Phương pháp điều trị tiêu chảy cấp tại nhà và bệnh viện đúng cách

Tiêu chảy cấp là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước từ 3 lần trở lên trong vòng 24 giờ, kéo dài dưới 14 ngày. Đây là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến người lớn. Việc nhận biết và điều trị tiêu chảy cấp đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro và phục hồi sức khỏe nhanh chóng.

Tìm hiểu chung về tiêu chảy cấp

Tiêu chảy cấp là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc nước từ ba lần trở lên trong vòng 24 giờ, kéo dài dưới 14 ngày. Đây là một rối loạn tiêu hóa phổ biến, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến người lớn. Nguyên nhân thường gặp bao gồm nhiễm vi khuẩn (như Escherichia coli, Salmonella typhi., Vibrio Cholerae), virus (như rotavirus, norovirus), ký sinh trùng hoặc ngộ độc thực phẩm. Một số trường hợp có thể liên quan đến tác dụng phụ của thuốc, dị ứng thực phẩm hoặc rối loạn tiêu hóa tạm thời.

Triệu chứng của tiêu chảy cấp thường bao gồm đau bụng, chuột rút, buồn nôn, sốt nhẹ và mất nước. Nếu không được xử lý kịp thời, tình trạng mất nước nghiêm trọng có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiêu chảy cấp là một trong những nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 3 ở trẻ em dưới 5 tuổi, với 443.832 ca mỗi năm. (2)

Việc nhận biết và điều trị tiêu chảy cấp đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro và phục hồi sức khỏe nhanh chóng. Các phương pháp điều trị cần được áp dụng phù hợp với mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể của người mắc.

Hướng dẫn điều trị tiêu chảy cấp tại nhà hiệu quả

Trong các trường hợp tiêu chảy cấp nhẹ đến trung bình, khi người bệnh vẫn tỉnh táo và không có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng, điều trị tại nhà là lựa chọn khả thi và hiệu quả. Các biện pháp tại nhà tập trung vào bù nước, duy trì dinh dưỡng, và hỗ trợ hệ tiêu hóa phục hồi nhanh chóng.

Theo Quyết định số 4121/QĐ-BYT năm 2009 về việc ban hành “Tài liệu hướng dẫn xử trí tiêu chảy ở trẻ em”, có 4 nguyên tắc điều trị tiêu chảy cấp tại nhà mẹ cần nhớ để vừa điều trị tại nhà vừa phòng ngừa biến chứng nguy hiểm:

1. Cho trẻ uống thêm dịch

• Bù nước là ưu tiên hàng đầu: Dùng dung dịch bù nước và điện giải Oral Rehydration Solution (ORS), nước cháo, nước cơm hoặc nước sạch. Hướng dẫn trẻ uống từng ngụm nhỏ, thường xuyên. Nếu trẻ nôn, ngừng 10 phút rồi tiếp tục uống.
• Lượng uống khuyến nghị:
  • Trẻ dưới 2 tuổi: 50 - 100ml sau mỗi lần đi ngoài.
  • Trẻ từ 2 tuổi trở lên: 100 - 200ml sau mỗi lần đi ngoài.
• Đặc biệt lưu ý dùng ORS nếu trẻ vừa điều trị tại cơ sở y tế hoặc khó khăn trong việc quay lại nếu tình trạng nặng hơn.

2. Tiếp tục cho trẻ ăn bình thường

Không ngừng cho trẻ ăn, không pha loãng thức ăn. Mẹ nên khuyến khích trẻ ăn thực phẩm giàu dinh dưỡng như cháo, súp, trứng, thịt, cá và những thực phẩm giàu kali như chuối, nước dừa. Đặc biệt, tiếp tục bú mẹ giúp trẻ hồi phục nhanh hơn.

