Trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không? Cần lưu ý gì?

Dị ứng là tình trạng rối loạn quá mẫn của hệ miễn dịch đối với một số chất lạ gây dị ứng như phấn hoa, lông thú cưng, thời tiết, thực phẩm hay thuốc, có thể xảy ra ở mọi độ tuổi và ở bất kỳ đối tượng nào. Trong đó, trẻ em là đối tượng nhạy cảm rất dễ bị dị ứng. Điều này khiến nhiều bố mẹ lo lắng rằng trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không khi mà con đã đến lịch tiêm theo lịch hẹn của bác sĩ? Cách chăm sóc trẻ sau tiêm chủng như thế nào để trẻ cải thiện tình trạng dị ứng và mau chóng phục hồi sức khỏe?

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị dị ứng

Dị ứng là tình trạng rối loạn quá mẫn của hệ miễn dịch đối với một số chất lạ gây dị ứng như phấn hoa, lông thú cưng, khói bụi, thời tiết, thực phẩm hay thuốc, có thể xảy ra ở mọi độ tuổi và và không phân biệt đối tượng nào. Tuy nhiên, một số đối tượng có khả năng phản ứng mạnh hơn với các chất lạ gây dị ứng như trẻ em và phụ nữ mang thai do có hệ miễn dịch yếu kém, không ổn định hoặc những người có tiền sử gia đình về dị ứng.

Theo nghiên cứu, dị ứng có tính di truyền theo gia đình qua nhiều thế hệ. Nếu gia đình có bố hoặc mẹ bị dị ứng thì con sinh ra có khả năng bị dị ứng khoảng 50%. Và nếu cả hai bố và mẹ đều bị dị ứng thì con sinh ra có khả năng cao bị dị ứng lên đến 80%. (1)

Các triệu chứng để nhận biết trẻ dị ứng thường phụ thuộc vào chất lạ gây dị ứng và bộ phận bị ảnh hưởng đến, ví dụ như mũi, mắt, xoang và họng, phổi, ngực, dạ dày, ruột, da mà trẻ sẽ có những triệu chứng hắt hơi, sổ mũi, chảy nước mắt xảy ra ở niêm mạc mũi, niêm mạc mắt và niêm mạc miệng, viêm tai, viêm xoang, hen suyễn, ngứa ngáy, nổi mề đay, tiêu chảy…

Khi các triệu chứng này không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, để tái phát liên tục sẽ gây ra phản ứng dị ứng với tần suất ngày càng nhiều và cuối cùng có thể dẫn đến phản ứng rất nguy hiểm khác là sốc phản vệ, lúc này trẻ cần phải được cấp cứu ngay lập tức để hạn chế các trường hợp xấu nhất có thể xảy ra.

Thống kê của Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh CDC (Hoa Kỳ) cho thấy có khoảng 18.9% trẻ em bị dị ứng theo mùa, 10.8% bị bệnh chàm và 5,8% bị dị ứng thực phẩm. Trẻ 6-11 tuổi có nguy cơ mắc bệnh chàm cao nhất (12,1%), tiếp theo là trẻ 0-5 tuổi (10,4%) và trẻ 12-17 tuổi (9,8%). Bé trai thường bị dị ứng theo mùa cao hơn (20%) so với bé gái (17.7%). (2)

Dị ứng không chỉ gây ảnh hưởng đến sinh hoạt, khả năng phát triển toàn diện về thể chất cũng như trí tuệ của trẻ mà một số tình trạng dị ứng nếu không được điều trị dứt điểm sẽ có nguy cơ đe dọa tính mạng của trẻ. Chính vì vậy, ngay khi phát hiện các triệu chứng bất thường trên cơ thể trẻ, bố mẹ cần nhanh chóng cho trẻ đến các cơ sở y tế hoặc bệnh viện để được thăm khám, xét nghiệm và điều trị kịp thời.

