8 nguyên nhân uống sữa tươi bị tiêu chảy và cách khắc phục

Từ những năm 1900 sữa tươi đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Đây là thức uống quen thuộc của nhiều trẻ em Việt Nam, bởi hương vị thơm ngon, giàu dinh dưỡng. Thế nhưng, nhiều trẻ uống sữa tươi bị tiêu chảy khiến phụ huynh lo lắng và tìm cách khắc phục.

Lợi ích của sữa tươi đối với sức khỏe

Sữa tươi giữ một vai trò quan trọng trong chế độ dinh dưỡng mỗi ngày của gia đình, đặc biệt là với trẻ nhỏ. Theo Học viện Nhi Khoa Hoa Kỳ (AAP), sữa là 1 trong 2 thức uống tốt nhất với trẻ nhỏ. Một nghiên cứu khoa học đầu tiên đánh giá về mối quan hệ giữa sữa tươi và trẻ nhỏ thực hiện vào năm 1928 cho thấy, cân nặng và chiều cao của trẻ uống sữa tăng hơn 20% so với những đứa trẻ không uống.

Sữa tươi là thực phẩm giàu đạm, canxi, vitamin D và khoáng chất. Đây đều là các chất dinh dưỡng cần thiết trong quá trình phát triển thể chất và trí não của trẻ nhỏ. Trong đó, có thể thấy combo canxi và vitamin D khi kết hợp với nhau sẽ giúp trẻ thêm cao lớn nhờ củng cố hệ xương và răng. Bên cạnh đó, nguồn đạm dồi dào trong sữa giúp tạo cơ bắp và cung cấp năng lượng cho quá trình phát triển trí não trẻ, củng cố hệ miễn dịch.

Với hàm lượng dinh dưỡng dồi dào, sữa không chỉ là thực phẩm tốt cho sức khỏe của trẻ nhỏ mà còn cho các thành viên trong gia đình. Ở người trưởng thành, hàm lượng canxi trong sữa giúp xương thêm chắc khỏe. Các loại vitamin và khoáng chất khác có trong sữa như phốt pho, kali, vitamin B2, B12... giúp tăng cường hệ miễn dịch giúp cơ thể khỏe mạnh.

Tại sao uống sữa tươi bị tiêu chảy?

Uống sữa tươi bị tiêu chảy thường do cơ thể không dung nạp lactose – loại đường có trong sữa, khiến đường ruột khó tiêu hóa và gây rối loạn tiêu hóa. Ngoài ra, sữa tươi kém chất lượng hoặc nhiễm khuẩn cũng có thể là nguyên nhân.

1. Bất dung nạp lactose

Bất dung nạp lactose là tình trạng một người khi uống sữa hoặc ăn các chế phẩm từ sữa không thể tiêu hóa hoàn toàn đường - lactose có trong sữa, dẫn đến tiêu chảy và đầy hơi. Tình trạng này còn được gọi là kém hấp thu đường từ sữa, thường vô hại nhưng các triệu chứng của bất dung nạp lactose có thể gây khó chịu cho người bệnh. (1)

Nguyên nhân của bất dung nạp lactose xuất phát từ sự thiếu hụt lactase - loại enzyme được sản xuất trong ruột non. Những người có nồng độ lactase thấp nhưng vẫn có thể tiêu hóa các sản phẩm từ sữa mà không gặp vấn đề sức khỏe nào. Tuy nhiên, với những người thật sự không dung nạp được lactose thì thiếu hụt lactase sẽ dẫn đến các triệu chứng sau khi ăn thực phẩm từ sữa.

2. Tình trạng dị ứng sữa

Dị ứng sữa là tình trạng hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng với protein có trong sữa động vật như sữa bò, sữa dê, sữa cừu hay sữa trâu. Trẻ có thể bị dị ứng với 1 hoặc nhiều loại protein khác nhau, trong đó alpha protein S1-casein có trong sữa bò là tác nhân dị ứng thường gặp nhất.

Trên thị trường sữa hiện nay, phần lớn các loại sữa bột, sữa công thức đều là sản phẩm làm từ sữa bò. Nên tỷ lệ trẻ dị ứng sữa gia tăng cũng xuất phát từ nhu cầu sử dụng các chế phẩm từ sữa bò. Các dấu hiệu dị ứng sữa có thể xuất hiện từ vài phút đến vài giờ sau khi uống sữa, như phát ban, hay nặng hơn là thở khò khè, nôn hay các rối loạn tiêu hóa. Trầm trọng nhất là tình trạng sốc phản vệ đe dọa tính mạng bệnh nhân.

