Xét nghiệm bệnh dại có chính xác không? Chọn phương pháp nào?

Bệnh dại có tỷ lệ tử vong gần 100% khi xuất hiện triệu chứng, khiến việc xét nghiệm và chẩn đoán sớm trở nên đặc biệt quan trọng. Cùng chuyên gia của Hệ thống tiêm chủng VNVC tìm hiểu thông tin chi tiết về độ chính xác của xét nghiệm bệnh dại, các phương pháp xét nghiệm phổ biến, quy trình thực hiện và địa chỉ uy tín để thực hiện xét nghiệm.

Xét nghiệm virus dại có chính xác không?

Xét nghiệm bệnh dại có độ chính xác cao khi được thực hiện đúng quy trình tại các cơ sở y tế uy tín với trang thiết bị hiện đại. Tuy nhiên, độ chính xác phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại xét nghiệm, thời điểm lấy mẫu, chất lượng mẫu bệnh phẩm và trình độ chuyên môn của đội ngũ y tế. Các xét nghiệm hiện đại như kháng thể huỳnh quang trực tiếp (DFA) có thể đạt độ chính xác lên đến 95 - 99% trong việc phát hiện virus dại hoặc kháng thể kháng dại trong cơ thể. (2)

Mặc dù vậy, việc chẩn đoán bệnh dại ở người còn sống thường gặp khó khăn, đặc biệt trong giai đoạn đầu khi triệu chứng chưa rõ ràng. Virus dại có thời gian ủ bệnh kéo dài, từ 1 - 3 tháng, đôi khi lên đến hơn một năm (3), dẫn đến việc xét nghiệm có thể cho kết quả âm tính giả nếu thực hiện quá sớm. Do đó, xét nghiệm dại thường được kết hợp với đánh giá lâm sàng và tiền sử phơi nhiễm để đảm bảo kết quả chính xác.

Mục đích và thời điểm cần làm xét nghiệm dại cho người

Xét nghiệm dại nhằm mục đích xác định sự hiện diện của virus dại hoặc kháng thể kháng dại trong cơ thể, từ đó hỗ trợ chẩn đoán và đưa ra biện pháp điều trị dự phòng kịp thời. Mục đích chính bao gồm:

• Xác định nguy cơ phơi nhiễm: Xét nghiệm giúp đánh giá liệu người bị động vật cắn, cào hoặc liếm có nguy cơ nhiễm virus dại hay không.
• Hỗ trợ điều trị dự phòng: Kết quả xét nghiệm giúp bác sĩ quyết định liệu có cần tiêm vắc-xin phòng dại hoặc huyết thanh kháng dại ngay lập tức.
• Theo dõi hiệu quả điều trị: Trong một số trường hợp, xét nghiệm kiểm tra kháng thể để đánh giá phản ứng miễn dịch sau khi tiêm vắc-xin.

Thời điểm cần xét nghiệm bệnh dại bao gồm:

• Ngay sau khi bị động vật nghi mắc dại (chó, mèo, dơi, hoặc các động vật hoang dã) cắn, cào hoặc liếm lên vết thương hở.
• Khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ như sợ nước, sợ gió, co giật, kích thích quá mức hoặc liệt.
• Trong các trường hợp cần xác định nguy cơ lây nhiễm từ người sang người (hiếm gặp) qua tiếp xúc với nước bọt hoặc vết thương.

Việc xét nghiệm sớm sau phơi nhiễm là rất quan trọng vì bệnh dại không thể chữa trị khi đã phát triệu chứng. Do đó, nếu có nguy cơ phơi nhiễm, người bệnh nên đến cơ sở y tế ngay lập tức để được tư vấn và thực hiện xét nghiệm.

⇒ Tham khảo thêm bài viết chi tiết: Bệnh dại có chữa được không? Có thuốc trị khi đã phát phát bệnh không?

Các phương pháp xét nghiệm bệnh dại phổ biến hiện nay

Hiện nay, có nhiều phương pháp xét nghiệm dại được áp dụng cho cả người và động vật, mỗi phương pháp có ưu điểm và hạn chế riêng. Dưới đây là các phương pháp phổ biến, được chia thành hai nhóm chính: xét nghiệm cho người và xét nghiệm cho động vật.