Các bệnh dị ứng hay gặp ở trẻ

1. Viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa (còn gọi là chàm thể tạng) là bệnh viêm da mạn tính rất phổ biến ở trẻ em, có xu hướng tái phát thường xuyên. Trẻ mắc bệnh có các triệu chứng đặc trưng như mụn nước nhỏ li ti xuất hiện chủ yếu ở vùng đầu, mặt, cổ, khuỷu tay và rải rác khắp cơ thể trẻ. Các mụn nước khiến trẻ trải qua cảm giác ngứa rát khó chịu, khi bị vỡ sẽ rỉ dịch tạo điều kiện cho các mầm bệnh nguy hiểm gây hại cho trẻ.

Thống kê trên thế giới, tại các nước đang phát triển, có khoảng 10-30% trẻ em và khoảng 5-10% trẻ vị thành niên mắc viêm da cơ địa. Tại Việt Nam, một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ viêm da cơ địa của trẻ nhũ nhi và trẻ dưới 5 tuổi lần lượt là 26,6% và 16%.

Viêm da cơ địa ở trẻ nếu không được chẩn đoán và điều trị sớm sẽ khiến trẻ thường xuyên khó chịu, quấy khóc dữ dội, biếng ăn, bỏ bú, khó ngủ, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sự phát triển trong tương lai. Thậm chí nếu phần da bị tổn thương không được chăm sóc đúng cách có thể gây ra tình trạng bội nhiễm, tạo điều kiện cho virus, vi khuẩn, nấm hay ký sinh trùng phát triển và gây bệnh, khiến tình trạng viêm da cơ địa càng trở nên trầm trọng hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ bị viêm da cơ địa có tiêm phòng được không?

2. Hen phế quản

Hen phế quản (còn gọi là hen suyễn) là bệnh lý đường hô hấp đặc trưng bởi tình trạng viêm mạn tính đường thở và phản ứng quá mẫn với các tác nhân bên ngoài như phấn hoa, khói bụi, thức ăn, thuốc, hoạt động thể lực quá gắng sức, viêm mũi dị ứng, nhiễm trùng hô hấp,... Điều này khiến các cơn hen khởi phát hoặc làm trầm trọng hơn các cơn hen ở trẻ.

Trẻ em mắc bệnh hen phế quản thường có các triệu chứng nặng ngực, ho, khò khè, khó thở tái diễn nhiều lần. Thống kê ở trẻ em, hen phế quản là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh mãn tính. Tỷ lệ mắc hen phế quản chiếm 8-12% tổng số trường hợp mắc bệnh ở trẻ em và tập trung phổ biến ở lứa tuổi 12 - 13 tuổi.

Các cơn hen phế quản khiến trẻ khó thở, thở khò khè ảnh hưởng dẫn đến các hoạt động vui chơi, giải trí, học tập hàng ngày bị cản trở, thậm chí nếu không phát hiện sớm, điều trị kịp thời và kiểm soát tốt bệnh có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Hen phế quản là bệnh di truyền, chính vì vậy đối với việc chẩn đoán bệnh, bác sĩ sẽ phải khai thác tiền sử trẻ và gia đình, khám sàng lọc, đánh giá chức năng hô hấp và xét nghiệm tìm dị nguyên gây khởi phát các cơn hen ở trẻ.

3. Viêm mũi dị ứng

Viêm mũi dị ứng là bệnh dị ứng rất hay gặp ở trẻ xảy ra khi cơ thể phản ứng trước các chất lạ như phấn hoa, khói bụi, lông thú cưng, mỹ phẩm như nước hoa, phấn rôm, nước giặt, xả quần áo, thời tiết thay đổi. Khi mắc bệnh trẻ thường xuất hiện các triệu chứng như ngứa mũi, hắt hơi, chảy nước mũi, nghẹt mũi khiến quá trình hô hấp của trẻ gặp nhiều khó khăn, trẻ thở bằng miệng và khó ngủ ngon giấc.

Thống kê cho thấy có khoảng 40-50% trẻ bị viêm mũi dị ứng nếu không điều trị kịp thời có thể gây ra những bệnh lý dị ứng khác như hen suyễn, viêm da cơ địa bệnh tái phát thường xuyên, dai dẳng khiến trẻ khó chịu và cản trở sinh hoạt hàng ngày.

⇒ Tham khảo thêm: Trẻ bị nghẹt mũi có tiêm phòng được không?

