Tại sao uống sữa bị tiêu chảy? Phải làm sao để tránh nguy hiểm?

Đối với nhiều người, uống sữa là một phần không thể thiếu trong chế độ dinh dưỡng hàng ngày. Tuy nhiên, nếu uống sữa bị tiêu chảy thường xuyên, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo cơ thể đang gặp vấn đề về tiêu hóa lactose. Tìm hiểu nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả trong bài viết này.

BS Huỳnh Trần An Khương – Quản lý Y khoa vùng 2 Hồ Chí Minh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC chia sẻ: “Sữa cung cấp protein chất lượng cao, canxi, vitamin D, vitamin B12 và khoáng chất thiết yếu, hỗ trợ phát triển xương, răng và hệ miễn dịch (1). Một ly sữa 240ml cung cấp 8g protein, 300mg canxi và vitamin D, giúp ngăn ngừa loãng xương và thúc đẩy tăng trưởng chiều cao. Tuy nhiên, một số người có thể gặp triệu chứng khó chịu như đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy khi uống sữa, do cơ thể khó tiêu hóa lactose và protein sữa bò.”

Tại sao uống sữa bị tiêu chảy?

Sữa là nguồn dinh dưỡng quan trọng, giàu canxi và protein, nhưng không phải ai cũng có thể tiêu hóa sữa một cách dễ dàng. Nhiều người gặp phải tình trạng tiêu chảy sau khi uống sữa, gây không ít phiền toái và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ đặc điểm cơ địa đến thói quen sử dụng sữa. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

1. Không dung nạp lactose

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến nhiều người bị tiêu chảy khi uống sữa. Lactose là loại đường chính có trong sữa và để tiêu hóa được lactose, cơ thể cần enzyme lactase, được sản xuất chủ yếu ở ruột non. Tuy nhiên, không phải ai cũng sản xuất đủ lactase, đặc biệt là người lớn tuổi, người gốc Đông Á, châu Phi hoặc Nam Mỹ. Đây là những nhóm dân số có tỷ lệ không dung nạp lactose cao hơn do yếu tố di truyền.

Khi cơ thể thiếu lactase, lactose không được phân giải hoàn toàn thành glucose và galactose để hấp thụ vào máu, mà sẽ di chuyển xuống đại tràng. Tại đây, lactose bị vi khuẩn đường ruột lên men, sinh ra khí (như hydrogen, methane) và các axit béo chuỗi ngắn, gây đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy. Ngoài ra, lactose chưa được tiêu hóa cũng làm tăng áp lực thẩm thấu trong lòng ruột, kéo nước vào đại tràng và gây phân lỏng, tiêu chảy cấp.

Tình trạng không dung nạp lactose có thể phân thành nhiều mức độ, từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào lượng lactase mà cơ thể còn sản xuất được. Một số người có thể uống một lượng nhỏ sữa mà không gặp vấn đề, trong khi người khác chỉ cần một ngụm sữa cũng đủ gây khó chịu.

2. Dị ứng đạm sữa bò

Khác với không dung nạp lactose, dị ứng đạm sữa bò là phản ứng của hệ miễn dịch đối với protein trong sữa, đặc biệt là nhóm đạm casein và whey. Đây là hai loại protein chính trong sữa bò, có cấu trúc phân tử phức tạp và dễ kích thích phản ứng dị ứng. Khi hệ miễn dịch nhận diện nhầm các protein này là "tác nhân gây hại", cơ thể sẽ giải phóng histamine và các hóa chất trung gian khác, gây ra loạt triệu chứng như phát ban, ngứa, nổi mề đay, sưng môi, khó thở, đau bụng, nôn mửa và tiêu chảy.

Trong trường hợp nặng, dị ứng đạm sữa bò có thể dẫn đến sốc phản vệ – một phản ứng đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời. Đây là tình trạng hệ miễn dịch phản ứng quá mức, gây tụt huyết áp đột ngột, khó thở nghiêm trọng và thậm chí ngừng tim.

