Thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh: Lựa chọn nào an toàn, hiệu quả?

Theo WHO, tiêu chảy là nguyên nhân gây tử vong thứ ba ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi, gây ra gần 450.000 ca tử vong trẻ nhỏ và gần 1,7 tỷ ca mắc bệnh mỗi năm. Trước thực trạng này, nhiều phụ huynh lo lắng về cách xử trí khi trẻ bị tiêu chảy như thế nào là hợp lý? Thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh nào là an toàn và đem lại hiệu quả? Cùng chuyên gia tìm hiểu trong bài viết dưới đây!

Nguyên tắc điều trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh là tình trạng ruột trẻ bị kích thích không thể tiêu hóa hoặc hấp thụ chất dinh dưỡng, dẫn đến phân trở nên lỏng và loãng, khiến trẻ đi ngoài thường xuyên hơn. Đôi khi, bé bị tiêu chảy phân lỏng màu vàng, kéo theo mất nhiều khoáng chất và muối quan trọng, dẫn đến mất nước nghiêm trọng, cần can thiệp điều trị kịp thời.

Đối với trẻ sơ sinh khi bị tiêu chảy bất thường, phụ huynh cần khẩn trương đưa bé thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán chính xác tình trạng. Đồng thời, phụ huynh cũng có thể tham khảo nguyên tắc xử trí khi trẻ bị tiêu chảy theo quyết định số 121/QĐ-BYT của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành “Tài liệu hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em” như sau:

1. Bù nước và điện giải

Mối lo ngại lớn nhất có thể xảy ra khi trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi bị tiêu chảy là tình trạng mất nước, đặc biệt là nếu tình trạng này kéo dài hơn một ngày (2). Việc đi ngoài nhiều phân lỏng có thể khiến trẻ có nguy cơ mất một lượng lớn chất lỏng, cùng với muối và các chất điện giải khác, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Đối với trẻ sơ sinh, việc bù nước hiệu quả nhất cho trẻ bị tiêu chảy chính là tiếp tục cho trẻ bú sữa mẹ với liều lượng bình thường, để được vừa bổ sung nước, vừa cung cấp dưỡng chất và kháng thể thụ động bảo vệ trẻ. Đối với trẻ uống sữa công thức, không nên pha loãng sữa và cho bé uống theo cữ.

Nếu trẻ bú mẹ, hãy cho trẻ bú nhiều hơn. Nếu không bú mẹ hoàn toàn, có thể sử dụng dung dịch Oresol (ORS) hoặc nước cơm, nước cháo, nước sạch. Đối với trẻ dưới 2 tuổi, cần bù 50 - 100 ml sau mỗi lần đi ngoài. Với trẻ trên 2 tuổi, phụ huynh cần bù cho trẻ 100 - 200 ml sau mỗi lần đi ngoài. Uống từng ngụm nhỏ, nếu trẻ nôn, dừng 10 phút rồi tiếp tục.

Tình trạng mất nước do tiêu chảy cấp cũng có thể được xử lý thông qua việc sử dụng dung dịch bù nước điện giải bằng đường uống. Liệu pháp này đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả trong 90% trường hợp tiêu chảy ở mọi lứa tuổi và mọi căn nguyên.

2. Tiếp tục cho trẻ ăn

Việc duy trì chế độ ăn uống cho trẻ sơ sinh bị tiêu chảy là rất quan trọng để đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng và hỗ trợ quá trình hồi phục. Các bà mẹ nên đảm bảo:

• Cho bú mẹ nhiều hơn: Đối với trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn, nên cho trẻ bú thường xuyên hơn, mỗi khi trẻ có nhu cầu. Sữa mẹ không chỉ cung cấp đủ dinh dưỡng mà còn chứa kháng thể thiên nhiên giúp trẻ chống lại bệnh tật.
• Không ngừng cho bú: Nếu trẻ đang bú mẹ, mẹ nên tiếp tục cho trẻ bú, ngay cả khi trẻ có dấu hiệu tiêu chảy, giúp duy trì dinh dưỡng và tăng cường khả năng miễn dịch cho trẻ.
• Theo dõi tình trạng trẻ: Theo dõi tình trạng ăn uống và bài tiết của trẻ. Nếu trẻ vẫn bú tốt, tiểu đủ và hoạt động bình thường, mẹ có thể yên tâm.

3. Bổ sung kẽm

Cung cấp kẽm cho trẻ dưới dạng viên hoặc sirup với liều lượng:

• Trẻ dưới 6 tháng: Nửa (½) viên mỗi ngày hoặc 5ml sirup.
• Trẻ từ 6 tháng trở lên: 1 viên mỗi ngày hoặc 10ml sirup.

