh chóng và sốc không thể hồi phục, sẽ dẫn đến tử vong mặc dù đã hồi sức.

Bên cạnh đó, các bệnh nhân có thể phát triển các biểu hiện nghiêm trọng như nôn ra máu, đại tiện ra máu hoặc rong kinh, đặc biệt là nếu họ bị sốc kéo dài. Các biểu hiện không phổ biến bao gồm viêm gan, viêm cơ tim, viêm tụy và viêm não.

2. Giảm tiểu cầu trong máu

Giảm tiểu cầu và rối loạn chức năng tiểu cầu là một biểu hiện lâm sàng phổ biến ở bệnh sốt xuất huyết. Triệu chứng này liên quan đến tình trạng hoạt hóa tiểu cầu, gây ra sự bám dính vào thành mạch, tạo thành huyết khối và loại bỏ khỏi tuần hoàn, tác dụng gây độc tế bào miễn dịch thông qua quá trình opson hóa tiểu cầu (quá trình giúp hệ thống miễn dịch giúp xác định và tiêu diệt tế bào hoặc tác nhân gây bệnh) và gây nhiễm trùng trực tiếp tiểu cầu.

Giảm tiểu cầu ở bệnh sốt xuất huyết có thể phát sinh từ việc giảm sản xuất tế bào từ tủy xương hoặc do tăng phá hủy tiểu cầu ở ngoại vi. Trong hướng dẫn mới nhất của WHO (2009), mô tả tình trạng giảm tiểu cầu là ở mức dưới 150.000/microlit máu. Tình trạng số lượng tiểu cầu thường đạt mức thấp nhất trong giai đoạn nguy kịch, bắt đầu giảm dần từ ngày thứ 3 cho đến ngày thứ 7 và đạt mức trung bình vào ngày thứ 8 hoặc 9.

Do đó, sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong có khả năng là do tình trạng số lượng tiểu cầu trong máu giảm đến mức đáng báo động so với mức bình thường, có khả năng dẫn đến tình trạng xuất huyết, thậm chí tử vong nếu không được can thiệp kịp thời.

3. Tăng tính thấm thành mạch

Theo các chuyên gia y tế, sốt xuất huyết nặng có liên quan đến tình trạng tăng tính thấm mạch máu tạm thời do rối loạn chức năng nội mô ở giai đoạn nguy kịch. Tăng tính thấm thành mạch máu có liên quan đến hiện tượng rò rỉ mạch máu, dẫn đến tích tụ trong khoang màng phổi và phúc mạc, làm giảm huyết áp và áp lực mạch, suy tuần hoàn và rối loạn chức năng cơ quan.

Tình trạng tăng tính thấm thành mạch do sốc sốt xuất huyết có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, gây mất máu ồ ạt, đe dọa tính mạng của người bệnh. Đây là tình trạng có thể gây tử vong khi bị sốt xuất huyết ở người bệnh mặc dù trước đó có vẻ đã khỏe lại.

4. Tình trạng xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh muỗi truyền với biểu hiện lâm sàng bao gồm sốt đến xuất huyết nghiêm trọng, sốc và tử vong. “Chảy máu” là một trong những vấn đề chính gặp phải ở sốt xuất huyết, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh, biểu hiện phổ biến nhất là chảy máu cam, chảy máu chân răng, xuất huyết dưới da, xuất huyết đường tiêu hóa, rong kinh, tiểu máu,..

Tuy nhiên, tình trạng xuất huyết từ các vị trí niêm mạc như đường tiêu hóa, mũi, nướu răng, âm đạo thường xảy ra trong các trường hợp mắc bệnh nghiêm trọng.

5. Suy đa tạng cấp tính

Trong các trường hợp bệnh trở nặng, sốt xuất huyết có thể tiến triển thành tình trạng sốc sốt xuất huyết, xảy ra khi huyết tương bị rò rỉ nghiêm trọng đến mức sốc giảm thể tích máu - một tình trạng nguy hiểm khi thể tích máu của cơ thể giảm nghiêm trọng. Điều này có thể gây ra tình trạng huyết áp giảm mạnh, dẫn đến lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng không đủ, nhanh chóng tiến triển thành suy đa tạng và rối loạn chức năng đa cơ quan.