4. Viêm kết mạc dị ứng

Viêm kết mạc dị ứng là tình trạng lớp màng mỏng che phủ ở bên ngoài và bên trong mí mắt (kết mạc) bị kích thích gây viêm đỏ do tiếp tục với các tác nhân gây dị ứng đến từ môi trường bên ngoài như phấn hoa, khói bụi, mạt bụi, lông thú cưng, mỹ phẩm như nước hoa, phấn rôm, bào tử nấm mốc, thời tiết thay đổi. Mặc dù bệnh lành tính, không lây nhiễm nhưng nếu không được chăm sóc cẩn thận, trẻ dễ dụi mắt gây viêm nhiễm trầm trọng hơn và có nguy cơ để lại biến chứng sẹo giác mạc, gây giảm thị lực với tỷ lệ khoảng 20%. (3)

5. Dị ứng thức ăn

Dị ứng thức ăn là phản ứng của cơ thể đối với một số thành phần trong thức ăn (ở trẻ sơ sinh thường khởi phát khi trẻ bú sữa mẹ (dị ứng sữa)). Dị ứng thức ăn ở trẻ em có tỷ lệ mắc bệnh cao, đặc biệt là ở trẻ em dưới 3 tuổi. Bởi trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có hệ miễn dịch và hệ vi sinh đường ruột còn non nớt, tính thẩm thấu của niêm mạc đường tiêu hóa cao nên nếu tiếp xúc với thành phần thức ăn có tính dị nguyên cao thì có nguy cơ phát triển thành tình trạng dị ứng.

Trẻ sau khi dị ứng với thức ăn thường xuất hiện các triệu chứng đặc trưng ngứa rát, phù nề lưỡi hoặc miệng, ban đỏ có thể rải rác toàn thân kèm ngứa, buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy, trường hợp nặng hơn có thể khó thở, tụt huyết áp, mất ý thức, thậm chí là đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời.

Tuy nhiên, bố mẹ không nên quá lo lắng, vì khi trẻ trưởng thành thì các vấn đề về dị ứng thức ăn sẽ giảm dần. Theo nghiên cứu, hơn một nửa trẻ bị dị ứng thức ăn trong năm đầu tiên sẽ hết dị ứng khi trẻ được 2 - 3 tuổi. Khoảng 3 - 4% trẻ dị ứng với đậu, sữa bò, hải sản tôm, cua,... thường sẽ kéo dài hơn.

6. Mề đay cấp và mãn tính

Mề đay ở trẻ là bệnh lý da liễu phổ biến do các tác nhân gây kích ứng từ môi trường bên ngoài như phấn hoa, khói bụi, mạt bụi, lông thú cưng, mỹ phẩm như nước hoa, phấn rôm,... khiến các mao mạch trên da của trẻ bị tổn thương khiến phần trung bì bị phù cấp tính hoặc mãn tính. Chứng mề đay ở trẻ nhỏ được chia thành mề đay cấp tính và mãn tính dựa vào thời gian mắc bệnh và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Khi mắc bệnh trẻ thường xuất hiện các triệu chứng sưng phù mặt, mí mắt, môi, lưỡi hoặc cổ họng, nếu không được điều trị sớm tình trạng phù nề sẽ khiến trẻ có nguy cơ bị bít tắc đường thở và tử vong rất nhanh trong vài phút nếu không được cấp cứu kịp thời để giải phóng đường thở.

Trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không?

Trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không phụ thuộc vào việc trẻ có dị ứng với thành phần của vắc xin đó hay không, cũng như các bệnh lý mà trẻ đang mắc phải.

Theo các chuyên gia, căn cứ vào quyết định số 1575/QĐ-BYT do Bộ Y tế ban hành 27/3/2023 về việc “Hướng dẫn khám sàng lọc trước khi tiêm chủng cho trẻ” thì tình trạng dị ứng không thuộc trường hợp chống chỉ định của tiêm vắc xin (4).

Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn tiêm chủng, trước khi tiêm trẻ sẽ được các bác sĩ khám sàng lọc trước tiêm, đồng thời bố mẹ hoặc người giám hộ trẻ cần thông báo với bác sĩ các thông tin cần thiết về sức khỏe và lịch sử tiêm chủng của trẻ.