1. Xét nghiệm bệnh dại ở người

Các xét nghiệm bệnh dại ở người thường được thực hiện trên các mẫu bệnh phẩm như máu, nước bọt, dịch não tủy hoặc sinh thiết da. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:

• Phương pháp miễn dịch huỳnh quang trực tiếp (Direct Fluorescent Antibody – DFA): Đây là phương pháp được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán bệnh dại. Phương pháp này phát hiện trực tiếp kháng nguyên virus dại trong các tế bào bị nhiễm. Mẫu bệnh phẩm thường là mô não hoặc các mô có dây thần kinh khác. Độ nhạy và độ đặc hiệu của DFA rất cao, và kết quả có thể có trong vài giờ.
• Phản ứng chuỗi polymerase phiên mã ngược (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction – RT-PCR): Kỹ thuật này phát hiện vật liệu di truyền (RNA) của virus dại. RT-PCR có độ nhạy cao và có thể phát hiện virus ngay cả khi số lượng virus ít. Các mẫu bệnh phẩm có thể là nước bọt, dịch não tủy, hoặc sinh thiết da. RT-PCR đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán sớm và theo dõi sự hiện diện của virus.
• Xét nghiệm huyết thanh học: Kiểm tra kháng thể kháng dại trong máu hoặc dịch não tủy, thường dùng để đánh giá phản ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin. Phương pháp này mang tính bổ sung do độ đặc hiệu thấp.
• Miễn dịch mô hóa học (IHC): Sử dụng kháng thể gắn enzym để phát hiện kháng nguyên virus trong mô, thường áp dụng cho mẫu cố định hoặc để xác nhận kết quả DFA.
• Xét nghiệm miễn dịch mô hóa học nhanh trực tiếp (DRIT): Một biến thể của IHC, sử dụng thuốc nhuộm enzym, phù hợp cho các cơ sở thiếu kính hiển vi huỳnh quang. DRIT cung cấp kết quả nhanh, với độ chính xác tương đương DFA.

2. Xét nghiệm bệnh dại trên động vật

Xét nghiệm bệnh dại trên động vật chủ yếu được thực hiện trên mẫu não sau khi động vật đã chết. Các phương pháp bao gồm:

• Xét nghiệm kháng thể huỳnh quang trực tiếp (DFA): Phương pháp tiêu chuẩn vàng, phát hiện kháng nguyên virus dại trong mô não với độ chính xác cao. DFA là xét nghiệm chính để chẩn đoán bệnh dại ở động vật nghi ngờ.
• Phản ứng chuỗi polymerase phiên mã ngược thời gian thực (Real-time RT-PCR): Phát hiện ARN virus dại trong mô não, hỗ trợ xác nhận kết quả DFA hoặc phân tích di truyền virus trong nghiên cứu dịch tễ.
• Miễn dịch mô hóa học (IHC) và Xét nghiệm miễn dịch mô hóa học nhanh trực tiếp (DRIT): Các phương pháp này phát hiện kháng nguyên virus trong mô não, đặc biệt hữu ích khi DFA không khả thi hoặc ở các phòng thí nghiệm tài nguyên hạn chế.
• Kiểm tra mô học: Tìm kiếm thể Negri trong mô não, nhưng do độ nhạy thấp, phương pháp này chỉ được sử dụng như xét nghiệm bổ sung.

Xét nghiệm máu có phát hiện bệnh dại không?

Xét nghiệm máu là một trong những phương pháp hỗ trợ chẩn đoán bệnh dại ở người, nhưng không phải là phương pháp chính để xác định virus dại. Kết quả xét nghiệm máu thường cho thấy bạch cầu tăng cao, đặc biệt là bạch cầu đa nhân trung tính, phản ánh phản ứng miễn dịch của cơ thể. Ngoài ra, xét nghiệm máu có thể kiểm tra sự hiện diện của kháng thể kháng dại, giúp đánh giá xem cơ thể đã tiếp xúc với virus hoặc phản ứng với vắc xin phòng dại hay chưa.

Tuy nhiên, xét nghiệm máu không đủ để chẩn đoán xác định bệnh dại do kết quả không đặc hiệu và có thể bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Để đạt độ chính xác cao, xét nghiệm máu cần được kết hợp với các phương pháp khác như xét nghiệm dịch não tủy, sinh thiết da gáy hoặc PCR. Trong trường hợp nghi ngờ phơi nhiễm, việc tiêm vắc xin phòng dại ngay lập tức thường được ưu tiên hơn là chờ kết quả xét nghiệm máu.

Quy trình xét nghiệm bệnh dại diễn ra như thế nào?

