Vắc xin có thể gây ra ung thư không? [Giải đáp khoa học]

Hơn 2 thế kỷ trôi qua kể từ thời điểm vắc xin được phát minh, vắc xin đã trở thành “vũ khí thượng hạng” giúp nhân loại diệt trừ, kiểm soát và dự phòng được nhiều bệnh dịch nguy hiểm, cứu sống hàng triệu trẻ em và người lớn trên toàn thế giới mỗi năm. Lợi ích của vắc xin là không thể bàn cãi. Thế nhưng, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều cho rằng, tiêm vắc xin là tiêm chất độc vào người, vắc xin có thể gây ra ung thư. Vậy, nhận định này là đúng hay sai? Thực hư như thế nào? Vắc xin có thể gây ra ung thư không?

Tìm hiểu về ung thư và vắc xin

Để giải quyết câu hỏi "vắc xin có thể gây ra ung thư không?" thì bạn cũng nên tìm hiểu qua về 2 khái niệm là ung thư và vắc xin.

1. Ung thư là gì?

Khái niệm

Ung thư là khái niệm chỉ một tập hợp các bệnh lý đặc trưng bởi sự hoạt động bất thường, phát triển không kiểm soát của các tế bào trong cơ thể. Các tế bào này có khả năng xâm nhập, phá hủy các tế bào/mô khỏe mạnh của cơ thể, thậm chí có khả năng xâm lấn, lan sang các bộ phận khác của cơ thể.

Dễ hiểu hơn, cơ thể của chúng ta được cấu thành từ hàng nghìn tỷ tế bào, mỗi một tế bào bình thường sẽ phát triển và nhân lên thông qua quá trình phân chia tế bào khi cơ thể cần. Khi các tế bào già đi hoặc bị hư hỏng, chúng sẽ chết đi và các tế bào được phân chia trước đó sẽ thay thế chức năng của chúng.

Khi chẳng may vì một lý do nào đó, quá trình có trật tự này bị phá vỡ, các tế bào bất kỳ trong cơ thể bị biến đổi, phát triển bất thường một cách nhanh chóng mà không chết đi theo đúng quy luật “sinh - tử” của tế bào. Sự phân chia liên tục nhưng không chết đi sẽ hình thành các khối u tăng sinh, gọi là ung thư (nếu khối u ác tính) hoặc có thể không phải là ung thư (khối u lành tính).

Khối u lành tính đa số không gây nguy hiểm, không xâm lấn, lây lan sang các tế bào/mô lân cận. Khi được cắt bỏ, các khối u lành tính thường không phát triển trở lại. Trong khi đó, các khối u ác tính lại tồn tại và phát triển một cách dai dẳng, chúng có thể lan rộng, xâm lấn và thậm chí di chuyển đến những nơi xa trong cơ thể để hình thành các khối u mới, gọi là di căn, khiến việc điều trị vô cùng khó khăn.

Nguyên nhân

Ung thư là một căn bệnh ảnh hưởng đến sự di truyền của các tế bào. Do đó, những thay đổi di truyền gây ung thư có thể xay ra do những nguyên nhân sau:

• Các lỗi xảy ra khi tế bào phân chia.
• Do các tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn…) làm tổn thương tế bào, khiến quá trình kiểm soát cách thức hoạt động của tế bào, đặc biệt là cách tế bào phát triển và phân chia
• Tổn hại DNA do các chất độc hại trong môi trường gây ra, chẳng hạn như các hóa chất trong khói thuốc lá và tia cực tím từ mặt trời.
• Được thừa hưởng gen di truyền từ cha mẹ.
• Tuổi tác cũng có thể là tác nhân khiến một người dễ mắc ung thư. Bởi thông thường, cơ thể có xu hướng loại bỏ các tế bào có DNA bị hư hỏng trước khi chúng trở thành ung thư. Nhưng khả năng này của cơ thể sẽ giảm dần khi chúng ta già đi. Đây là một phần lý do khiến nguy cơ mắc bệnh ung thư ở người lớn tuổi cao hơn.