Dị ứng sữa cần được phân biệt với bất dung nạp lactose với các triệu chứng tương tự nhau, nhưng về bản chất hai cơ chế này hoàn toàn khác nhau. Nếu như dị ứng sữa là do cơ chế phản ứng với các thành phần trong sữa, thì bất dung nạp lactose xuất phát từ việc cơ thể thiếu men tiêu hóa lactose, dẫn đến không tiêu hóa được lactose có trong sữa.

3. Sử dụng các sản phẩm sữa kém chất lượng

Các sản phẩm sữa kém chất lượng cũng có thể khiến người tiêu thụ bị tiêu chảy. Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều loại sữa được làm giả từ các thương hiệu lớn hay sữa không rõ nguồn gốc, sữa nhiễm khuẩn/ hết hạn sử dụng được gian thương sử dụng bao bì mới để bán ra thị trường.

Điển hình như vào tháng 4/2025, Công an thành phố Hà Nội đã triệt phá đường dây sản xuất hơn 600 loại sữa bột giả, hướng đến đối tượng bệnh đái tháo đường, suy thận, trẻ sinh non và phụ nữ mang thai. Kết quả xét nghiệm cho thấy nhiều mẫu sữa không có thành phần như đã công bố, chứa phụ gia không rõ nguồn gốc và chỉ đạt dưới 70% tiêu chuẩn dinh dưỡng. Một số loại sữa giả còn chứa melamine - hóa chất công nghiệp có thể khiến người tiêu thụ tổn thương thận, ruột, thậm chí tử vong nếu dùng trong thời gian dài.

Uống sữa kém chất lượng không chỉ khiến người sử dụng gặp các vấn đề về tiêu hóa mà còn có thể dẫn đến ngộ độc thực phẩm cực kỳ nguy hiểm.

4. Bảo quản sữa sai cách

Trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng uống sữa bị tiêu chảy, thì bảo quản sữa sai cách cũng là một trong các nguyên nhân phổ biến. Cụ thể, nếu hộp sữa bị hở, bị thủng sẽ rất dễ khiến vi sinh vật và bụi bẩn ngoài môi trường xâm nhập vào sữa, gây nhiễm khuẩn. Những nơi ẩm ướt cũng không phải là lựa chọn tốt để bảo quản sữa. Ẩm ướt là môi trường tốt để sản sinh nấm, mốc, ảnh hưởng đến chất lượng sữa.

Bên cạnh việc bảo quản sai cách, các dụng cụ pha sữa/ uống sữa như ly, muỗng nếu không đảm bảo vệ sinh cũng rất dễ khiến người sử dụng gặp vấn đề tiêu hóa. Thậm chí, nếu bàn tay của người pha sữa nhiễm khuẩn cũng có thể khiến người uống gặp nguy hiểm.

5. Uống sữa tươi khi bụng đói

Theo các chuyên gia, chỉ nên uống sữa tươi sau khi ăn hoặc khi lúc bụng không đói.

Nguyên nhân là do protein trong sữa sau khi vào dạ dày sẽ được tiêu hóa và phân giải thành các loại acid amin, sau đó mới được hấp thụ. Nếu uống sữa khi bụng đói sẽ làm protein không phân giải thành acid amin. Thành phần acid amin không kịp hấp thụ tại ruột non sẽ được đẩy lại vào đại tràng tạo thành hợp chất độc hại.

Do đó, nếu muốn cung cấp năng lượng cho cả một ngày dài hoạt động, bạn nên uống sữa sau bữa ăn sáng khoảng 1 - 2 tiếng. Và nên ăn những loại thực phẩm chứa tinh bột trước khi uống sữa.

6. Sử dụng sữa tươi đã hết hạn

Uống sữa hỏng, sữa hết hạn có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng cho cơ thể như buồn nôn, nôn, đau dạ dày hay tiêu chảy. Tuy nhiên, ngày tháng được in trên bao bì sữa có thể khiến nhiều người nhầm lẫn về hạn sử dụng của sản phẩm. Thực tế, ngày tháng được in trên bao bì cho người dùng biết thời điểm chất lượng sản phẩm sẽ bắt đầu giảm, chứ không đồng nghĩa với việc sữa hết hạn và không còn an toàn để uống sau mốc thời gian đó.

Cụ thể, ý nghĩa của ngày tháng có thể được in trên bao bì sữa bao gồm:

• Sử dụng tốt nhất trước ngày: Thông tin này cho người dùng biết mốc thời gian sử dụng sữa để có trải nghiệm tốt nhất về chất lượng và hương vị.
• Ngày bán ra: Thông tin này giúp các cửa hàng quản lý sản phẩm tồn kho vì nó cho biết khi nào nên bán sữa để đảm bảo được chất lượng.
• Sử dụng đến ngày: Đây là ngày cuối cùng nên tiêu thụ sữa để sản phẩm có chất lượng cao nhất.