Quy trình xét nghiệm bệnh dại được thực hiện nghiêm ngặt tại các cơ sở y tế uy tín để đảm bảo kết quả chính xác và an toàn cho bệnh nhân. Dưới đây là các bước cụ thể:

1. Chuẩn bị trước khi xét nghiệm

• Tư vấn y tế: Bệnh nhân cần cung cấp thông tin về tiền sử phơi nhiễm, bao gồm thời điểm và hoàn cảnh bị động vật cắn, cào hoặc liếm. Bác sĩ sẽ đánh giá nguy cơ và chỉ định loại xét nghiệm phù hợp.
• Chuẩn bị sức khỏe: Đối với xét nghiệm máu hoặc nước tiểu, bệnh nhân có thể được yêu cầu nhịn ăn để đảm bảo kết quả chính xác. Đối với xét nghiệm dịch não tủy hoặc sinh thiết da, không cần nhịn ăn nhưng cần đảm bảo sức khỏe ổn định.
• Chuẩn bị tinh thần: Bệnh nhân nên được giải thích rõ ràng về quy trình xét nghiệm để giảm lo lắng và hợp tác tốt hơn.

2. Các bước lấy mẫu

• Lấy mẫu máu: Máu được lấy từ tĩnh mạch tay bằng kim tiêm, quá trình này nhanh chóng và ít đau. Mẫu máu sau đó được gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích.
• Lấy mẫu nước bọt: Bệnh nhân nhổ nước bọt vào ống nghiệm vô trùng theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
• Lấy mẫu dịch não tủy: Thủ thuật chọc dò tủy sống được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa trong điều kiện vô trùng, thường gây đau nhẹ nhưng cần thiết để lấy mẫu dịch.
• Sinh thiết da gáy: Một mảnh da nhỏ ở vùng gáy được lấy bằng dụng cụ chuyên dụng, thường dưới gây tê cục bộ để giảm đau.

3. Thời gian trả kết quả

Thời gian trả kết quả xét nghiệm dại phụ thuộc vào loại xét nghiệm và cơ sở y tế:

• Xét nghiệm máu và nước tiểu: Kết quả thường có sau vài giờ đối với xét nghiệm thường quy, hoặc lâu hơn nếu phân tích chuyên sâu.
• Xét nghiệm IFA hoặc PCR: Kết quả có thể được trả trong vòng vài giờ đến vài ngày, tùy thuộc vào thiết bị và quy trình phòng thí nghiệm.
• Xét nghiệm nuôi cấy virus: Có thể mất nhiều ngày để hoàn thành, do đó ít được sử dụng trong trường hợp cần kết quả nhanh.
• Xét nghiệm trên động vật: Xét nghiệm mẫu não bằng IFA thường cho kết quả trong vài giờ, trong khi nuôi cấy trên chuột có thể kéo dài đến vài tuần.

Xét nghiệm bệnh dại ở đâu uy tín?

Việc lựa chọn địa điểm xét nghiệm bệnh dại uy tín là yếu tố then chốt để đảm bảo độ chính xác của kết quả và sự an toàn trong quá trình lấy mẫu, vận chuyển, và xử lý mẫu bệnh phẩm.

Trung tâm Xét nghiệm, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là một trong những cơ sở chẩn đoán cận lâm sàng hàng đầu, ứng dụng khoa học và kỹ thuật hiện đại để hỗ trợ tầm soát, chẩn đoán và điều trị bệnh. Toàn bộ quy trình xét nghiệm tại đây được kiểm soát nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn chất lượng từ các quốc gia có nền y học tiên tiến.

Được đầu tư xây dựng khang trang và trang bị hệ thống máy móc hiện đại bậc nhất thế giới, Trung tâm đạt tiêu chuẩn An toàn sinh học cấp 2, đảm bảo sự chính xác và an toàn tuyệt đối trong xét nghiệm. Với mục tiêu "Thăm khám kỹ lưỡng – Chẩn đoán chính xác – Điều trị kịp thời," đội ngũ bác sĩ không ngừng học hỏi, nghiên cứu và áp dụng các phương pháp tiên tiến nhằm tối ưu hóa hiệu quả điều trị, mang lại sức khỏe và sự an tâm cho cộng đồng.

Xét nghiệm bệnh dại là phương pháp quan trọng giúp phát hiện sớm nguy cơ nhiễm virus dại, từ đó hỗ trợ điều trị dự phòng kịp thời. Với các phương pháp hiện đại như IFA và PCR, kết quả xét nghiệm đạt độ chính xác cao khi được thực hiện tại các cơ sở uy tín. Nếu có nguy cơ phơi nhiễm, hãy đến ngay các bệnh viện hoặc trung tâm y tế đáng tin cậy để được xét nghiệm và tư vấn.