Các loại ung thư phổ biến

Hiện, có hơn 100 loại ung thư khác nhau. Các loại ung thư thường được đặt tên theo các cơ quan hoặc mô, nơi các khối u ác tính hình thành. Ví dụ, ung thư phổi bắt đầu từ khối u ác tính ở phổi và ung thư não bắt đầu từ khối u ác tính ở  não. Các loại ung thư phổ biến hiện nay bao gồm:

• Ung thư biểu mô: Đây là loại ung thư được hình thành bởi các tế bào biểu mô (là những tế bào bao phủ bề mặt bên trong và bên ngoài của cơ thể). Có nhiều loại tế bào biểu mô, bao gồm ung thư biểu mô tuyến, ung thư biểu mô tế bào đáy, ung thư biểu mô tế bào vảy và ung thư biểu mô tế bào chuyển tiếp. Ví dụ: Ung thư biểu mô màng phổi, ung thư biểu mô vú, ung thư biểu mô phúc mạc, ung thư biểu mô màng ngoài tim, ung thư biểu mô tuyến tiền liệt, ung thư biểu mô tinh hoàn…
• Sarcoma: Là bệnh ung thư hình thành trong xương và mô mềm (cơ, mỡ, mạch máu, mạch bạch huyết và mô sợi như gân và dây chằng). Osteosarcoma là bệnh ung thư xương phổ biến nhất. Các loại sarcoma mô mềm phổ biến nhất là sarcoma cơ trơn, sarcoma Kaposi, u mô bào sợi ác tính, sarcoma mỡ và protuberans dermatofibrosarcoma. Ví dụ: Ung thư mỡ, ung thư cơ, ung thư da, ung thư mạch máu…
• Bệnh bạch cầu: Là bệnh ung thư bắt đầu từ mô tạo máu của tủy xương. Những bệnh ung thư bạch cầu không hình thành khối u rắn mà một số lượng lớn các tế bào bạch cầu bất thường tích tụ trong máu và tủy xương, lấn át các tế bào máu bình thường. Ví dụ: Ung thư máu…
• Ung thư hạch: Là bệnh ung thư bắt đầu từ tế bào lympho T hoặc tế bào lympho B (là những tế bào bạch cầu chống lại bệnh tật, là một phần của hệ thống miễn dịch). Các tế bào lympho bất thường tích tụ trong các hạch bạch huyết và mạch bạch huyết cũng như trong các cơ quan khác của cơ thể. Ví dụ: Ung thư lympho Hodgkin và ung thư lympho không Hodgkin.
• Bệnh đa u tủy: Là bệnh ung thư bắt đầu trong tế bào plasma (một loại tế bào miễn dịch khác bên cạnh tế bào lympho). Các tế bào plasma bất thường, được gọi là tế bào u tủy, tích tụ trong tủy xương và hình thành các khối u trong xương khắp cơ thể.
• Khối u ác tính: Ung thư hắc tố là bệnh ung thư bắt đầu từ các tế bào trở thành tế bào hắc tố, là những tế bào chuyên biệt tạo ra melanin (sắc tố tạo nên màu sắc cho da). Hầu hết các khối u ác tính hình thành trên da, nhưng khối u ác tính cũng có thể hình thành ở các mô sắc tố khác, chẳng hạn như mắt.
• Các loại khối u khác: Khối u tế bào mầm, khối u thần kinh, khối u carcinoid, khối u não và tủy sống…

2. Vắc xin là gì?

Khái niệm

Vắc xin là chế phẩm sinh học có chứa kháng nguyên của tác nhân gây bệnh (virus, vi khuẩn…) đã bị bất hoạt, giết chết, khử độc tố (đối với các vắc xin truyền thống) hoặc chứa vật liệu di truyền có tính kháng nguyên nhằm tạo phản ứng miễn dịch để cơ thể có kháng thể chống lại sự xâm nhập, tấn công và gây nhiễm trùng của các tác nhân gây bệnh, bảo vệ sức khỏe người tiêm.