Các thông tin bao gồm sức khỏe tổng thể, trẻ có đang sốt hay không, có mắc bệnh bẩm sinh hay mắc bệnh đang phải điều trị không, có đang uống thuốc hay phải sử dụng bất kỳ phương pháp điều trị nào trong vòng 3 tháng qua không, tiền sử dị ứng với thuốc, thực phẩm hoặc dị ứng với các thành phần có trong vắc xin từ lần tiêm trước hay không, bị dị ứng bao nhiêu lần?

Căn cứ vào kết quả khám sàng lọc và khai thác tiền sử của trẻ mà bác sĩ sẽ quyết định trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không và trẻ sẽ được tiêm chủng ở cơ sở trong bệnh viện hay ngoài bệnh.

Ví dụ trẻ bị dị ứng nhưng không phải các thành phần có trong vắc xin và dị ứng độ 1 thì vẫn có thể tiêm vắc xin tại các cơ sở tiêm chủng ngoài bệnh viện như Hệ thống tiêm chủng VNVC và sau khi tiêm chủng xong thì cần theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ sát sao để đánh giá sức khỏe sau tiêm chủng. Và trẻ dị ứng với thành phần tá dược nào của vắc xin nào thì chống chỉ định với vắc xin đó, nhưng không chống chỉ định với những vắc xin khác.

Cần lưu ý gì khi đưa trẻ bị dị ứng đi tiêm phòng vaccine?

Để đảm bảo sức khỏe cho trẻ bị dị ứng đi tiêm phòng, bố mẹ cần lưu ý một số vấn đề sau:

• Trước khi tiêm, bố mẹ cần trao đổi với bác sĩ các thông tin cần thiết về sức khỏe và lịch sử tiêm chủng của trẻ như sức khỏe tổng thể, trẻ có đang sốt hay không, có mắc bệnh bẩm sinh hay mắc bệnh đang phải điều trị không, có đang uống thuốc hay phải sử dụng bất kỳ phương pháp điều trị nào trong vòng 3 tháng qua không, tiền sử dị ứng với thuốc, thực phẩm hoặc dị ứng với các thành phần có trong vắc xin từ lần tiêm trước hay không? Đây là những thông tin rất quan trọng để giúp bác sĩ đánh giá sức khỏe cũng như chỉ định tiêm chủng chính xác và phù hợp.
• Trong phòng tiêm, bố mẹ cần phối hợp với điều dưỡng viên để kiểm tra, đối chiếu các thông tin quan trọng về vắc xin như tên vắc xin, tác dụng phòng bệnh, hãng sản xuất, ngày sản xuất, hạn sử dụng, liều lượng, đường tiêm cũng như tính vẹn toàn của vắc xin như độ trong suốt, màu sắc của vắc xin, lọ vắc xin, kim tiêm… để đảm bảo vắc xin được tiêm cho trẻ đạt chất lượng tốt nhất.
• Sau tiêm chủng, bố mẹ cần cho trẻ ở lại tại chỗ tối thiểu 30 phút để được các nhân viên y tế theo dõi sức khỏe. Trong khoảng thời gian này, nếu phát hiện trẻ có các biểu hiện bất thường như chóng mặt, mệt mỏi, sốt, khó thở, thở nhanh, thở ngắt quãng, thở khò khè, nôn trớ, ngứa họng, da mẩn đỏ hoặc trở nên tím tái thì cần báo ngay cho nhân viên y tế để được cấp cứu kịp thời. Đối với những trẻ có sức khỏe ổn định sau tiêm sẽ được về nhà và bố mẹ tiếp tục theo dõi sức khỏe ít nhất 48 giờ sau tiêm chủng.

⇒ Xem thêm: Cách chăm sóc trẻ sau tiêm chủng bài bản, cha mẹ cần lưu ngay

Trên đây là những thông tin cần thiết về các bệnh dị ứng thường gặp ở trẻ cũng như giải đáp thắc mắc “trẻ bị dị ứng có tiêm phòng được không”. Hy vọng qua bài viết này, bố mẹ sẽ hiểu rõ về các quy định trong tiêm chủng an toàn để trẻ không bị bỏ lịch tiêm cũng như đảm bảo sức khỏe cho trẻ khỏi các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.