Dị ứng đạm sữa bò thường xuất hiện ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Tuy nhiên, người lớn cũng có thể mắc tình trạng này, đặc biệt nếu có tiền sử dị ứng thực phẩm hoặc tiền sử gia đình mắc dị ứng. Điều trị chủ yếu là loại bỏ hoàn toàn sữa bò và các sản phẩm từ sữa khỏi chế độ ăn, đồng thời sử dụng thuốc kháng histamine hoặc adrenaline tự tiêm (EpiPen) trong trường hợp khẩn cấp.

3. Mắc bệnh về đại tràng

Những người mắc các bệnh lý về đại tràng như viêm đại tràng co thắt (viêm đại tràng chức năng), hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn thường có hệ tiêu hóa nhạy cảm hơn. Các bệnh này gây tổn thương lớp niêm mạc đại tràng, làm suy giảm chức năng hấp thụ nước và điện giải, đồng thời kích thích phản xạ co thắt quá mức của cơ trơn ruột già, dẫn đến triệu chứng đau bụng và tiêu chảy.

Khi uống sữa, các yếu tố như lactose, đạm sữa và chất béo trong sữa có thể kích thích niêm mạc ruột, làm tăng nhu động ruột và gây co thắt mạnh hơn, khiến các triệu chứng bệnh trở nên trầm trọng hơn. Ngoài ra, sữa có thể gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, làm tăng sự phát triển của các vi khuẩn lên men lactose, tạo ra nhiều khí và acid béo chuỗi ngắn. Đây là những yếu tố gây đầy hơi, chướng bụng và tiêu chảy.

Đối với những người mắc bệnh viêm đại tràng mạn tính, việc tiêu thụ sữa còn có thể làm tăng nguy cơ viêm nhiễm, loét niêm mạc và xuất huyết tiêu hóa nếu bệnh không được kiểm soát tốt. Một số nghiên cứu cũng cho thấy việc tiêu thụ sữa và các sản phẩm từ sữa có thể liên quan đến tình trạng viêm mạn tính ở ruột, làm nặng thêm các đợt bùng phát bệnh.

4. Sữa kém chất lượng

Chất lượng sữa là yếu tố quan trọng quyết định mức độ an toàn khi sử dụng. Sữa kém chất lượng thường có hàm lượng dinh dưỡng thấp, dễ bị nhiễm khuẩn và chứa các tạp chất có hại cho sức khỏe. Những nguyên nhân khiến sữa trở nên kém chất lượng có thể bao gồm: quy trình sản xuất không đảm bảo, sử dụng nguyên liệu đầu vào không đạt chuẩn, pha trộn phụ gia vượt mức cho phép hoặc bảo quản không đúng cách.

Ngoài ra, sữa gần hết hạn sử dụng hoặc đã bị biến chất do tiếp xúc với nhiệt độ cao, ánh sáng mạnh hoặc không được bảo quản ở nhiệt độ thích hợp cũng có thể trở thành môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển. Các vi khuẩn phổ biến như Salmonella, E. coli, Listeria hoặc Staphylococcus aureus có thể xâm nhập vào sữa trong quá trình sản xuất, đóng gói hoặc vận chuyển, gây rối loạn tiêu hóa, đau bụng, buồn nôn và tiêu chảy.

Đặc biệt, sữa bột kém chất lượng còn có thể bị nhiễm các chất độc hại như melamine – một hóa chất công nghiệp từng gây ra nhiều vụ ngộ độc và tử vong trên toàn cầu do được trộn vào sữa để "giả tăng" hàm lượng protein. Sữa thanh trùng hoặc tiệt trùng không đạt chuẩn cũng có thể chứa lượng vi khuẩn còn sống sót, làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường tiêu hóa.

5. Sữa nhiễm khuẩn hoặc bảo quản sữa sai cách

Sữa là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển nếu không được bảo quản đúng cách. Các vi khuẩn phổ biến như Salmonella, E. coli, Listeria monocytogenes và Staphylococcus aureus có thể xâm nhập vào sữa trong quá trình sản xuất, vận chuyển hoặc lưu trữ không đảm bảo vệ sinh. Những vi khuẩn này gây ra các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn và sốt, thậm chí có thể dẫn đến nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não hoặc sảy thai ở phụ nữ mang thai.