Vì ngày được in trên bao bì sản phẩm sữa có thể không thực sự cho biết hạn sử dụng của sản phẩm, nên cách tốt nhất để biết được chất lượng sữa là uống. Một trong những dấu hiệu đầu tiên nhận biết sữa đã hết hạn và không thể sử dụng nữa là sự thay đổi về mùi vị. Sữa đã hỏng thường có mùi chua khác biệt. Đây là axit lactic sinh ra do vi khuẩn. Các dấu hiệu sữa không thể sử dụng khác bao gồm sữa biến đổi màu sắc và xuất hiện gợn trong kết cấu.

7. Mắc các bệnh liên quan đến đại tràng

Với người bệnh đường tiêu hóa nói chung hay người có vấn đề về đại tràng nói riêng cần lựa chọn đúng loại sữa phù hợp. Các loại sữa tươi, sữa có nguồn gốc từ động vật chứa làm lượng lớn lactose và chất béo. Đối với người bệnh viêm đại tràng khả năng dung nạp các chất này kém nên có thể dẫn đến khó tiêu, đau bụng, tiêu chảy... Do đó, lựa chọn sữa cho người bệnh viêm đại tràng cần tránh các loại sữa có nguồn gốc từ động vật, mà thay vào đó nên dùng sữa từ thực vật, sữa tách béo, sữa ít béo.

8. Hệ tiêu hóa chưa quen với việc uống sữa

Lần đầu tiên uống sữa, một số người rất dễ bị tình trạng này. Nguyên nhân là do cơ thể chưa quen và chưa hấp thụ được các dưỡng chất có trong sữa, điển hình là đường trong sữa (lactose) hoặc protein. Nguyên nhân cũng có thề là do khi đang quen uống một loại sữa này chuyển sang uống một loại sữa khác.

Ai dễ bị tiêu chảy khi uống sữa tươi?

Tình trạng uống sữa tươi bị tiêu chảy thường gặp nhất là người có hệ tiêu hóa nhạy cảm hay có vấn đề về hệ tiêu hóa. Ngoài ra, những người bất dung nạp lactose rất dễ gặp tình trạng này, do thiếu enzyme lactase cần thiết để phân hủy lactose trong sữa.

Tiếp đến là nhóm trẻ em và thanh thiếu niên cũng có thể gặp tình trạng tương tự, đặc biệt là khi hệ tiêu hóa chưa phát triển hoàn thiện như ở trẻ sơ sinh hoặc chưa quen với việc tiêu thụ sữa tươi. Người lớn tuổi có hệ miễn dịch suy yếu cũng rất dễ gặp vấn đề này khi uống sữa, do nồng độ enzyme suy giảm dần theo tuổi tác.

Những người mắc bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa như viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích cũng rất dễ tiêu chảy khi uống sữa, do khả năng hấp thu, tiêu hóa không còn hiệu quả. Cuối cùng, người có hệ miễn dịch kém, như người bệnh đang điều trị ung thư hay có các bệnh mạn tính cũng có nguy cơ cao gặp tình trạng này do cơ thể không đủ sức chống chịu những phản ứng tiêu hóa bất thường.

Bé uống sữa tươi bị tiêu chảy nên làm gì?

Khi bé uống sữa tươi bị tiêu chảy, ba mẹ cần xử trí kịp thời để bảo vệ sức khỏe của bé với các giải pháp sau.

1. Ngưng sử dụng loại sữa trẻ đang uống

Điều đầu tiên ba mẹ cần làm là ngưng cho trẻ sử dụng loại sữa đang sử dụng.

Ba mẹ không nên quá lo lắng về việc con thiếu chất dinh dưỡng do ngưng sử dụng sữa tươi có nguồn gốc từ động vật, vì có thể hoàn toàn thay thế loại sữa này với sữa từ thực vật như sữa hạnh nhân, sữa đậu nành để cung cấp đủ dinh dưỡng cho bé mà không phải lo các vấn đề về tiêu hóa. Ngoài ra, sau khi đổi loại sữa mới, ba mẹ cần tiếp tục theo dõi các phản ứng của trẻ để đảm bảo trẻ không bài xích loại sữa mới.

2. Theo dõi dấu hiệu mất nước và bổ sung Oresol

Bên cạnh việc ngưng sử dụng sữa, phụ huynh cần theo dõi dấu hiệu mất nước của trẻ nhỏ. Mất nước có thể là một tình trạng nghiêm trọng do trẻ bị tiêu chảy hay nôn mửa. Triệu chứng mất nước có thể bao gồm miệng khô, ít đi tiểu hoặc không tiểu trong 6 giờ, da mất độ đàn hồi, mệt mỏi và nhức đầu. Nếu không được điều trị, mất nước nghiêm trọng có thể khiến người bệnh suy kiệt, thậm chí là tử vong.