Biểu hiện của tình trạng suy đa tạng cấp tính tùy thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng, cụ thể như sau:

• Suy thận: Biểu hiện bằng tình trạng giảm lượng nước tiểu (thiểu niệu hoặc vô niệu), tăng nồng độ creatinin và nitơ urê máu và mất cân bằng điện giải;
• Suy gan: Biểu hiện triệu chứng vàng da, tăng men gan, bệnh lý đông máu do suy giảm tổng hợp các yếu tố đông máu và bệnh não gan;
• Suy tim: Biểu hiện bằng tình trạng hạ huyết áp dai dẳng, loạn nhịp tim và rối loạn chức năng cơ tim;
• Suy hô hấp: Biểu hiện bằng tình trạng thiếu oxy máu, suy hô hấp và phải thở máy;
• Liên quan đến hệ thần kinh trung ương: Thay đổi trạng thái tinh thần, co giật và hôn mê do tình trạng giảm lưu truyền máu đến não và rối loạn chuyển hóa.

Các yếu tố nguy cơ gây tử vong do sốt xuất huyết dù đã khỏe

Các nghiên cứu dịch tễ đã xác định một số yếu tố nguy cơ gây bệnh sốt xuất huyết nặng hơn, bao gồm nhiễm trùng thứ phát, tuổi cao, mang thai, suy dinh dưỡng hoặc thừa dinh dưỡng. Bên cạnh đó, còn có một số yếu tố gây nguy cơ tử vong cao do sốt xuất huyết mặc dù người bệnh đã có dấu hiệu hồi phục.

1. Sức đề kháng và hệ miễn dịch yếu

Để trả lời cho câu hỏi sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong, các chuyên gia y tế cho biết bệnh nhân có sức đề kháng và hệ miễn dịch yếu có nguy cơ cao dẫn đến biến chứng nghiêm trọng khi bị sốt xuất huyết. Tình trạng miễn dịch suy giảm tạo ra thách thức lớn đối với người bệnh trong việc đào thải virus, cũng như làm trầm trọng thêm bệnh lý đang mắc phải (nếu có).

Bên cạnh đó, tình trạng suy giảm miễn dịch có thể ảnh hưởng đến sự tương tác giữa vật chủ và virus sốt xuất huyết, cụ thể như: Tình trạng suy tủy do hóa trị liệu có thể làm trầm trọng thêm tình trạng chảy máu và tăng nguy cơ nhiễm trùng do vi khuẩn thứ phát; một số loại thuốc ức chế miễn dịch có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tổn thương thận cấp do các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết.

Đặc biệt, phụ nữ mang thai là đối tượng có hệ miễn dịch bị suy giảm được chứng minh là có khả năng mắc bệnh sốt xuất huyết cao hơn so với phụ nữ bình thường. Theo các chuyên gia y tế, nhiều phụ nữ mang thai bị nhiễm sốt xuất huyết có thể tiến triển thành Hội chứng sốc sốt xuất huyết và tỷ lệ tử vong tăng gấp 3 lần trong trường hợp nhiễm bệnh.

2. Chăm sóc người bệnh sai cách

Các chuyên gia y tế khuyến cáo rằng, việc tự ý dùng thuốc và chậm trễ trong việc tiếp cận chăm sóc y tế khi mắc bệnh sốt xuất huyết là một trong những yếu tố nguy cơ gây tử vong cao ở người bệnh. Trong nhiều nghiên cứu, tỷ lệ tử vong do sốt xuất huyết có liên quan đến sự chậm trễ trong việc tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe, trong đó chẩn đoán và điều trị thích hợp chỉ được đưa ra sau bốn hoặc năm ngày mắc bệnh, so với những người được các chuyên gia chăm sóc sức khỏe điều trị trong ba ngày đầu tiên và đã hồi phục sớm.