Để ngăn ngừa nguy cơ này, cần bảo quản sữa ở nhiệt độ thích hợp, tránh để sữa ở nhiệt độ phòng quá lâu và sử dụng dụng cụ chứa sữa sạch. Sữa thanh trùng nên được giữ ở 2 - 4°C và sử dụng trong vòng 3 - 7 ngày sau khi mở nắp, trong khi sữa tiệt trùng cần bảo quản lạnh sau khi mở để duy trì chất lượng và an toàn thực phẩm.

6. Uống quá nhiều sữa một lúc hoặc uống khi đói

Tiêu thụ một lượng lớn sữa trong thời gian ngắn hoặc uống sữa khi bụng đói có thể gây quá tải cho hệ tiêu hóa, dẫn đến đầy bụng và tiêu chảy do sữa di chuyển quá nhanh qua ruột non.

7. Uống sữa bị tiêu chảy do chưa quen uống

Tiêu thụ một lượng lớn sữa trong thời gian ngắn hoặc uống sữa khi bụng đói có thể gây quá tải cho hệ tiêu hóa. Khi sữa đi vào dạ dày trống, tốc độ di chuyển qua ruột non sẽ nhanh hơn, làm giảm thời gian tiêu hóa lactose và đạm sữa, dẫn đến đầy bụng, đau quặn và tiêu chảy.

Ngoài ra, khi uống sữa khi đói, dạ dày tiết nhiều acid hơn, có thể làm biến tính protein trong sữa, tạo thành các kết tủa khó tiêu hóa, gây kích thích niêm mạc dạ dày và ruột. Điều này đặc biệt phổ biến ở những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm hoặc mắc hội chứng ruột kích thích (IBS).

⇒ Tham khảo thêm: Bị tiêu chảy ăn sữa chua được không?

Uống sữa bị tiêu chảy có sao không?

Khi uống sữa gây tiêu chảy, nếu tình trạng này tái diễn hoặc kéo dài, không chỉ mang lại cảm giác khó chịu mà còn có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe. Tiêu chảy làm giảm khả năng hấp thụ nước và các chất dinh dưỡng, có thể gây mất nước và điện giải, đặc biệt là khi cơ thể không được cung cấp đủ lượng nước cần thiết để bù đắp.

Đồng thời, tình trạng này cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sự cân bằng hệ vi sinh đường ruột, làm giảm số lượng các vi khuẩn có lợi, từ đó làm suy yếu hệ miễn dịch tự nhiên của cơ thể. Đặc biệt, đối với trẻ nhỏ và người lớn, tiêu chảy kéo dài có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất, gây suy dinh dưỡng và làm giảm khả năng hấp thụ các chất cần thiết cho sức khỏe tổng thể.

1. Nguy cơ mất nước, mất điện giải

Uống sữa bị tiêu chảy có thể dẫn đến nguy cơ mất nước và mất điện giải, đặc biệt khi tình trạng này xảy ra kéo dài. Tiêu chảy làm tăng tần suất và khối lượng phân, khiến cơ thể mất một lượng lớn nước và các chất điện giải như natri, kali, canxi và magie.

Những chất này đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng nội môi, hỗ trợ chức năng của các tế bào, cơ bắp và hệ thần kinh. Khi mất quá nhiều nước và điện giải, cơ thể sẽ rơi vào tình trạng mất nước, dẫn đến các triệu chứng như khô miệng, da nhăn nheo, chóng mặt và mệt mỏi.

Nếu không được bổ sung kịp thời, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến các chức năng sinh lý của cơ thể, gây rối loạn nhịp tim, suy giảm huyết áp và thậm chí là sốc, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người già. Vì vậy, khi bị tiêu chảy do uống sữa, cần lưu ý bổ sung nước và điện giải kịp thời để tránh các biến chứng nghiêm trọng.