Để phòng ngừa nguy cơ mất nước, ba mẹ nên bổ sung cho trẻ nhiều nước lọc hoặc dung dịch điện giải oresol. Oresol giúp thay thế nước và các khoáng chất cần thiết mà cơ thể đã mất đi, từ đó hỗ trợ quá trình phục hồi. Ba mẹ nên cho trẻ uống oresol theo từng ngụm nhỏ, vừa đủ và uống duy trì trong suốt thời gian trẻ bị tiêu chảy.

Nếu tình trạng không cải thiện, thậm chí nặng hơn, kéo dài hơn 24 giờ, kèm theo đó là các dấu hiệu nghiêm trọng như sốt cao, chảy máu trong phân, ba mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt để được bác sĩ đánh giá và xử trí kịp thời.

Làm sao để uống sữa tươi không bị tiêu chảy?

Khi trẻ uống sữa bị tiêu chảy, ba mẹ cần lựa chọn loại sữa khác phù hợp với cơ địa của trẻ, cùng với đó là bảo quản sữa đúng cách.

1. Lựa chọn loại sữa phù hợp với cơ địa

Đối với trẻ trong độ tuổi còn bú mẹ, mẹ có thể cho trẻ tiếp tục bú sữa mẹ thay vì uống sữa tươi. Nguồn dinh dưỡng phong phú trong sữa mẹ giúp tăng cường sự bảo vệ cho hệ miễn dịch, bao gồm cả hệ miễn dịch niêm mạc ruột của trẻ. Dưỡng chất Nucleotides có trong sữa mẹ còn có khả năng tái tạo niêm mạc ruột bị tổn thương do nhiễm trùng.

Với những trẻ bất dung nạp lactose, mẹ nên loại trừ sữa và tất cả những loại thực phẩm chứa lactose trong thực đơn hàng ngày của trẻ. Song song đó, mẹ có thể cho trẻ uống các loại sữa đặc chế không có lactose cho đến khi trẻ ngừng tiêu chảy hẳn.

Khi cho trẻ uống một loại sữa mới, mẹ nên chia nhỏ hàm lượng sữa để cơ thể trẻ dần thích nghi. Lúc đầu, có thể cho bé uống khoảng 20ml sữa và theo dõi khả năng hấp thu của trẻ. Nếu nghi ngờ loại sữa trẻ uống không phù hợp với trẻ, nên đến các trung tâm dinh dưỡng uy tín để được tư vấn loại sữa và chế độ bổ sung dinh dưỡng phù hợp cho trẻ.

Lưu ý, mẹ nên bổ sung thêm canxi trong các loại thực phẩm khác, vì chế độ ăn không lactose có thể ngăn cản sự hấp thụ canxi ở trẻ. Có thể cân nhắc bổ sung thêm sữa chua để hỗ trợ đường ruột trẻ sản sinh thêm lactase. Sau vài tuần, khi đường ruột của trẻ đã phục hồi, men lactase được sản xuất đầy đủ, thì có thể trẻ ăn lại chế độ ăn như trước.

2. Uống và bảo quản sữa đúng cách

Bên cạnh lựa chọn loại sữa và thay đổi chế độ ăn, việc bảo quản sữa đúng cách cũng quan trọng không kém để ngăn nguy cơ trẻ uống sữa tươi bị tiêu chảy. Sữa tươi nên được bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh, ở nhiệt độ 0 - 4 độ C và cần được sử dụng trước thời gian ghi trên bao bì để đảm bảo chất lượng và tính an toàn. Sữa có mùi lạ, tách lớp, đổi màu nên được loại bỏ. Cách bảo quản và sử dụng sữa hợp lý không chỉ giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn mà còn giúp người dùng tận dụng tối đa các lợi ích dinh dưỡng từ sữa.

Vậy trẻ uống sữa tươi bị tiêu chảy có thể xuất phát từ 8 nguyên nhân, bao gồm: Bất dung nạp lactose, dị ứng sữa, sử dụng sản phẩm sữa kém chất lượng, bảo quản sữa sai cách, uống sữa tươi khi bụng đói, sử dụng sữa hết hạn, mắc các bệnh liên quan đại tràng, hệ tiêu hóa chưa quen với việc uống sữa. Để khắc phục tình trạng này, ba mẹ nên cho trẻ ngưng sử dụng loại sữa đang sử dụng, thay đổi sữa và chế độ ăn, cùng theo dõi dấu hiệu mất nước của trẻ để bổ sung nước kịp thời.