Thông thường, tự ý dùng thuốc là cách điều trị phổ biến khi bị sốt xuất huyết trên toàn cầu, với tỷ lệ khoảng 32,5 - 81,5%. Việc này bao gồm sử dụng thuốc được kê đơn trong đơn thuốc cũ/ đã lỗi thời do bác sĩ cấp và sử dụng thuốc không kê đơn khác không hợp lý và không đúng liều lượng. Chỉ khi tình trạng bệnh trở nặng, người bệnh mới tìm kiếm đến cơ sở y tế để điều trị y tế và đây là phương sách cuối cùng.

Do đó, ngay khi xuất hiện các dấu hiệu của bệnh sốt xuất huyết, cần khẩn trương đưa người bệnh đến thăm khám bác sĩ ngay lập tức, để được chỉ định xét nghiệm, chẩn đoán chính xác và đưa ra cách điều trị phù hợp.

3. Bệnh nhân có bệnh nền

Theo nghiên cứu, nguy cơ tử vong ở người có bệnh nền (thận, phổi, tiểu đường...) khi mắc sốt xuất huyết cao gấp 11 lần so với người khỏe mạnh. Đồng thời, tỷ lệ mắc sốt xuất huyết nặng liên quan đến bệnh đi kèm cao gấp 1,7 lần so với bệnh nhân không mắc bệnh đi kèm.

Các rối loạn mãn tính tiềm ẩn có thể góp phần làm tăng mức độ nghiêm trọng của các phản ứng sinh lý đối với nhiễm trùng sốt xuất huyết hoặc ngược lại (tức các phản ứng sinh lý đối với nhiễm trùng sốt xuất huyết có thể làm trầm trọng thêm một số bệnh đi kèm đã có từ trước), dẫn đến kết quả tồi tệ hơn.

Lời khuyên cho gia đình có người bệnh sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh lây truyền virus Dengue từ vết cắn của muỗi Aedes, không có thuốc hoặc thuốc kháng virus cụ thể để điều trị bệnh nên việc điều trị chủ yếu tập trung theo hướng giảm các triệu chứng.

Các chuyên gia y tế khuyên rằng, nếu có dấu hiệu bị sốt xuất huyết, cần đi thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và chỉ định phương án điều trị đúng cách. Nếu bác sĩ chỉ định điều trị tại nhà, người thân cần lưu ý cho người bệnh sốt xuất huyết nên nghỉ ngơi và uống nhiều nước để tránh mất nước do sốt cao, chán ăn và nôn mửa. Đồng thời, cần theo dõi bệnh nhân sát sao, nếu có dấu hiệu cảnh báo như đau bụng dữ dội, chảy máu không ngừng, lờ đờ, lơ mơ, hôn mê... khẩn trương đưa người bệnh đi bệnh viện để được can thiệp kịp thời.

Bên cạnh đó, vì sốt xuất huyết có khả năng tái phát tận 4 lần trong đời, nên người bệnh sau khi hồi phục hoàn toàn, cần cân nhắc tiêm vắc xin phòng nguy cơ mắc bệnh và tái nhiễm hiệu quả. Hiện vắc xin sốt xuất huyết Qdenga (Takeda) có thể phòng hơn 80% nguy cơ mắc bệnh do 4 tuýp virus Dengue và trên 90% nguy cơ biến chứng nặng, phải nhập viện. Vắc xin được chỉ định cho người từ 4 tuổi trở lên, với lịch tiêm 2 mũi, cách nhau 3 tháng.

Nếu có nhu cầu tiêm vắc xin sốt xuất huyết tại VNVC, Quý Khách có thể đặt trực tiếp tại trang Vax.vnvc.vn hoặc liên hệ trực tiếp với VNVC thông qua hotline 028.7102.6595 hoặc inbox qua fanpage facebook VNVC - Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em & Người lớn hoặc đến ngay các trung tâm tiêm chủng VNVC trên toàn quốc để được tư vấn chi tiết.

Sốt xuất huyết là một bệnh do virus Dengue gây ra, với các triệu chứng từ không biểu hiện rõ ràng đến các dạng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng, thậm chí có trường hợp gần như đã khỏe nhưng đột ngột trở nặng và tử vong sau đó. Sốt xuất huyết vì sao khỏe rồi tử vong là vấn đề gây hoang mang cho người bệnh, cần đặc biệt lưu ý và không lơ là, chủ quan.