Cơ chế phòng bệnh của vắc xin

Vắc xin hoạt động theo cơ chế “bắt chước” quá trình gây bệnh tự nhiên của tác nhân gây bệnh nhằm giúp cơ thể người tiêm chống lại căn bệnh đó khi có sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh.

Cụ thể, khi vắc xin được đưa vào cơ thể sẽ kích thích hệ thống miễn dịch sản sinh ra các tế bào kháng thể chống lại kháng nguyên của tác nhân gây bệnh. Sau khi quá trình gây miễn dịch kết thúc, hệ thống miễn dịch tiếp tục sản sinh các tế bào lympho cần thiết nhằm tạo “trí nhớ miễn dịch”, giúp hệ thống miễn dịch ghi nhớ tác nhân gây bệnh, cách thức gây bệnh và quá trình chống lại các tác nhân gây bệnh. Nhờ đó, bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ phơi nhiễm với các tác nhân gây bệnh nếu chẳng may tiếp xúc trong tương lai.

Ngoài khả năng phòng bệnh, một số loại vắc xin còn có khả năng điều trị bệnh, phổ biến nhất là vắc xin điều trị ung thư gây ra do 1 số tác nhân. Thông thường, khi các tế bào lạ xâm nhập vào cơ thể, hệ thống miễn dịch sẽ phản ứng và tiến hành một cuộc tấn công chống lại các tế bào này.

Tuy nhiên, hệ thống miễn dịch không tự nhiên nhận ra các tế bào ung thư là ngoại lai nên nó không tạo ra phản ứng miễn dịch chống lại nó. Nên thay vì sử dụng vắc xin để dự phòng ung thư, vắc xin điều trị ung thư được phát triển nhằm kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể người tiêm nhận diện các tế bào ung thư là vật lạ và tấn công các tế bào đó, nhằm mục đích giúp điều trị hoặc ngăn ngừa ung thư tái phát.

Vắc xin điều trị ung thư là một loại liệu pháp miễn dịch điều trị ung thư bằng cách tăng cường khả năng phòng vệ tự nhiên của cơ thể chống lại ung thư. Không giống như vắc xin phòng ngừa ung thư, vắc xin điều trị ung thư được thiết kế để sử dụng cho những người đã mắc bệnh ung thư. Chúng có tác dụng chống lại tế bào ung thư chứ không phải chống lại thứ gì đó gây ung thư.

Vắc xin có thể gây ra ung thư không?

KHÔNG. HOÀN TOÀN KHÔNG! Vắc xin không thể gây ra ung thư, vắc xin phòng bệnh an toàn. Mỗi một loại vắc xin trước khi được cấp phép lưu hành đều phải thông qua rất nhiều các thử nghiệm, đánh giá lâm sàng về hiệu quả và đặc biệt là tính an toàn khi sử dụng. Đồng thời, đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có bất cứ công bố khoa học nào đưa ra được các bằng chức xác thực cho thấy việc tiêm chủng vắc xin có thể gây ra ung thư.

Một nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện vào năm 1997 ở Hy Lạp đã so sánh 153 trẻ nhập viện được chẩn đoán mắc bệnh bạch cầu (ung thư xuất phát từ mô tạo máu của tủy xương) với 300 trẻ nhập viện không mắc bệnh bạch cầu. Thông qua phương pháp đối chứng giữa 2 nhóm đối tượng này, nghiên cứu không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa bệnh bạch cầu ở trẻ em và các vắc xin được tiêm trong nghiên cứu là vắc xin sởi, quai bị, rubella, viêm gan B, DTP (bạch hầu, uốn ván, ho gà). (1)