2. Suy giảm vi sinh đường ruột

Uống sữa gây tiêu chảy có thể làm suy giảm hệ vi sinh đường ruột, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tiêu hóa và hỗ trợ hệ miễn dịch. Khi bị tiêu chảy, quá trình tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng bị gián đoạn, gây ra mất cân bằng giữa các vi khuẩn có lợi và có hại trong đường ruột.

Hệ vi sinh đường ruột không chỉ giúp tiêu hóa thức ăn mà còn bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh, sản sinh các vitamin thiết yếu và duy trì chức năng miễn dịch. Khi vi khuẩn có hại phát triển vượt trội do tình trạng tiêu chảy, chúng có thể gây viêm, làm tổn thương niêm mạc ruột và giảm khả năng hấp thu dưỡng chất.

Việc này không chỉ làm suy yếu hệ tiêu hóa mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, khiến cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và làm giảm khả năng tự phục hồi. Đặc biệt đối với trẻ em và người có hệ tiêu hóa yếu, tình trạng suy giảm vi sinh đường ruột có thể dẫn đến các vấn đề tiêu hóa lâu dài và suy dinh dưỡng.

3. Ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ và sức khỏe tổng thể ở người lớn

Uống sữa gây tiêu chảy có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của trẻ em và sức khỏe tổng thể của người lớn. Đối với trẻ nhỏ, tiêu chảy kéo dài có thể làm gián đoạn quá trình hấp thụ dinh dưỡng cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển, đặc biệt là các vitamin, khoáng chất và protein.

Điều này có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, làm giảm sức đề kháng của cơ thể và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng khác. Hệ miễn dịch của trẻ em chưa phát triển hoàn thiện, sự thiếu hụt dinh dưỡng có thể ảnh hưởng lâu dài đến khả năng chống lại bệnh tật.

Đối với người lớn, tiêu chảy do uống sữa có thể gây ra sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng thiết yếu, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Việc tiêu hóa kém và mất cân bằng vi sinh đường ruột có thể gây ra các vấn đề liên quan đến hệ tiêu hóa như viêm dạ dày, hội chứng ruột kích thích hoặc các bệnh về đại tràng.

Khi cơ thể không nhận đủ dưỡng chất, sức khỏe tổng thể bị suy yếu, dẫn đến giảm năng lượng, suy giảm chức năng miễn dịch và dễ mắc các bệnh lý mãn tính. Ngoài ra, tình trạng tiêu chảy thường xuyên cũng có thể ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống, gây căng thẳng và mệt mỏi kéo dài.

Uống sữa bị tiêu chảy phải làm sao?

Khi gặp phải tình trạng tiêu chảy sau khi uống sữa, việc xử lý đúng cách rất quan trọng để tránh các hậu quả nghiêm trọng. Nếu nguyên nhân là do không dung nạp lactose, người bệnh có thể thay thế sữa bò bằng các loại sữa không chứa lactose hoặc sữa thực vật như sữa đậu nành, sữa hạnh nhân.

Bên cạnh đó, việc sử dụng enzyme lactase trước khi uống sữa cũng có thể giúp cải thiện khả năng tiêu hóa lactose. Trong trường hợp dị ứng đạm sữa bò, cần ngừng ngay việc tiêu thụ sữa bò và tìm sự tư vấn của bác sĩ để chọn các loại sữa thay thế phù hợp, đồng thời điều trị dị ứng nếu cần thiết.

Ngoài ra, nếu tình trạng tiêu chảy không giảm hoặc nghiêm trọng hơn, việc bổ sung nước và điện giải là rất quan trọng để ngăn ngừa mất nước. Sử dụng dung dịch oresol hoặc nước điện giải sẽ giúp cơ thể duy trì sự cân bằng chất lỏng, hạn chế các biến chứng. Nếu có dấu hiệu nhiễm khuẩn hoặc triệu chứng kéo dài như sốt cao, có máu trong phân, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế để được kiểm tra và điều trị kịp thời.

Đặc biệt, khi tiêu chảy do sữa tái diễn nhiều lần, đây có thể là dấu hiệu của các vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng như hội chứng ruột kích thích hoặc các rối loạn về đại tràng. Trong trường hợp này, việc tham khảo ý kiến bác sĩ là cần thiết để xác định nguyên nhân và điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp, nhằm cải thiện tình trạng tiêu hóa và duy trì sức khỏe tổng thể.