2.1. Các thực phẩm nên dùng

• Cháo gạo trắng: Dễ tiêu hóa, cung cấp carbohydrate đơn giản, và không gây áp lực cho hệ tiêu hóa.
• Chuối chín: Chứa pectin (một loại chất xơ hòa tan) giúp làm đặc phân, đồng thời cung cấp kali để bù điện giải.
• Táo nghiền: Cung cấp pectin và ít kích ứng hơn táo tươi. Tránh nước táo vì hàm lượng đường cao có thể làm nặng thêm tiêu chảy.
• Khoai lang luộc: Cung cấp năng lượng, kali, và dễ tiêu hóa.
• Bánh mì trắng hoặc cơm trắng: Là nguồn carbohydrate đơn giản, ít chất xơ, phù hợp trong giai đoạn đầu.

2.2. Các thực phẩm cần tránh

• Sữa và sản phẩm từ sữa: Tiêu chảy cấp có thể gây thiếu hụt tạm thời enzym lactase, dẫn đến khó tiêu hóa lactose, làm tăng triệu chứng.
• Thực phẩm nhiều dầu mỡ: Đồ chiên rán, thức ăn nhanh, hoặc thực phẩm giàu chất béo có thể kích thích nhu động ruột.
• Rau củ giàu chất xơ không hòa tan: Bắp cải, súp lơ, cải bó xôi, hoặc đậu có thể làm tăng tần suất đi ngoài.
• Trái cây có tính axit: Cam, chanh, dứa có thể gây kích ứng niêm mạc ruột.
• Đồ uống có gas và đường cao: Nước ngọt, nước trái cây công nghiệp có thể làm tăng áp suất thẩm thấu trong ruột, dẫn đến tiêu chảy nặng hơn.

⇒ Tham khảo thêm: Bị tiêu chảy nên ăn rau gì?

Sau khi tiêu chảy ngừng, tiếp tục bổ sung thêm bữa phụ trong ít nhất 2 tuần để trẻ đạt lại cân nặng bình thường.

3. Bổ sung kẽm trong 14 ngày

Kẽm giúp giảm độ nặng và thời gian tiêu chảy, đồng thời tăng cường miễn dịch, phòng ngừa tái phát. Liều lượng:

• Trẻ dưới 6 tháng: 10mg/ngày (1/2 viên hoặc 5ml siro).
• Trẻ từ 6 tháng trở lên: 20mg/ngày (1 viên hoặc 10ml siro).

Cách dùng: Uống kẽm lúc đói; viên nén có thể hòa tan trong nước, sữa mẹ hoặc ORS.

4. Đưa trẻ đi khám ngay nếu có các dấu hiệu nguy hiểm

Các dấu hiệu nguy hiểm khi trẻ bị tiêu chảy cấp gồm có:

• Đi ngoài phân lỏng rất nhiều lần.
• Nôn tái diễn.
• Rất khát hoặc bỏ bú, ăn uống kém.
• Sốt cao, có máu trong phân hoặc không cải thiện sau 2 ngày điều trị.

Lưu ý: Mẹ cần thực hiện sớm và đều đặn các bước trên để bảo vệ sức khỏe của trẻ, phòng ngừa mất nước và suy dinh dưỡng.

Ngoài ra, men vi sinh (probiotics) chứa các vi khuẩn có lợi như Lactobacillus hoặc Bifidobacterium, có thể giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột và rút ngắn thời gian tiêu chảy.

Cách sử dụng men vi sinh:

• Chọn sản phẩm uy tín, có nguồn gốc rõ ràng, chứa các chủng vi khuẩn đã được nghiên cứu.
• Uống theo liều lượng khuyến cáo trên bao bì.
• Có thể dùng men vi sinh dạng bột, viên nang hoặc sữa chua không đường (sau khi triệu chứng tiêu chảy đã giảm).
• Men vi sinh nên được sử dụng như một biện pháp bổ trợ, kết hợp với bù nước và chế độ ăn phù hợp. Tuy nhiên, hiệu quả của men vi sinh có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân gây tiêu chảy và tình trạng sức khỏe của người bệnh.

Khi nào người mắc tiêu chảy cấp cần đến bệnh viện?

Mặc dù nhiều trường hợp tiêu chảy cấp có thể tự hồi phục trong vài ngày, một số trường hợp cần can thiệp y tế ngay lập tức để tránh biến chứng nghiêm trọng. Việc nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm và hiểu rõ quy trình điều trị tại bệnh viện là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe.