Lưu ý: Kẽm nên được cho trẻ uống lúc đói, có thể hòa tan trong sữa mẹ hoặc nước sạch.

4. Khám lại khi cần

Trẻ sơ sinh có nhu cầu chăm sóc y tế đặc biệt, do đó nếu có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy tình trạng sức khỏe của trẻ đang xấu đi, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức. Các dấu hiệu cần thiết phải khẩn trương khám lại bao gồm:

• Tiêu chảy kéo dài: Nếu trẻ vẫn đi ngoài nhiều lần trong ngày mà không có dấu hiệu cải thiện sau 24 giờ.
• Khô miệng và môi: Nếu trẻ có biểu hiện miệng khô hoặc môi khô và không có nước bọt.
• Giảm tiểu hoặc không tiểu: Nếu trẻ không tiểu trong hơn 6 giờ.
• Trẻ lừ đừ hoặc quấy khóc: Nếu trẻ không chơi hoặc hoạt động như bình thường, có thể đánh dấu sự mất nước hay bệnh lý nghiêm trọng.
• Có máu trong phân: Đây là dấu hiệu khẩn cấp cần được xử lý ngay.

5. Điều trị nguyên nhân

Ngoài ra, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy ở trẻ sơ sinh, cụ thể như do nhiễm virus, vi khuẩn đường ruột, ký sinh trùng, dị ứng, thay đổi chế độ ăn uống, điều kiện môi trường sống không sạch sẽ, sử dụng thuốc kháng sinh… Chính vì thế, nguyên tắc điều trị cần tập trung vào giải quyết yếu tố gây ra tình trạng tiêu chảy nhằm hỗ trợ thuyên giảm triệu chứng và đẩy nhanh quá trình hồi phục.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ uống kháng sinh bị tiêu chảy, đi ngoài nhiều lần: Mẹ nên làm gì?

6. Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ

Vì trẻ sơ sinh có hệ miễn dịch non yếu và chức năng gan, thận chưa hoàn thiện, nên việc sử dụng thuốc điều trị tiêu chảy cho trẻ cần tuân theo các nguyên tắc nghiêm ngặt và chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn, hạn chế rủi ro nguy hiểm cho trẻ.

Cần lưu ý, nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu bất thường như đi ngoài nhiều lần phân lỏng, nôn mửa nhiều, rất khát nước, bỏ bú sữa, sốt cao, có máu trong phân, sức khỏe không tốt lên sau 2 ngày điều trị… cần đưa trẻ đến thăm khám bác sĩ để được can thiệp điều trị kịp thời.

Nhóm thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh an toàn và hiệu quả

Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh thường có nhiều nguyên nhân khác nhau. Do đó, nhóm thuốc điều trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh cũng sẽ được chỉ định phù hợp dựa trên tác nhân gây bệnh và căn cứ vào mức độ nặng nhẹ của bệnh nhân. Các nhóm thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh an toàn và hiệu quả thường bao gồm:

1. Dung dịch bù nước và điện giải Oresol

Theo quy định, đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi không được bú mẹ để bổ sung nước, nếu sử dụng dung dịch ORS bù nước theo tiêu chuẩn trước đây của WHO là chứa 90mmol/L natri, cần cho trẻ uống thêm 100 - 200ml nước sạch trong suốt thời gian này. Tuy nhiên, nếu sử dụng ORS có nồng độ thẩm thấu thấp chứa 75mmol/L natri thì không cần cho uống thêm.

Sau khi hoàn tất việc bù dịch, bắt đầu cho trẻ uống sữa toàn phần (hoặc sữa công thức), cho trẻ uống nước và những dung dịch trẻ vẫn thường sử dụng. Phụ huynh cần tham vấn ý kiến bác sĩ Nhi khoa trước dùng cho trẻ.

2. Kháng sinh

Đối với những trẻ sơ sinh được chẩn đoán tiêu chảy mất nước nặng, có phân trong máu và do nhiễm trùng các loại vi khuẩn gây ra, sẽ được chỉ định liệu pháp uống kháng sinh phù hợp với chủng vi khuẩn gây bệnh. Thuốc kháng sinh sẽ giúp làm giảm số lượng phân tiêu chảy trong 1 ngày và ngừng tiêu chảy trong vòng 48 giờ. liều kháng sinh đầu tiên phải được uống ngay khi bệnh nhân ngừng nôn, thường là 4 đến 6 giờ sau khi bù dịch.