Năm 1999, một nhóm các nhà nghiên cứu ung thư ở trẻ em của Đại học Oxford (Vương quốc Anh) đã công bố một kết quả nghiên cứu bệnh chứng được thực hiện ở New Zealand có thực hiện xem xét liệu các yếu tố khác nhau, bao gồm cả tiêm chủng có thể có mối quan hệ có ý nghĩa thống kê nào đến bệnh bạch cầu ở trẻ em từ 0 - 14 tuổi hay không. Kết quả cho thấy, yếu tố tiêm chủng vắc xin không liên quan đến bệnh bạch hầu ở trẻ em (một dạng ung thư). (2)

Một nghiên cứu khác được công bố vào năm 2005 trên Tạp chí Dịch tễ học Quốc tế thực hiện so sánh những đứa trẻ được chẩn đoán mắc bệnh bạch cầu và những đứa trẻ không mắc bệnh cho thấy, không tìm thấy mối liên hệ nào giữa bệnh bạch cầu ở trẻ em và vắc xin chống bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, sởi, quai bị và rubella. (3)

Một đánh giá có hệ thống và phân tích tổng hợp được công bố trên Báo cáo khoa học năm 2017 cũng cho thấy, không tìm thấy mối liên quan giữa tiêm chủng và nguy cơ mắc bệnh ung thư. (4)

Tất cả những nghiên cứu điển hình này đều cho thấy, các vắc xin này không phải là tác nhân gây ra ung thư, cũng không phải là yếu tố châm ngòi cho các chứng ung thư có liên quan. Như vậy, câu hỏi vắc xin có thể gây ra ung thư không đã được trả lời một cách có khoa học.

Vắc xin có thể chống lại ung thư

1. Vắc xin phòng ngừa virus gây ung thư

Vắc xin không gây ung thư mà hoàn toàn ngược lại, một số loại vắc xin thậm chí có thể cung cấp khả năng phòng ngừa ung thư cho người tiêm. Ví dụ, vắc xin phòng nhiễm virus viêm gan B có tác dụng phòng bệnh viêm gan B và các biến chứng của bệnh, bao gồm ung thư gan và vắc xin phòng HPV có tác dụng phòng ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ, ung thư âm đạo và ung thư hậu môn, các tổn thương tiền ung thư hoặc loạn sản, gây ra bởi Human Papillomavirus (HPV).

2. Triển vọng của vắc xin phòng ngừa ung thư

Ung thư là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Chính vì thế, bên cạnh việc phát triển các biện pháp điều trị ung thư, quan trọng hơn cả là các phương pháp dự phòng, cụ thể là các loại vắc xin phòng ngừa ung thư có tiềm năng lớn giúp ngăn chặn sự đứng nguy cơ các tế bào ung thư phát triển, lan rộng hoặc thậm chí là di căn xa.

Đó cũng chính là lý do giới khoa học hiện nay đang có xu hướng chuyển mình từ việc điều trị sang ngăn ngừa. Xu hướng này cùng với cơ chế hoạt động của vắc xin điều trị ung thư kể trên cũng kéo theo sự tiến bộ trong việc vận dụng các công nghệ sản xuất tiên tiến mới nhất như công nghệ sinh học, di truyền học… để nghiên cứu và phát triển thêm các loại vắc xin mới, ngừa được thêm nhiều chứng bệnh ung thư hơn

Mục tiêu hướng đến là tương lai nhân loại có nhiều hơn nữa các loại vắc xin cung cấp danh mục phòng ngừa được hầu hết tất cả các bệnh ung thư nguy hiểm ngoài vắc xin phòng ung thư viêm gan B và vắc xin phòng các ung thư sinh dục do HPV gây ra. Đồng thời, phát triển và sản xuất thêm phiên bản mới cải tiến hơn các vắc xin phòng ung thư đã có hiện tại về:

• Phạm vi bảo vệ rộng hơn, vắc xin có thể được tiêm ở độ tuổi sớm hơn, phòng ngừa ung thư sớm hơn và có thể tiêm cho những đối tượng lớn tuổi hơn;
• Hiệu quả bảo vệ cao hơn;
• Tính an toàn được cải thiện, hạn chế tối đa phản ứng phụ sau tiêm;
• Triển vọng về các loại vắc xin phối hợp cung cấp khả năng phòng ngừa nhiều chứng bệnh ung thư chỉ với một mũi duy nhất;
• Công nghệ sản xuất vắc xin ngừa ung thư cải tiến hơn, quy trình sản xuất đơn giản và nhanh chóng hơn, vừa tiết kiệm chi phí sản xuất, vừa giúp kịp thời ứng phó với các chứng bệnh ung thư mới nổi. Ví dụ: khi phát hiện có thêm một số tuýp HPV mới có khả năng gây ra ung thư cùng tốc độ lây lan nhanh chóng, rất cần thiết có một công nghệ sản xuất vắc xin nhanh chóng để kịp thời đối phó với tuýp HPV này, nhằm hạn chế tối đa các hậu quả, gánh nặng mà tác nhân gây ra cho cộng đồng.

⇒ Ngoài câu hỏi “vắc xin có thể gây ra ung thư không”, mọi người còn thắc mắc: Vắc xin có gây ra bệnh tự kỷ không? ← Xem giải đáp ngay bạn nhé.

Vắc xin có an toàn với người đang bị ung thư không?

Đa số các loại vắc xin đang lưu hành trên toàn cầu hiện nay đều chống chỉ định với các đối tượng đang mắc bệnh và điều trị bệnh ung thư. Bởi vì bệnh nhân ung thư thường gắn với các liệu pháp điều trị gây ức chế miễn dịch như điều trị corticoid, xạ trị, hóa trị... Trong khi đó, vắc xin cần gây ra phản ứng với hệ thống miễn dịch để tạo miễn dịch. Nếu hệ miễn dịch bị suy yếu, khả năng hoạt động sẽ bị suy giảm, phản ứng miễn dịch sẽ không xảy ra hoặc diễn ra một cách yếu ớt, không đủ để sinh kháng thể.

Nguy hiểm hơn, đối với các loại vắc xin sống khi tiêm cho các đối tượng bị suy giảm miễn dịch, các kháng nguyên có trong vắc xin sẽ phản ứng với hệ thống miễn dịch nhưng hệ thống miễn dịch không đủ khả năng chống lại kháng nguyên, nguy cơ cao gây nhiễm trùng, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêm.

Kết luận

Thắc mắc “vắc xin có thể gây ra ung thư không” đã được giải đáp. Chuyên gia khẳng định, vắc xin hoàn toàn không gây ra ung thư mà thậm chí còn phòng ngừa ung thư, chẳng hạn như vắc xin viêm gan B có thể phòng ngừa nguy cơ biến chứng ung thư gan; vắc xin HPV ngăn ngừa nguy cơ mắc các tuýp HPV nguy cơ cao có thể gây ra các chứng ung thư sinh dục “chết người” như ung thư cổ tử cung, ung thư hầu họng, ung thư hậu môn, ung thư âm đạo, ung thư âm hộ…

Ngoài ra, một số loại vắc xin còn có tác dụng điều trị cả bệnh ung thư bằng cách tăng cường khả năng phòng vệ tự nhiên của cơ thể chống lại các tế bào ung thư chứ không chống lại các tác nhân gây ra ung thư như ung thư vú, ung thư hạch, ung thư phổi, khối u ác tính, ung thư trung biểu mô, ung thư buồng trứng, ung thư tuyến tiền liệt.

Chính vì thế, chúng ta có thể khẳng định một lần nữa rằng, VẮC XIN KHÔNG GÂY UNG THƯ MÀ MANG LẠI GIÁ TRỊ PHÒNG NGỪA VÀ ĐIỀU TRỊ UNG THƯ, hãy yên tâm và chủ động tiêm vắc xin đầy đủ, đúng lịch cho bản thân và cả gia đình.