1. Dấu hiệu cảnh báo cần can thiệp y tế

Người bệnh cần được đưa đến bệnh viện nếu xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Mất nước nghiêm trọng: Khát nước dữ dội, khô môi, khô miệng, mắt trũng, da nhăn nheo, hoặc mất độ đàn hồi da (khi véo da, nếp da không trở lại bình thường ngay).
• Thay đổi lượng nước tiểu: Tiểu rất ít hoặc không tiểu trong 6 - 8 giờ, hoặc nước tiểu sẫm màu.
• Sốt cao: Nhiệt độ trên 38,5°C kéo dài hơn 24 giờ, đặc biệt ở trẻ em, hoặc sốt kèm ớn lạnh.
• Phân bất thường: Phân có máu tươi, màu đen (dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa), hoặc chứa chất nhầy trắng đục (gợi ý nhiễm trùng nặng).
• Tiêu chảy kéo dài hoặc nghiêm trọng: Đi ngoài nhiều lần trong ngày, kéo dài quá 48 giờ mà không cải thiện, hoặc không thể bù nước bằng đường uống.
• Nôn mửa liên tục: Khiến người bệnh không thể uống nước, dung dịch ORS, hoặc ăn bất kỳ thực phẩm nào.
• Thay đổi trạng thái tâm thần: Lơ mơ, mệt lả, kích thích, co giật, hoặc mất ý thức, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi.
• Đau bụng dữ dội: Không giảm sau khi đi ngoài, có thể là dấu hiệu của viêm ruột thừa hoặc tắc ruột.

Những dấu hiệu này cho thấy tiêu chảy cấp có thể do nhiễm trùng nghiêm trọng, biến chứng nội khoa, hoặc các bệnh lý nền khác. Trì hoãn điều trị có thể dẫn đến sốc giảm thể tích, rối loạn điện giải nghiêm trọng, hoặc tổn thương cơ quan.

2. Biện pháp điều trị tiêu chảy cấp tại bệnh viện

Tại bệnh viện, các bác sĩ sẽ đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh thông qua khám lâm sàng, xét nghiệm máu, phân hoặc các phương pháp chẩn đoán hình ảnh nếu cần. Các phương pháp điều trị thường bao gồm:

• Truyền dịch tĩnh mạch: Đây là phương pháp chính để bù nước và điện giải trong các trường hợp mất nước nghiêm trọng. Dung dịch truyền thường chứa natri clorid, kali và glucose, được điều chỉnh theo tình trạng của bệnh nhân.
• Thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống ký sinh trùng: Thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống ký sinh trùng có thể giúp điều trị tiêu chảy do một số loại vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây ra. Hầu hết các nguyên nhân gây tiêu chảy do vi khuẩn không cần điều trị ở hầu hết mọi người. Nếu virus gây tiêu chảy, thuốc kháng sinh sẽ không có tác dụng.

Quá trình điều trị tại bệnh viện thường kéo dài từ vài giờ đến vài ngày, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và khả năng phục hồi của người bệnh.

Một số lưu ý khi điều trị tiêu chảy cấp cho từng đối tượng

Các nhóm đối tượng khác nhau như trẻ sơ sinh, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền cần được điều trị tiêu chảy cấp với sự cẩn trọng đặc biệt để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

1. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi mắc tiêu chảy cấp do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện, tỷ lệ cơ thể chứa nước cao, và khả năng bù nước tự nhiên hạn chế. Theo WHO, trẻ em dưới 5 tuổi chiếm phần lớn các ca tử vong liên quan đến tiêu chảy cấp. Các lưu ý quan trọng bao gồm:

• Sử dụng dung dịch ORS dành riêng cho trẻ em, với liều lượng được bác sĩ hoặc nhân viên y tế hướng dẫn. Không pha ORS với sữa, nước trái cây, hoặc các chất lỏng khác, vì có thể làm thay đổi tỷ lệ điện giải.
• Tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc bú bình nếu trẻ vẫn có thể bú, vì sữa mẹ chứa các kháng thể và yếu tố miễn dịch giúp tăng cường khả năng chống nhiễm trùng. Nếu trẻ đã ăn dặm, ưu tiên thực phẩm nhuyễn như cháo gạo, chuối nghiền, hoặc khoai lang luộc. Tránh sữa công thức chứa lactose trong giai đoạn tiêu chảy cấp.
• Theo dõi sát các dấu hiệu mất nước như quấy khóc không ra nước mắt, thóp trũng (ở trẻ sơ sinh) hoặc tiểu ít.
• Không tự ý sử dụng thuốc cầm tiêu chảy hoặc kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ.

Phụ huynh cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu trẻ có dấu hiệu nguy hiểm như lơ mơ, sốt cao hoặc tiêu chảy kéo dài.

2. Người cao tuổi hoặc có bệnh nền

Người cao tuổi (trên 65 tuổi) và những người mắc bệnh nền như tiểu đường, suy thận, bệnh tim mạch, hoặc suy giảm miễn dịch có nguy cơ biến chứng cao khi bị tiêu chảy cấp. Các rối loạn điện giải hoặc mất nước có thể làm trầm trọng thêm bệnh lý nền, dẫn đến các biến chứng như suy tim, hạ đường huyết, hoặc nhiễm trùng huyết. Các lưu ý bao gồm:

• Theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu mất nước và rối loạn điện giải, vì những thay đổi này có thể làm trầm trọng thêm bệnh nền.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp với tình trạng sức khỏe, ví dụ tránh thực phẩm có đường ở bệnh nhân tiểu đường.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc hoặc men vi sinh, vì một số thuốc có thể tương tác với thuốc điều trị bệnh nền.
• Đưa người bệnh đến bệnh viện sớm nếu có dấu hiệu bất thường như huyết áp thấp, khó thở hoặc lú lẫn.

Việc điều trị cần được cá nhân hóa dựa trên tình trạng sức khỏe tổng thể và tiền sử bệnh lý của người bệnh.

Hướng dẫn cách phòng ngừa tiêu chảy cấp hiệu quả

Phòng ngừa tiêu chảy cấp là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh các bệnh truyền nhiễm qua đường tiêu hóa vẫn phổ biến. Các biện pháp phòng ngừa tập trung vào vệ sinh cá nhân, an toàn thực phẩm, và tăng cường sức đề kháng.

• Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi tiếp xúc với bề mặt công cộng. Đây là cách đơn giản nhưng hiệu quả để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn và virus.
• Đảm bảo an toàn thực phẩm: Chỉ sử dụng thực phẩm tươi, được chế biến và bảo quản đúng cách. Rửa sạch rau củ, nấu chín kỹ thịt, cá và tránh ăn thực phẩm để quá lâu ở nhiệt độ phòng.
• Sử dụng nước sạch: Uống nước đun sôi để nguội hoặc nước đóng chai từ nguồn uy tín. Ở những khu vực có nguồn nước không đảm bảo, nên sử dụng máy lọc nước đạt chuẩn.
• Tiêm phòng: Một số loại vắc xin, như vắc xin rotavirus cho trẻ em, có thể giúp giảm nguy cơ tiêu chảy do virus.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, bổ sung thực phẩm giàu chất xơ và vitamin để tăng cường sức đề kháng. Hạn chế sử dụng thuốc kháng sinh không cần thiết để tránh rối loạn hệ vi sinh đường ruột.

Việc thực hiện đồng bộ các biện pháp này không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc tiêu chảy cấp mà còn góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.

Phương pháp điều trị tiêu chảy cấp tại nhà và bệnh viện cần được thực hiện đúng cách để kiểm soát bệnh hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng. Từ việc bù nước, điều chỉnh chế độ ăn, đến sử dụng men vi sinh, mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng. Trong trường hợp nghiêm trọng, can thiệp y tế kịp thời là yếu tố quyết định. Phòng ngừa tiêu chảy cấp thông qua vệ sinh và lối sống lành mạnh sẽ giúp bảo vệ sức khỏe lâu dài.