Kháng sinh được sử dụng để điều trị nguyên nhân gây tiêu chảy

3. Bổ sung kẽm

Trẻ bị tiêu chảy cần uống bổ sung kẽm càng sớm càng tốt ngay khi tiêu chảy bắt đầu, góp phần rút ngắn thời gian và mức độ của tình trạng đi ngoài phân lỏng. Hơn hết, kẽm là khoáng chất đóng vai trò quan trọng đối với hệ thống miễn dịch của trẻ, giúp ngăn ngừa nguy cơ dẫn đến những đợt tiêu chảy mới trong 2 - 3 tháng kể từ sau khi phục hồi.

Liều lượng kẽm cho trẻ được chỉ định như sau:

• Trẻ dưới 6 tháng tuổi: 10mg/ ngày, sử dụng trong vòng 10 - 14 ngày;
• Trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên: 20mg/ ngày, sử dụng trong vòng 10 - 14 ngày (nên cho trẻ uống kẽm lúc đói).

4. Men vi sinh

Vi khuẩn đường ruột trong cơ thể giúp điều hòa miễn dịch và thúc đẩy hấp thụ chất dinh dưỡng, đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ chức năng bình thường của hàng rào ruột. Tuy nhiên, vi khuẩn đường ruột ở trẻ bị tiêu chảy ở trạng thái mất cân bằng và rối loạn thành phần hệ vi khuẩn đường ruột. Do đó, việc bổ sung men vi sinh có lợi giúp cải thiện môi trường đường ruột, thúc đẩy tăng cường khả năng miễn dịch và sức đề kháng.

Bố mẹ cần lưu ý, việc bổ sung men vi sinh cần thận trọng và theo chỉ định của bác sĩ với loại và liều lượng phù hợp.

Một số lưu ý khi dùng thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh

Khi sử dụng thuốc điều trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh, cần lưu ý những điểm sau đây:

• Tuyệt đối không sử dụng kháng sinh cho những trường hợp tiêu chảy thông thường, vì có thể không mang lại hiệu quả mà còn gây nguy hiểm;
• Chỉ sử dụng kháng sinh khi có các trường hợp đặc biệt như tiêu chảy phân máu, nghi ngờ tả mất nước nặng, xét nghiệm chẩn đoán nhiễm Gardia duoedenalis, Amíp;
• Việc lựa chọn thuốc kháng sinh cần dựa vào độ nhạy cảm đối với kháng sinh vào thời điểm đó cũng tình trạng của bệnh nhân;
• Chỉ sử dụng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ.

Các biện pháp khác hỗ trợ điều trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh

Ngoài việc sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, phụ huynh có thể dùng các biện pháp hỗ trợ khác để thuyên giảm tình trạng tiêu chảy ở trẻ sơ sinh một cách an toàn và hiệu quả như sau:

• Vệ sinh và chăm sóc trẻ đúng cách: Vệ sinh bình sữa, núm vú (với trẻ bú bình), rửa tay sạch trước khi chạm vào đồ vật của trẻ hoặc chạm vào trẻ;
• Chế độ dinh dưỡng: Đối với trẻ sơ sinh thì sữa mẹ vẫn là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, nên cần cho trẻ tiếp tục bú mẹ theo nhu cầu của trẻ và không được cắt bớt cữ sữa;
• Phòng tránh hăm tã: Tiêu chảy khiến trẻ phải đi ngoài thường xuyên nên tã sẽ luôn trong trạng thái ẩm ướt khiến trẻ dễ bị hăm tã.. Để ngăn ngừa tình trạng trẻ bị hăm tã, phụ huynh nên giữ vùng mông và hậu môn trẻ khô thoáng, thay tã thường xuyên và dùng kem chống hăm (nếu cần thiết)
• Theo dõi dấu hiệu cảnh báo: Quan sát chặt chẽ về dấu hiệu mất nước của trẻ như khô môi, mắt trũng, tiểu ít, da nhăn, ngủ li bì… Nếu các dấu hiệu mất nước biểu hiện nặng hoặc tiêu chảy kéo dài trên ngày, cần đưa trẻ đi khám ngay.

Nhìn chung, thuốc trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh bao gồm dung dịch bù nước và điện giải, thuốc kháng sinh, bổ sung kẽm, men vi sinh… Tuy nhiên, cần đặc biệt lưu ý sử dụng theo liều lượng và chỉ định của bác sĩ. Phụ huynh tuyệt đối không được tự ý dùng thuốc vì sẽ mang lại nhiều rủi ro và không an toàn cho trẻ.