Cách chọn sữa phù hợp để không bị tiêu chảy

Việc chọn đúng loại sữa đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa tiêu chảy, đặc biệt với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm. Dưới đây là các tiêu chí quan trọng cần lưu ý khi lựa chọn sữa phù hợp.

1. Sữa không lactose

Đối với những người không dung nạp lactose, việc lựa chọn sữa không lactose là giải pháp phù hợp để tránh tình trạng tiêu chảy. Sữa không lactose là loại sữa đã được loại bỏ hoặc bổ sung enzyme lactase để phân giải lactose thành glucose và galactose, hai loại đường đơn mà cơ thể dễ hấp thụ hơn. Điều này giúp người uống tránh được các triệu chứng khó chịu như đầy bụng, đau quặn và tiêu chảy sau khi sử dụng sữa.

Mặc dù đã loại bỏ lactose, sữa không lactose vẫn giữ nguyên giá trị dinh dưỡng, bao gồm protein, canxi, vitamin D và các khoáng chất cần thiết cho sức khỏe xương và cơ thể. Tuy nhiên, khi chọn sữa không lactose, người dùng cần chú ý đến thành phần dinh dưỡng, đặc biệt là lượng đường bổ sung và chất béo, để đảm bảo đáp ứng đúng nhu cầu sức khỏe cá nhân.

2. Đọc kỹ hạn sử dụng và hướng dẫn bảo quản

Để tránh nguy cơ tiêu chảy do uống sữa, việc đọc kỹ hạn sử dụng và tuân thủ hướng dẫn bảo quản là rất quan trọng. Sữa là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển nếu không được bảo quản đúng cách. Sữa hết hạn sử dụng hoặc sữa bị biến chất do bảo quản sai nhiệt độ có thể chứa vi khuẩn gây hại như E. coli, Salmonella hoặc Listeria, làm tăng nguy cơ ngộ độc thực phẩm và rối loạn tiêu hóa.

Khi chọn mua sữa, cần ưu tiên sản phẩm còn xa hạn sử dụng và kiểm tra kỹ bao bì để đảm bảo không có dấu hiệu rò rỉ, phồng hoặc biến dạng. Ngoài ra, cần tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn bảo quản từ nhà sản xuất, như bảo quản lạnh ở nhiệt độ từ 2 - 4°C đối với sữa tươi thanh trùng hoặc để ở nơi khô ráo, thoáng mát đối với sữa bột, để đảm bảo chất lượng và an toàn khi sử dụng.

3. Kết hợp sữa với thực phẩm khác thay vì uống lúc bụng đói

Để tránh tình trạng tiêu chảy khi uống sữa, việc kết hợp sữa với các thực phẩm khác thay vì uống lúc bụng đói là một lựa chọn thông minh. Khi uống sữa lúc đói, lactose có thể di chuyển nhanh qua ruột non, khiến enzyme lactase không kịp phân giải, gây đầy bụng, chướng hơi và tiêu chảy.

Ngược lại, khi dùng sữa cùng với các thực phẩm giàu chất xơ, protein hoặc chất béo, tốc độ tiêu hóa chậm lại, giúp enzyme lactase có đủ thời gian hoạt động, cải thiện khả năng hấp thụ lactose. Đồng thời, kết hợp sữa với thực phẩm khác cũng giúp tăng cường hấp thu các vitamin tan trong chất béo như vitamin D, A và K, mang lại nhiều lợi ích dinh dưỡng hơn.

Nhìn chung, uống sữa bị tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân như không dung nạp lactose, dị ứng đạm sữa bò hoặc do sữa kém chất lượng và bảo quản không đúng cách. Để hạn chế tình trạng này, việc chọn loại sữa phù hợp, chú ý hạn sử dụng và hướng dẫn bảo quản, cũng như kết hợp sữa với thực phẩm khác thay vì uống khi đói là những giải pháp quan trọng. Nếu triệu chứng kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.